Ihesi: Urdirotz eguzkiaren bidea
Hara Urdirotz: lau etxe eta eliza zaharra. Gaur egun, Goitiko Etxea jartzen duen horretan, haurren udalekuak egiten dituzte udara partean.
Larrogain eta Antziolako harkaitzek osatzen duten inguru itxiaren babesean gaude. Zaragueta aldera jotzeko Goitiko Etxea eta Behetikoetxea artetik pasa, gorantz jo eta, berehalaxe, eskuinetik irteten den bideari jarraituko diogu. Igoera motz baten ostean, ezkerraldera, bidexka landaretsu batean sartuko gara. Ordubete izango dugu Zaragueta herrira bitartean. Bidean, zuhaitzetan zintzilik dauden oihal gorriek ondobidean gaudela erakutsiko digute. Hala ere, guretzako erreferentziarik onena altuera eta norabidea mantentzea izango da. Erratzu, Ponsoroa eta Elke mendiak ikusten dira Arrieta, Imizkotz herriekin batera. Behinola erabiltzen zuten hilerritxoa izango da gure lehenengo helburua, Zaragueta, gertu dagoenaren berri emango diguna. Asteburu-pasa joandako eta bertako alaba den andere batek, urte osoan sei biztanle bizi direla argitu digu. Gainontzekoak Iruñetik asteburua pasatzera joaten dira.
Herrian behera egin, errepidea eta errekatxoa gurutzatu eta ukuilua eskuinean utzita mendian gora abiatu gara. Altuera pixka bat irabazi ostean, hesi baten alboan aurrera, laster begi bistan izango dugu Lusarreta herria. Bi ordu behar izan ditugu bertaratzeko. Oso herri txikia da Lusarreta. Belarrak eta inoizko iraganeko auzotarren desafioak uzten duen xarmaz beterik dago frontoi txikia. Bertan bizi den 85 urteko aitona batek agurtu gaitu. Paraje galduotan desagertzear dagoen memoria bizia. Euskaraz ba omen zekiten bere gurasoek. Berak ere txikitan ba omen zekien baina berehala utzi zion hitz egiteari. Gaur egun bere bilobek berreskuratu dute hizkuntza. Hala ere, lanerako ez dutela behar gaineratu digu, hizkuntzari garrantzia kendu nahian bezala. Gogoratzen duen txikitako kontu bat oparitu digu Francisco Espinalek. Herri inguruan dagoen Alto de las Herasen, ahuntzek bakarrik ezagutzen zuten tokian, urrezko kanpai bat omen zegoen lurperaturik. Bertatik pasatzen zirenean ezkilek kokapenaren berri ematen zuten. Hala ere, inork, berak dakiela behintzat, ez omen du, oraindik, urrezko kanpai hori aurkitu.
Lusarretatik gorantz atera eta 30 minutuan pista lasai batean Esnotz herrira iritsi gara. Bertara sartu, askan trago bat jo eta eliza eta plaza ingurura heldu gara. Kale printzipaletik gora irtengo gara, eta azken etxea pasa ondoren ezkerrari jarraiki, lurrezko pistari helduko diogu. Pista honetan aurrera goazela Lirain mendiaren zelaietara iritsiko gara. Eskuinetik, baso eta zelai mugatik aurrera egingo dugu. Zelaian bertan, eskuinera bidexka bat irteten da. Bidezidor hori hartu eta ataka zaharkitu bat igaro arte gorantz goaz. Behin altuera irabazi dugunean Lirain eta Peñartearen lepoan gaude. Eskuinera hartu behar dugu eta pixkana pixkana pagaditik irtengo gara. Bi tontorrak igotzeko aukera izango dugu: Peñartea eta Ligarrieta.
Ondoren Artze bailarara jaitsiko gara, Zaragueta herrira. Bi pago bakartiren artetik igaro eta jausitako harkaitz inguruetatik Elorri, Ipuru eta Ezpel tartetik Zaraguetara iritsiko gara.
Denera 5:30 behar izan ditugu, etorritako toki beretik Urdirotzera iristeko.
