Bizkaiko golkoko eremu zabalean baleak edo izurdeak bezalako zetazeo ederrak bazeudela aspalditik zekiten arrantzaleek, hainbat arrantzalditan elkarrekin lehian aritu baitira. Baina orain arte arrantzaleen erreferentzi soilak genituen, Bizkaiko Golkoko zetazeoen inguruan ez baita ikerketa sakonik egin. Badaudela jakin badakigu, baina espezieak eta populazioak zehaztea zaila gertatzen da. Ezin dugu populazioak ugariak ala urriak diren zehaztu. Hala ere esan behar da, aditu askoren arabera, uste baino populazio handiagoak eta dibertsoagoak izan daitezkeela. Baina ugaztun itsastar hauek ikertzea ez da lan erraza, are zailagoa populazioen jarraipenak egitea, ea populazio finkoak diren, migratzen duten, non ugaltzen diren... jakitea. Zetazeoen ugaritasunak itsasoaren osasun egoeraren zantzuak eman ditzake, gure itsas ekosistemaren egoera hobeto ulertzen lagunduko luke.

Euskal Herriko kostan baditugu ikerketa honetan diharduten elkarteak. Batetik Bizkaialdean AMBAR (Itsas-faunaren Ikerketa eta Babeserako Elkartea) izenekoa dugu, 1996a geroztik datu bilketan dabilena. Ikerketa lerro desberdinak garatu dituzte, batetik hilik harrapatzen dituzten zetazeoak aztertzen dituzte, kausak aztertuz. Bestetik, Euskal kostako puntu desberdinetan lur-finkotik egindako ikusketen inguruko datuak biltzen dituzte. Badute itsasontzi bidezko ikerketa programa berezia ere. Bestetik, Gipuzkoan E.I.B.E. (Euskal Izurde eta Baleazaleen Elkartea) dugu, orain gutxi sortua baina dagoeneko ekarpen garrantzitsuak egin dituena gure kostako zetazeoen inguruan. Zehazki Hondarribitik Bilborainoko kostaldea aztertu dute elkartekoek, kostatik 20 milia inguruko itsasoan barneratuz. Bi elkarteek Espainiako Zetazeo Elkatearekin (S.E.C.) harremana dute, eta antzeko ikerketa patroi eta metodologia jarraitzen dute.


E.I.B.E.-ko kideek Euskal balearik "oraingoz" ez dutela ikusi ziurtatu digute, baina 10 espezieren inguruko datu eta argazkiak eman dizkigute. Esan beharrik ez dago emaitzak ikusgarriak direla. Zetazeoen ikerketa zaila eta neketsua dela jakinarazi digute, ordu askotan nabigatu behar dela honelako argazki ederrik lortzeko. Baina emaitzak ikusita, egindako lanak konpetsatzen duela dudarik ez dugu egiten. Batetik, izurde mular eta izurde arruntak aipatu ditzakegu. Orain gutxi arte Donostiako badian ikusten genuen eta duela aste batzuk Pasaian topatu zuten Pakito izurdea, izurde mularren espeziekoa omen da. Esan digutenez, Pakitoren moduko kasuak ezagutzen diren arren, honelako portaerak zetazeoetan oso arraroak omen dira. Izurdeen artean izurde marradunak ere topatu dituzte gure uretan.

Kalderoi espezierik ere aurkitu dute; kalderoi arruntak, kalderoi grisak eta gure uretan espero ez zituzten kalderoi tropikalekin ere topo egin omen dute, badirudi aurtengo udako tenperatura altuak erakarri dituela-edo. Zifiorik ere begiztatu dute, hauek zailak izaten dira ikusten, sakontasun handitan ibili ohi dira normalean. Rorkualei buruz ere hitz egin digute, eta hauen artean bi espezie ikusi ahal izan dituzte.


Atzean geratu dira euskal balearen presentzia ohikoa zen garai haiek. Orain mende batzuk euskal baleek euren migrazio luzeetan geldialdi garrantzitsua egiten zuten gure kostan. Izan ere, negualdian kumeak izatera hurbitzen baitziren, bertako urek ezaugarri paregabeak eskaintzen baitzizkieten. Baina balea-arrantzak, euskal balea erabat urruntzea lortu zuen gure kostatik. Guztiok ezagutzen ditugu azken baleari dagozkion bertso famatu haiek. Donostiako Aquariumean, berriz, azken aurreko balearen eskeletoa ikus dezakegu, 1878. urtean Zarautz eta Getaria artean harrapatua izan zena. Gaur egun euskal balearen ale bakan batzuk ditugu Atlantiko eta Pazifikoko uretan. euskal baleak, gupida gabe, izugarrizko jazarpena jasan behar izan baitzuen Bizkaiko Golko osoan. Balea arrantzaren lehen erreferentziak X. mendekoak dira. Balea populazioak erabateko gainbehera jasan zuen, ondorengorik gabe uzten baitzituzten kumeak, balea emeak akabatuz.

XVI. mendean berriz, Groenlandia eta Ternua aldera abiatu behar izan omen zuten balea bila, espedizio izugarriak antolatzen zituzten. Balea arrantzaleek ondo ezagutzen zuten balea hau, geldoa da oso, horregatik dauka gaztelerazko ballena franca izena, ondo zekiten balekumea akabatzen bazuten, ama atzetik etorriko zitzaiela. Gainera, hil ondoren flotatu egiten duenez, erraza zitzaien portura eramatea. Balea arrantza diru iturri izugarria zen, balea baten aprobetxamendua muturrekoa zen, den-dena zen erabilgarri. Hain adierazgarri zaizkion bizarrak korseak, zepilloak, erratzak egiteko erabiltzen zituzten. Haragia oso preziatua zen eta gantza urtu egiten zen; olio, xaboi eta era guztietako kosmetikoak egiten zituzten. Hezurdura ere altzarigintzan aprobetxatzen zen.