Mende honetan munduan mintzatzen diren 6.000 bat hizkuntzen %90 galduko dira edo ezinbesteko galbidean sartuko dira. Halaxe iragarri zuen 1992an Michael Kraussek argitara emandako The world's languages in crisis artikuluan. Baina dirudienez, gaiaren larritasunak gutxi batzuk baino ez zituen aztoratu, hamabi urteotan ez baitira NBEren, UNESCOren edo mundu mailako halako beste erakunderen baitan, ez biltzar nagusirik antolatu, ez erabaki sendorik hartu, ez eta premiazko esku hartze programa eraginkorrik abian jarri ere. Are gutxiago azken arnasetan »hitzetan esango genuke» dauden munduko hizkuntza komunitate txikietako kideei euren inguru eta kulturetan etorkizuna izan dezaten ahalbidetzeko.

Hamabi urteren buruan, egoerak bere larrian dirau. Berriki ateak zabaldu dituen 2004ko Bartzelonako Kulturen Forumak munduko hizkuntza aniztasunari eskaini dio Abotsak erakusketa. Teknikoki nola estetikoki ongi zaindutako erakusketa horrek munduan 5.000 hizkuntza daudela dio eta horietatik %95 galtzeko arriskuan, debekuak, bazterkeria eta migrazioak direla medio. Beraz, egoera larria bazen, azken urteotan larriagotu baizik ez omen da egin.

Baina aipatu erakusketa ez da Bartzelonako Kulturen Forumaren barnean hizkuntza aniztasunari erreparatu dion jarduera bakarra. Hainbat intelektualen »Noam Chomsky, Susan Sontag, Manuel Delgado eta beste askoren» ikuspegi kritiko eta herritar anitzen eszeptizismoaren artean antolatu den Forumean, maiatzaren 20tik 23ra bitartean, Hizkuntza aniztasuna, iraunkortasuna eta bakea izeneko nazioarteko biltzarra egin berri da. Biltzarrak munduko bazter guztietako aditu, ikertzaile, soziolinguista eta hizkuntzazaleak bildu ditu, dozena eta erdi euskaldun barne.

Hasteko, biltzarraren izenburua bera da aipatzekoa, "hizkuntza aniztasuna", "iraunkortasuna» (sustainability) eta «bakea" kontzeptuak loturik agertzen baitira, eta hala defendatu da biltzarretik sortutako ondorioetan. Hizkuntza aniztasunaren errespetua, bake eta justizia sozialaren oinarri gisa aurkeztu dute. Bestalde, hizkuntza aniztasuna, eremu handiko eta eremu txikiko hizkuntzen harremanak iraunkorrak izatean datza, hala ez bada, luzera harreman horrek txikien ordezkapena ekarriko baitu. Ikuspegi horrek, egungo mundu globalizatuan hizkuntzen arteko harremanak paradigma konplexu gisa azaltzen ditu eta, hizkuntza iraunkortasuna bermatzeko, hizkuntza handi eta txikien erabileraren arteko nolabaiteko "subsidiaritatea" proposatu dute: egin tokiko hizkuntzan egin daitekeen guztia, eta utzi hizkuntza handian egiteko soilik hizkuntza txikian egin ezin daitekeena.

Biltzarraren ponentzietan nola eztabaidetan usuak izan dira hizkuntza aniztasunari egokitu zaizkion bioaniztasunaren kontzeptuak: "iraunkortasuna" eta "hizkuntza ekologia". Kontzeptu batzuk ezagunak zaizkigu: "biziberritzea" (revitalitation) edo "biziraupena" (maintenance), eta horietako bat, gurean »zorionez» azken aldiotan erruz erabiltzen duguna: "hizkuntza eskubideak" »linguistic (human) rights». Kontzeptu berriren bat ere entzun dugu: "hizkuntza hiritartasuna" (linguistic citizenship). "Normalizazioa" kontzeptua ez da behin ere agertu, eta "ofizialtasuna" arrunt gutxi. Niri bederen, zer pentsatu eman dit ikusteak nazioarteko foroetan zer hitzen bidez definitzen den hizkuntza aniztasunaren eztabaida eta garbiago antzeman dut "normalizazioa" eta "ofizialtasuna" bezalako kontzeptu zehaztugabeak baztertu beharra. Egun, katalanek, "normalizazio" hitzaren asmatzaileek eurek ere ez dute erabiltzen, eta guk berriz, horri loturik segitzen dugu, horrekin zer esan nahi dugun ere ez dakigula. "Ofizialtasun" kontzeptuaren inguruan, ederki ikusi dugu guk Euskal Herrian zein hitz huts izan daitekeen. Biltzarreko adituek garbi defendatu dute hizkuntzen aldeko aldarrikapena eskubide gisara formulatu beharra. Gureari begira, "hizkuntza eskubide"en aldarrikapenak estrategikoa beharko luke -dirudienez, euskalgintzak honez gero egin duen bezala-.

Biltzarraren ondorioetan hizkuntza aniztasunaren aldeko lanaren premia azpimarratu da: gizartea hizkuntza aniztasunaren balioaz sentiberatu eta kontzientziatu; gizarte mugimendua bultzatu, berretu eta zabaldu; gazte jendearen inplikazioa bilatu eta haiendako erakargarri bihurtzeko ahaleginak lehenetsi. "Hizkuntza biziberritzea" eta "aktibismoa" loturik agertu dira, hizkuntza komunitateei baitagozkie horretan aitzindaritza eta protagonismoa. Biltzarreko adituek ohartarazi digutenez, hizkuntza legeen balioa mugatua da oso.

Hizkuntza aniztasunaren krisi global honetan, biltzarrak Europaren gainean itxaropenak eta eszeptizismoa agertu ditu: Pasqual Maragall president-ak katalanaren ofizialtasuna Europan hizkuntza gutxitu guztientzat onuragarria izanen zela adierazi zuen »ezin ukatu haien ttipitasunean ere handinahiak izaten badakitela» eta Miquel Siguanek Europako Batasunari bere hizkuntza politika zein den argi eta garbi zehatz dezala eskatu zion »ezin ukatu katalanaren ofizialtasun europarraren alde, politikari eta intelektual katalanen artean dagoen sintonia ona». Baina Joshua Fishman, aurtengo Linguapax sarietako bat eskuratzean, ezkor eta etsita agertu zitzaigun "mundua gero eta okerrago dago, eta Europan berean, Europaren Batasunaren aldetik, hizkuntza aniztasuna galtzeko arazoaren aintzatespen errealik ere ez dago" esatean. Eta hori adituta, ezin ukatu, katalanek zail badute, gu bezalako hizkuntza komunitate txikiok Europan gutxienezko hizkuntza eskubideak izatea zail baino zailago izanen dugula.