Leitza: historia eta kondaira lanbro artean
- Leitza baso sakonez estaliriko muinoek inguratuta dago. Haran leun batean eta erreka emaritsu ugariz bustita. Herri hau egokia da antzineko usaiek bizirik irauteko, menderik mende, ekialdetik etorri omen zen Orantzaro (Olentzero) misteriotsu haren garai ilunetatik. Lehenengo trikuharriak lur magiko honetan altxatu zituztenetik, arbasoen iraganaz harro diren gizon-emakumez bete ziren haran eder hau eta haren babesa diren muinoak. Hori baita Leitza, harana, mendia, karrikak eta zenbait etxe, baina garrantzitsuena leitzarrak, iraganari beha geroaren itxaropenez.Eta bost axola zein garaitan egingo diozuen herri maitakor honi bisita. Egun zohardiz distira bereziz liluratuko bazaituzte ere, utz iezaiozue haren magiaz inguratzen lainoak harana estaltzen duenean eta hodeiek mendi gailurrak igurzten dituzten egunetan.
Leitzako sorreraz ezer gutxi dakigu, ez bada inguruko mendietan ugari diren trikuharriek utzitako lekukotasunagatik. Historiako aipamen zaharrenetariko batek 1192 urtera arte eramaten gaitu, Santxo Azkarra erregek herriari zenbait pribilegio eman zizkionean, txerriak edozein lekutan alatzeko baimena, esaterako. Badakigu baita ere, gaztelu bat izan zuela, gaur egun desagerturik dagoena, 1471. urtean gipuzkoarren artilleriak suntsiturik. XIV. eta XV. mendeetan leitzarren eta gipuzkoarren arteko liskarrak hain ugari eta gogorrak izan ziren, zonalde honi "bidelapurren muga" deitu baitzitzaion. Lapur gipuzkoarrak lasai arraio ibiltzen ziren muga inguruko herri nafarretan, bizimodua aztoratzen. Hargatik, 1321. urtean gudaroste bat eratu zen, bidelapurrak eta muga-borrokak hein handi batean ezabatu zituena. Hala ere, gipuzkoarrek Nafarroa eta Gaztela arteko guda baliatu zuten Areso eta Leitzako herriak erre eta suntsitzeko.
Hurrengo mendetan, Leitzak frantses gudarosteen joan-etorria ezagutu zuen, Konbentzio gudan eta Frantsesadan. Gero gerrate karlistak etorriko ziren, leitzarrak argi eta garbi karlisten alde jarri zirelarik.
Leitzar ospetsuen artean, Jose Miguel Sagastibeltza nabarmentzen da, koronel karlista izan zena. Pastain-bordan jaioa, mendia bikain ezagutzen zuen eta horrela leitzarrak zaindu zituen liberalen erasoengandik, Irun eta Orreaga arteko bailarak menperatuz.
Historia alde batera utzirik, Leitza hiru auzo nagusitan banaturik dago: Elgoien, Elbarren eta San Migel. Bertako etxe zaharrenek ez zuten kalerik sortzen, simetriarik gabe kokaturik zeudelarik. Hau dela eta, Gipuzkoa aldean ezkongaiek eztabaidatzen zutenean "haserre daude, Leitzako etxeak bezala" egiten omen zen iseka. Trufak aparte, udaletxeko XII. mendeko armarri itzela ikusi ondoren, Leitzako kaleetan barrena presarik gabe galtzea merezi du, arkitektura bikaineko etxeen artean paseatu eta xehetasunez ohartzeko asmoz. San Migel elizaraino igo gaitezke, bertatik Leitzako ikusmira hurbilaz gozatzeko. Barruan San Tiburtzio gurtzen da, hemengo patroia, herriko jaiak bere omenez ospatzen direlarik abuztuaren 11n.
Leitzak aisialdirako aukera ugari ere eskaintzen du. Herrian bertan piszina eta futbol zelaia egoteaz gain, Leitzaran ibaian arrantza egin daiteke arrain preziatuen bila, edota inguruko mendiak zeharkatzen dituzten pistetatik mendiko bizikletaz ibilbide interesgarriak egin, Kornietako parke eolikoraino igotzen den bidetik, adibidez.
Mendi ibilaldiak nahiago dituenak, Aritz aldeko muinoak edota Leitzalarrea aldean kokatzen diren Leitzako mendirik altuenak aukeratuko ditu, Eguzkizko muinoa edo Urepel. Denek ikusmira zoragarria eskaintzen dute, bai bailara aldera baita Aralar eta inguruko mendilerroen aldera ere.