Orain milaka urte, gizakiak munduan zehar zabaltzen hasi zirenean, ez zegoen eguzkirik eta ez ilargirik. Ilunpetan bizi ziren denak, suzko zezen, zaldi hegalari edo herensuge erraldoi itxura hartuta lurraren erraietatik ateratzen ziren mamuek izuturik. Etsimen hartan, gizakiek Lurrari laguntza erregutu zioten: «Amalur, babes gaitzazun hondatu behar gaituzten arriskuetatik». Hainbestetan eskatu ondoren, Amalurrak Ilargia sortu zuen. Hasieran, izuturik zeuden gizakiak beren haitzuloetan gordeta, irteten ausartzen ez zirela, baina berehala ohitu ziren Ilargiaren argitan ibiltzen. Jeinuak eta sorginak ere oso izutu ziren zeruan argizko gauza hura ikustean, baina haiek ere ohitu egin ziren, eta berehala hasi ziren haiek ere beren leizetik irten eta gizakiak erasotzen.
Berriro joan zitzaizkion gizakiak Lurrari erreguka. Ilargi amandrea ekartzeagatik eskerrak eman ondoren, beste zerbait indartsuagoa eskatu zioten, lurpeko jeinuak erasoka ari baitzitzaizkien, berriz. Lurrak, Ilargiak baino argi gehiago zuen izaki bat sortuko zuela agindu zien. Handik aurrera, Eguzkiak eguna egingo zuen, eta Ilargiak gaua. Hain zen handia, hain argia eta hain beroa Eguzkia, non oso geldiro ohitu behar izan baitzuten gizakiek haren argitara. Mamuek eta sorginek ezin izan zuten, ordea, egunaren argitasunera ohitu, eta harrezkero, gauez baizik ez dira ateratzen.
Hirugarrenez joan ziren gizakiak Lurrarengana, eskerronez. Baina, beste zerbait falta zuten, oraindik. Egunez arazorik ez bazuten ere, gauez, mamuak beren leizeetatik ateratzen ziren eta erasoka hasten. Lurrak abegi onez entzun zituen, aldi honetan ere, gizakien eskariak. Berriro lagunduko ziela esan zien, baina, azken aldiz. Lore bat sortuko zuen, guztiz ederra, non, gaueko mamuek ikusten zutenean Eguzkia bera zela usteko zuten eta bakean utziko zituzten. Lurrak eguzkiaren lorea sortu zuen, Eguzkilorea. Oraindik orain, eguzki loreak babesten ditu etxeak mamu gaiztoetatik, sorginetatik, lamietatik, gaixotasunetatik, ekaitzetatik eta tximistetatik...
XII. mendeko agirietan komunitate gisa agertzen da jada, garai hartan Oroz-Betelu ere bere baitan biltzen zuela. XVII. eta XVIII. mendeetan artzibartarrek erresumaz kanpoko gerrateetan parte hartu zuten. 1684an 12.000 soldadu frantsesek muga iragan eta Orreaga eta Auritzera iristea lortu zutenean, Aurizko mendateko gobernadoreak artzibartarrak eta erroibartarrak frantsesak defendatu izanaz salatu zituen. Konbentzio-gerran soldadu frantsesek udalerrian sartzea lortu zuten berriro, hainbat herri erre eta arpilatuz. Independentzia gerran eta Karlistadatan ere parte hartu zuen Urdirotzek.
Sistema duala abian da ikasturte honetan Hego Euskal Herriko Lanbide Heziketan, eta eredugarri saldu duten arren, arazotsua izaten ari da hainbat zentrotan: ikasle guztiek derrigorrezko praktikak egin ditzaten enpresak bilatzen “gorriak pasatzen ari dira” irakasleak,... [+]
Euskal Herriko Emakumeen Mundu Martxak indarkeria matxistari buruzko jardunaldiak egin ditu asteburuan Atarrabian. Sistema judiziala jarri dute ezbaian, justizia eta autodefentsa feministaren balioak aztertu dituzte.
