Ihesi: Urdirotz eguzkiaren bidea
Hara Urdirotz: lau etxe eta eliza zaharra. Gaur egun, Goitiko Etxea jartzen duen horretan, haurren udalekuak egiten dituzte udara partean.
Larrogain eta Antziolako harkaitzek osatzen duten inguru itxiaren babesean gaude. Zaragueta aldera jotzeko Goitiko Etxea eta Behetikoetxea artetik pasa, gorantz jo eta, berehalaxe, eskuinetik irteten den bideari jarraituko diogu. Igoera motz baten ostean, ezkerraldera, bidexka landaretsu batean sartuko gara. Ordubete izango dugu Zaragueta herrira bitartean. Bidean, zuhaitzetan zintzilik dauden oihal gorriek ondobidean gaudela erakutsiko digute. Hala ere, guretzako erreferentziarik onena altuera eta norabidea mantentzea izango da. Erratzu, Ponsoroa eta Elke mendiak ikusten dira Arrieta, Imizkotz herriekin batera. Behinola erabiltzen zuten hilerritxoa izango da gure lehenengo helburua, Zaragueta, gertu dagoenaren berri emango diguna. Asteburu-pasa joandako eta bertako alaba den andere batek, urte osoan sei biztanle bizi direla argitu digu. Gainontzekoak Iruñetik asteburua pasatzera joaten dira.
Herrian behera egin, errepidea eta errekatxoa gurutzatu eta ukuilua eskuinean utzita mendian gora abiatu gara. Altuera pixka bat irabazi ostean, hesi baten alboan aurrera, laster begi bistan izango dugu Lusarreta herria. Bi ordu behar izan ditugu bertaratzeko. Oso herri txikia da Lusarreta. Belarrak eta inoizko iraganeko auzotarren desafioak uzten duen xarmaz beterik dago frontoi txikia. Bertan bizi den 85 urteko aitona batek agurtu gaitu. Paraje galduotan desagertzear dagoen memoria bizia. Euskaraz ba omen zekiten bere gurasoek. Berak ere txikitan ba omen zekien baina berehala utzi zion hitz egiteari. Gaur egun bere bilobek berreskuratu dute hizkuntza. Hala ere, lanerako ez dutela behar gaineratu digu, hizkuntzari garrantzia kendu nahian bezala. Gogoratzen duen txikitako kontu bat oparitu digu Francisco Espinalek. Herri inguruan dagoen Alto de las Herasen, ahuntzek bakarrik ezagutzen zuten tokian, urrezko kanpai bat omen zegoen lurperaturik. Bertatik pasatzen zirenean ezkilek kokapenaren berri ematen zuten. Hala ere, inork, berak dakiela behintzat, ez omen du, oraindik, urrezko kanpai hori aurkitu.
Lusarretatik gorantz atera eta 30 minutuan pista lasai batean Esnotz herrira iritsi gara. Bertara sartu, askan trago bat jo eta eliza eta plaza ingurura heldu gara. Kale printzipaletik gora irtengo gara, eta azken etxea pasa ondoren ezkerrari jarraiki, lurrezko pistari helduko diogu. Pista honetan aurrera goazela Lirain mendiaren zelaietara iritsiko gara. Eskuinetik, baso eta zelai mugatik aurrera egingo dugu. Zelaian bertan, eskuinera bidexka bat irteten da. Bidezidor hori hartu eta ataka zaharkitu bat igaro arte gorantz goaz. Behin altuera irabazi dugunean Lirain eta Peñartearen lepoan gaude. Eskuinera hartu behar dugu eta pixkana pixkana pagaditik irtengo gara. Bi tontorrak igotzeko aukera izango dugu: Peñartea eta Ligarrieta.
Ondoren Artze bailarara jaitsiko gara, Zaragueta herrira. Bi pago bakartiren artetik igaro eta jausitako harkaitz inguruetatik Elorri, Ipuru eta Ezpel tartetik Zaraguetara iritsiko gara.
Denera 5:30 behar izan ditugu, etorritako toki beretik Urdirotzera iristeko.
Orain milaka urte, gizakiak munduan zehar zabaltzen hasi zirenean, ez zegoen eguzkirik eta ez ilargirik. Ilunpetan bizi ziren denak, suzko zezen, zaldi hegalari edo herensuge erraldoi itxura hartuta lurraren erraietatik ateratzen ziren mamuek izuturik. Etsimen hartan, gizakiek Lurrari laguntza erregutu zioten: «Amalur, babes gaitzazun hondatu behar gaituzten arriskuetatik». Hainbestetan eskatu ondoren, Amalurrak Ilargia sortu zuen. Hasieran, izuturik zeuden gizakiak beren haitzuloetan gordeta, irteten ausartzen ez zirela, baina berehala ohitu ziren Ilargiaren argitan ibiltzen. Jeinuak eta sorginak ere oso izutu ziren zeruan argizko gauza hura ikustean, baina haiek ere ohitu egin ziren, eta berehala hasi ziren haiek ere beren leizetik irten eta gizakiak erasotzen.
Berriro joan zitzaizkion gizakiak Lurrari erreguka. Ilargi amandrea ekartzeagatik eskerrak eman ondoren, beste zerbait indartsuagoa eskatu zioten, lurpeko jeinuak erasoka ari baitzitzaizkien, berriz. Lurrak, Ilargiak baino argi gehiago zuen izaki bat sortuko zuela agindu zien. Handik aurrera, Eguzkiak eguna egingo zuen, eta Ilargiak gaua. Hain zen handia, hain argia eta hain beroa Eguzkia, non oso geldiro ohitu behar izan baitzuten gizakiek haren argitara. Mamuek eta sorginek ezin izan zuten, ordea, egunaren argitasunera ohitu, eta harrezkero, gauez baizik ez dira ateratzen.