Natur ondare paregabeaz gozatzeko bi leku nabarmentzen dira Leitzan: Plazaolako Natur Bidea eta Leitzalarrea. Lehenak Donostia eta Iruñea lotzen zituen antzinako trenaren bidea aprobetxatzen du oinez, haur-aulkitxoz, gurpil-aulkiz, bizikletaz edo zaldiz ibili ahal izateko. Edertasun handiko ibilbide lasaia da. Uitziko tunelaren iparreko ahotik Gipuzkoarekin muga egiten zuen geltokiraino doazen 12 kilometroak moldatu dira, zenbait tunel zeharkatuz. Gainera, ibilbidea herri bertatik hasten da, oso txango lasaia eta erosoa bihurtuz.
Leitzalarrea, aldiz, baztertuagoa gelditzen bada ere, zoko izkutu bezain zoragarria deskubritzeko bisitak merezi du.
Hortarako, herritik sortzen den bidea hartuko dugu Iruso aldera. Erreka, zelaiak, baso sakonak eta paisaia ederren ondoan atsedenaldirako zonalde bat prestatu da. Pista apur bat aurrera jarraituz, Izaieta izeneko basoa topatuko dugu, leitzarren basoak zaintzeko arduraren lekuko. 1763an eta 1830ean izeiak sartzeko ahalegina egin zen, baina saioak huts egin zuen, gaur egun ale bakan batzuk geldituz. 40 metrotik gora luze dira, zuzen-zuzenak izaki, oso ikusgarriak. Izei hauek eta jaiotzen diren berriak zaintzeko 2,5 hektareako azalera hesiz inguratu da eta bertan, Leitzako zuhaitz-espezie autoktono guztiak erakusgai jarri dira, bakoitza bere izenarekin. Guztira 37 espezie izei daude.
Kondairen lurralde aberatsa da Leitza, dudarik gabe. Okabio mendi magaleko kobazuloetan jentilak bizi zirelako izango da nonbait. Errolan ere handik pasa zen, harri itzela burdinazko abaila batez jaurtikiz Baztarla menditik, Aralarko San Miguel suntsitzeko asmoz. Baina burdinazko katebegiak puskatu eta harria Aritz aldera erori zen, gaur egun Errolan Harrie izenez ezagutzen dena. Mairuek ere harri bat erabili zuten urrezko altxorra leku sekretuan gordetzeko, lehen eguzki-printzak jotzen duen tokian, hain zuzen ere. Mairuen altxor hura aitzaki ederra izan zen urre bilatzaileentzat, inguruko trikuharriak hondatzeko. Hargatik, gaur egunera arte iritsi zaizkigunak egoera penagarrian daude. Hala ere, beste berri batzuk aurkitzen ari dira oraindik ere, duela bi aste Iruso aldean 4 trikuharri eta iruinarri berri agertu direlarik. Biuztain, Mendibil eta Errole gainean kokatzen dira Leitzako trikuharriak. Berriagoak baina bereziki interesgarriak dira Burdin Aroko harrespilak. Leitzalarrea aldeko Urdola eta Sarasainen aurkitu dira eta Euskal Herriko mendebaldeenean izan daitezkeenak, Leitzaran gaindiezinezko muga izango bazen bezala ehorzketa monumentu hauentzako.
1334.ean sutan erre zutena Arnalda izeneko Leitzako sorgina izan zen, edabeak erabiliz Isabako Santxo Aurraberatsa hiltzeagatik salatua. 1575.ean ere bailaran egin zen sorginkeria salaketan nahasirik 12 leitzar agertu ziren baina, zorionez, ez zuten Arnaldaren zorigaiztoko halabeharra pairatu.