"Sexu-hezkuntzaikasgeletatik haratago" ikastaroa emango du UEUrekin online Itsaso Bakedano Moreno (Baldorba, 1992) sexologoak. INCISEXeko Sexu-hezkuntza eta -aholkularitza masterra du, Biko Arloak-eko Training sexologia klinikoko formakuntza du eta Lanbide Heziketako... [+]
EHGAMek Axel hotelaren irregulartasunei jarritako helegitearen inguruko isiltasun administratiboaren ondoren, hotelaren itxiera eskatzen du eta hainbat eragileekin batera prentsaurrekoa eman dute.
Bretainian, bretoiera oso ondo edo nahiko ondo hitz egiten duten herritarrak %2,7 dira, 2018an baino hiru puntu gutxiago. 107.000 dira gaur egun. Hiztunak gazteagoak dira. Galo hiztunen kopuruak ere behera egin du, baina ez bretoierak bezainbesteko abiadan.
Eredu berriak ikasleek milaka euro aurreztea ekar lezake. Autoeskoletako irakasleek plana kritikatu eta errepideetan sor daitekeen arriskua mahaigaineratu dute. Neurri berriak “milaka irakasleren enplegua arriskuan jartzen duela” ohartarazi dute.
.png)
Milaka gazte bildu dura Gazte Koordinadora Solizalistak (GKS) urtarrilaren 25ean Bilbon eta Iruñean antolatu dituen mobilizazioetan, "Euskal Herrian agenda belizista eta faxismoa normalizatu ez daitezen". Jendetza bildu da bi hiriburuetan gerra inperialistaren... [+]
Epaitegietan hamar urte bete ditu auziak, eta azkenean EAEko Auzitegi Nagusiak ebatzi du beste epaitegi txikiagoek ikusten ez zutena: ez zela baserri zaharra "eraberritu", baizik eta askoz ere eraikin handiagoa altxatu zela eta behar zuen lekutik urrunago. Legez kanpo... [+]
Aparteko iragarpenik egin gabe, "askatasun akademikoaren eta izpiritu kritikoaren" aldeko aldarria egin du Joxerra Bengoetxeak EHUko errektore karguaren zina egin duenean, Ajuria Enean: "Ebidentzia zientifikoak ukatzen dituztenen aurkako euste-horma izango da... [+]
Su-etenaren akordioarekin barnean, Israelgo armadak Netzarim korridorea ireki du. Ia urtebeteko erbestealdiaren ondoren, milaka palestinar euren etxeetara abiatu dira bidaia emozional sakonean. Trumpek gazatarrak Egiptora eta Jordaniara desplazatzea proposatu du, eremua erabat... [+]
2.000 lagun inguru bildu dira urtarrilaren 26an, Irunetik Hendaiarako martxan, Europaren migrazio politika “hiltzaileak” salatzeko. Korrika igaro zenean hainbat migratzaileri muga igarotzen laguntzeagatik auzipetutako ekintzaileei babesa eman diete. Ekintzaileak... [+]
Euskal Herria Baterak apirilaren 11an Donostiako Kursaalen egingo den ekitaldiaren berri eman du. Ekitaldia Aberri Eguna ospatu baino egun batzuk lehenago eginen da. Agerraldian Mireia Epelde, Xabier Euzkitze eta Carlos Etchepare bozeramaileek hartu dute parte, eta Manex Fuchs... [+]
Egiari zor, ez dakit zergatik ari naizen hau idazten. Gaur egungo giro liskartsuan ez dira modu honetako iritziak ondo hartzen. Beharbada, ARGIAk ez du hau argitaratuko, ez baitator bat orain arte argitaratu dituzten iritziekin (baina, azkenean argitaratzea erabaki badute,... [+]
Urtarrilaren 15ean Zedarriak izeneko lobby tekno-enpresarialak bere 6. txostena aurkeztu zuen, Euskadi eta Europar Batasuna, oparotasunaren eta lehiakortasunaren patu partekatua izenekoa. Finantzen mundutik ateratako aditu gorbatadunez osatutako Think Tank neoliberal horrek... [+]