Asko atsegin dut trenean ibiltzea. Are gehiago esango nuke, trena da gehien maite dudan garraiobidea. Autobusak bezala, trenak liburua zabaldu eta lasai irakurtzeko aukera ematen dizu. Tarteka, begirada hizkien trenbidetik jaso eta leihotik kanpora pausa dezakezu; herri, zelai eta arboletan zintzilikatzeko.

Azken bolada honetan, maiz joaten naiz trenez Donostiatik Tolosara. Buruz aita nitzake batetik bestera atzean utzi beharreko geltokiak: Loiola-Martutene-Hernani-Urnieta-Andoain... andoaindarra naiz ni, eta norabide batean zein bestean, mila aldiz egina nago ibilbide hori. Horrexegatik, nolabaiteko lotura sentitzen dut leihotik kanpoko fotograma multzoarekiko.

Azken boladan fotograma horiek zeharo aldatzen ari dira: Loiola-Martutene-Hernani triangeluan inguruak soilduta ikusi ditut, berdinduta. Ez da burua gehiegi estutu behar soiltze horren zergatia asmatzeko; han eta hemen, berdintze lan guztiak porlanezko izaki berriak altxatzeko izaten dira beti. Aurki, Urumeako autobidea, Donostialdeko bigarren errepide-gerrikoa, eta Abiadura Handiko Trena ikusiko omen ditugu orain garbitzen hasi berri diren lur sail horietan. Ez dakit nola, baina hori dena sartuko omen dute inguruan.

Kezkatuta martxa honekin. Kezkatuta nago daramagun martxa honekin; kezkatuta martxarekin, eta harrituta »are gehiago, haserre» agintariek aipatu bezalako proiektuak gizarteratzeko darabiltzaten metodo propagandistikoekin. Abiadura Handiko Trenaren publizitate kanpaina modu propagandistiko horren adibiderik garbiena da.

Aspaldi honetan, iragarki bat AHTri bayetza emateko eskatzen ari zaigu. Iragarki horrek hilabeteak daramatza Euskal Y grekoari bayetza eman diezaiogun eskatzen. Sy a la Y griega vasca, diosku. Egia esan, iragarkiaren egileek lan txukuna egin dute. Horrelakoetan ezinbestekoa izaten den tonu goxoaz, i latinoa y grekoaz ordezkatu, eta jolas polita egin dute euskaraz zein gaztelaniaz: Bay. Sy.

Baina jolas hori aitatzearekin batera, esan dezadan buruan dabilkidana: iragarki horrek tranpa du, ez du garbi jokatzen. Edo hobe esanda: iragarki horren atzean garbi jokatzen ez duen pentsamolde eta jokabidea dago.

Bay-etza emateko... Hiritarrari proiektu bati baiezkoa emateko eskatu baino lehen, eskaera horrek hiritarrarekiko dakartzan betebeharrak daude. Proiektu baten alde baiezkoa eskatzen bazaio, lehenik eta behin, informazioa eman behar zaio hiritarrari: proiektuaren zergatiak, eragingo dituen kalteak eta ekarriko dituen onurak, eta zein alternatiba egon daitezkeen, besteak beste. Ez hori bakarrik: zaindu egin behar da proiektuaren kontra eta alde daudenek iritzia emateko aukera bera izatea.

Hemen, megaproiektuekin inoiz ez da hori gertatzen. Agintariek esaldi handi asko haizatu bai, baina datu gutxi jartzen dituzte mahai gainean. Esaldiak gogoan hartzekoak dira: "Esan bay etorkizunari. Esan bay y grekoari. Esan bay ingurugiroari"; "Abiadura Handiko Trena egiten ez bada merkantzien garraioa kolapsatu egingo da euskal errepideetan"; "Etorkizunaren trena galduko dugu..."; "Ordu erdi beharko da batetik bestera joateko".

Esaldiak ez bezala, datuak ezin dira gogoan gorde. Nola gordeko ditugu ez bazaizkigu ematen? Esaterako, zenbaterainoko kaltea egingo dio proiektuak ingurugiroari? AHTk benetan arinduko al ditu errepideak? Zenbat eta non? Behin betiko proiektua da, edo aurrerantzean ere sahiesbideak, autobide berriak eta gerrikoak eraikitzen jarraitu beharko al da? Zerk ekarri gaitu egoera honetara? Etorkizunari begira, eutsi al dakioke egungo sistemari?

Hori guztia hausnartu gabe, nik behintzat, ezin dut bayetza planteatu ere egin. Eztabaida eta informazio zintzoari, ordea, bai esan behar zaiela uste dut. Indar korrelazioak ikusita, entelekia dirudi.

Posible al da ezetza? Informazio eta eztabaida ezarena aitatu dut. Dena den, bada bestelakorik bayetza eskatze horretan.

Zerbaiten alde baietza eskatzen denean, ezezkoa emateko aukera dagoelako izango da. Aldarean bertan »gaizki samar geratzeko arriskuarekin», azken segundura arte ez ozen bat esateko aukera uzten zaie ezkongaiei. Ezezkoa emateko aukera benetakorik ez badago, baietza eskatzea tranpa baita. Aukera horrek egiazkoa izan behar du eskaera zintzoa izateko: zer nahi duzu? Bai ala ez?

Orain arteko esperientziak ikusita, garbi dago Abiadura Handiko Trenarekin ez dela hori gertatzen. Ezta antzeko proiektuekin ere. Are gutxiago etengabe horrelakoetara garamatzan sistema politiko eta ekonomikoarekin.

Hemen kontua oso bestelakoa da: bai ala bai. Ez, barkatu: bay ala bay.