Hirugarrenez joan ziren gizakiak Lurrarengana, eskerronez. Baina, beste zerbait falta zuten, oraindik. Egunez arazorik ez bazuten ere, gauez, mamuak beren leizeetatik ateratzen ziren eta erasoka hasten. Lurrak abegi onez entzun zituen, aldi honetan ere, gizakien eskariak. Berriro lagunduko ziela esan zien, baina, azken aldiz. Lore bat sortuko zuen, guztiz ederra, non, gaueko mamuek ikusten zutenean Eguzkia bera zela usteko zuten eta bakean utziko zituzten. Lurrak eguzkiaren lorea sortu zuen, Eguzkilorea. Oraindik orain, eguzki loreak babesten ditu etxeak mamu gaiztoetatik, sorginetatik, lamietatik, gaixotasunetatik, ekaitzetatik eta tximistetatik...
XII. mendeko agirietan komunitate gisa agertzen da jada, garai hartan Oroz-Betelu ere bere baitan biltzen zuela. XVII. eta XVIII. mendeetan artzibartarrek erresumaz kanpoko gerrateetan parte hartu zuten. 1684an 12.000 soldadu frantsesek muga iragan eta Orreaga eta Auritzera iristea lortu zutenean, Aurizko mendateko gobernadoreak artzibartarrak eta erroibartarrak frantsesak defendatu izanaz salatu zituen. Konbentzio-gerran soldadu frantsesek udalerrian sartzea lortu zuten berriro, hainbat herri erre eta arpilatuz. Independentzia gerran eta Karlistadatan ere parte hartu zuen Urdirotzek.
Otsailean atxilotu zuten Iturmendiko pertsona bat, eta bi urte eta erdiko espetxe-zigorra eskatzen dute bere kontra, sare sozialetako zenbait mezu direla-eta. Uztailaren 16an epaituko du Espainiako Auzitegi Nazionalak.
Frente Herritarrak irabazi ditu hauteskunde legegileak Pirinio Atlantikoetako seigarren hautesbarrutian, Peio Dufau izanen delarik diputatu heldu diren urteetan. Bozen %36,28 bildurik, 27 117 bozekin, historiako lehen diputatu ezkertiar abertzalea izanen da. Haren gibeletik,... [+]
Euskara eta euskal literatura, programaketatik ikasgelara jardunaldia antolatu dute elkarlanean Seaskak eta UEUk Baionan, Udako Ikastaroen barruan, eta bertan parte hartuko du Katixa Dolhare Zaldunbidek. Ezpeletan sortu zen 1982an, Lapurdin, eta familiarekin Nafarroa Beherean... [+]
Alex Gabilondo software librearen zaletuaren gida batetik probatu dugu, eta ibili dabil: PDF eta ePubak euskaraz entzun mugikorrean (edo Android gailuetan zehatzago) audioliburuen gisa. Software libreko doako tresnekin, gainera.
Espainiako Auzitegi Nazionaleko apelazio aretoak astelehen arratsean esan du baliogabetu egin behar direla Tsunami auzi judizialaren ikerketako azken hiru urteak, "ilegalki" luzatu zelako. Erabaki hori behin betiko bihurtzean Puigdemont eta Rovira kasutik aterako... [+]
German Rodriguez eta Joseba Barandiaran omendu, eta langile mugimenduaren alde egindako lana txalotu dute Iruñean. Palestinari ere elkartasuna adierazi diote, sanferminetan urteroko zitan Iruñean.
Nork aurreikusten ahal zuen 2024an Peio Dufau –Marie Heguy-Urain duelarik ordezko– EH Baiko hautagaia, diputatu izanen zela? Eskuin muturraren kontrako kanpainak eta estrategiak funtzionatu du. Ipar Euskal Herriak ez du faxistarik bidaliko Frantziako Asanblea... [+]
Zigoitian 100 hektareako parke fotovoltaikoa eraiki nahi du Solariak, eta eskualdea gurutzatuko luke oso goi tentsioko linea batek ere. Urkabustaiz, Zigoitia eta Zuiako bizilagunek herritarren 5.540 helegite aurkeztu dituzte ingurua “mehatxatzen duten proiektuak gelditzeko... [+]
Udaltzaingoak gizon bat atxilotu du larunbat honetan Tuteran, emakume bati sexu-erasoa egitea egotzita. Emakumeak Poliziari deitu zion laguntza eske gizona jarraika zuelako.
Ostiral arratsaldean deportatu behar zuten, baina hegaldiaren komandanteak ez zuen sahararraren bidaia ahalbidetu, hegaldia segurua ez zela izango argudiatu zuelako, EFEk jaso duenez. Bilboko Guardia Epaitegiak larunbat goizaldean gaztearen “askatasun-gabezia... [+]
Itsasoan gertatutako istripu baten ondorioz hil da arrantzalea. Hunekin Aski itsasontzian lanean ari zelarik erreskatatu zuten gizona, larunbat arratsaldean. Erietxean hil zen.
Iñaki Echanizek irabazi du Zuberoa, Nafarroa Beherea, Hazparne eta Biarnoko zati bat barnebiltzen dituen laugarren hautesbarrutian. 2022an bezala, garaile atera da, ezkerreko Fronte Herritar Berriaren izenean.