Non lo egin:
Musunzar. Elbarren, 14. 948 51 04 75
Basakabi. Lekunberri-Hernanirako errepidean, 17. Km. 948 51 01 25
Ozparrun. 948 51 00 19
Aztieta. 948 51 03 57
Landa. Landa industrialdea. 948 510 735
Non Jan:
Arakindegia. Elbaren, 42. 948 51 00 52
Oialde. Obispo Uharte z/g. 948 51 00 77
Basakabi. Lekunberri-Hernanirako errepidean, 17. Km. 948 51 01 25
Landa. Landa industrialdea. 948 51 07 35
Bihotz. Elbarren, 16. 948 51 00 72
Gaztañaga taberna. Elbarren, 55. 948 61 07 08
Torrea Herriko Taberna. Mikel Deuna, 1. 948 61 09 09
Txoko taberna. Elbarren, 22. 948 51 02 27
Gazteen artean teknologia libreen ezagutza zabaltzeko “Digitalizazio arduratsua” proiektua prestatzen ari dira Baionako Etxepare Lizeoa eta Iametza. Gipuzkoako Foru Aldundiaren “Ideiak2024” aurrekontu parte-hartzaileetara aurkeztu dute egitasmoa. Gaur da
Sanferminetako lehen bi egunetan gutxienez bederatzi eraso sexista salatu dituzte, horietako hiru intentsitate handiko sexu erasoak, Mugimendu Feministak gaitzetsi duenez. Foruzaingoak erasoei lotutako gizonak atxilotu ditu, eta gertakariak ikertzen ari da. Erasoei erantzuteko... [+]
2022an baino 12 milioi ordainketa gehiago egin ziren, eta inoizko datu hoberenak lortu ditu 2023an. Gipuzkoan bizi diren emakumeak izan ziren Mugi sistema gehien erabili zutenak, eta gehienbat hiri-autobusen erabilera gailendu zen. Pasaiako txalupako eta Loiuko aireporturako... [+]
Ostegunetik aitzina egingo da festibala Bilbon, Kobetamendin. Behin baino gehiagotan salatu da bertako langileek baldintza negargarrietan egiten dutela lan, eta ostegunerako protesta deitu du Laneko Autodefentsa Sareak, 19:00etan, EiTBren egoitzaren aurrean. Langileentzako gida... [+]
Europar Batasunaren txandakako presidentetza beretu eta astebeteren buruan Viktor Orban hungariar lehen ministroak egin duen ezusteko blitz-ak azalpen serioa eskatzen du. Gaiaren neurrikoa.
"Zaila da, baina beharrezkoa". Hala azaldu du The Lancet zientzia aldizkariak Gazako hildakoak kontatzeko hartu duen lanaren berri. Hildakoen kopurua, gaixotasunak eta bestelako zeharkako faktoreak kontuan hartuta, gutxienez 186.000 pertsona hil dituztela kalkulatu... [+]
Netanyahuk baldintza bezala jarri du Israelek ofentsiba berrabiarazi ahal izatea “gerraren helburuak bete arte”. Iturri batzuen arabera, Hamasek onartu du su-eten iraunkorra negoziaketen lehen fasean adostea, aurrebaldintza izan beharrean.
Espainiako Auzitegi Nazionaleko apelazio aretoak astelehen arratsean esan du baliogabetu egin behar direla Tsunami auzi judizialaren ikerketako azken hiru urteak, "ilegalki" luzatu zelako. Erabaki hori behin betiko bihurtzean Carles Puigdemont eta Marta Rovira kasutik... [+]
Otsailean atxilotu zuten Iturmendiko pertsona bat, eta bi urte eta erdiko espetxe-zigorra eskatzen dute bere kontra, sare sozialetako zenbait mezu direla-eta. Uztailaren 16an epaituko du Espainiako Auzitegi Nazionalak.
Frente Herritarrak irabazi ditu hauteskunde legegileak Pirinio Atlantikoetako seigarren hautesbarrutian, Peio Dufau izanen delarik diputatu heldu diren urteetan. Bozen %36,28 bildurik, 27 117 bozekin, historiako lehen diputatu ezkertiar abertzalea izanen da. Haren gibeletik,... [+]
Euskara eta euskal literatura, programaketatik ikasgelara jardunaldia antolatu dute elkarlanean Seaskak eta UEUk Baionan, Udako Ikastaroen barruan, eta bertan parte hartuko du Katixa Dolhare Zaldunbidek. Ezpeletan sortu zen 1982an, Lapurdin, eta familiarekin Nafarroa Beherean... [+]
Alex Gabilondo software librearen zaletuaren gida batetik probatu dugu, eta ibili dabil: PDF eta ePubak euskaraz entzun mugikorrean (edo Android gailuetan zehatzago) audioliburuen gisa. Software libreko doako tresnekin, gainera.
Seme-alaba jaioberria zaintzeko baimen ordainduaren zati bat aiton-amonei edota gertuko beste norbaiti eman diezaiekete gurasoek Suedian, uztail honetatik aurrera.
German Rodriguez eta Joseba Barandiaran omendu, eta langile mugimenduaren alde egindako lana txalotu dute Iruñean. Palestinari ere elkartasuna adierazi diote, sanferminetan urteroko zitan Iruñean.