Leitza: historia eta kondaira lanbro artean
- Leitza baso sakonez estaliriko muinoek inguratuta dago. Haran leun batean eta erreka emaritsu ugariz bustita. Herri hau egokia da antzineko usaiek bizirik irauteko, menderik mende, ekialdetik etorri omen zen Orantzaro (Olentzero) misteriotsu haren garai ilunetatik. Lehenengo trikuharriak lur magiko honetan altxatu zituztenetik, arbasoen iraganaz harro diren gizon-emakumez bete ziren haran eder hau eta haren babesa diren muinoak. Hori baita Leitza, harana, mendia, karrikak eta zenbait etxe, baina garrantzitsuena leitzarrak, iraganari beha geroaren itxaropenez.Eta bost axola zein garaitan egingo diozuen herri maitakor honi bisita. Egun zohardiz distira bereziz liluratuko bazaituzte ere, utz iezaiozue haren magiaz inguratzen lainoak harana estaltzen duenean eta hodeiek mendi gailurrak igurzten dituzten egunetan.
Leitzako sorreraz ezer gutxi dakigu, ez bada inguruko mendietan ugari diren trikuharriek utzitako lekukotasunagatik. Historiako aipamen zaharrenetariko batek 1192 urtera arte eramaten gaitu, Santxo Azkarra erregek herriari zenbait pribilegio eman zizkionean, txerriak edozein lekutan alatzeko baimena, esaterako. Badakigu baita ere, gaztelu bat izan zuela, gaur egun desagerturik dagoena, 1471. urtean gipuzkoarren artilleriak suntsiturik. XIV. eta XV. mendeetan leitzarren eta gipuzkoarren arteko liskarrak hain ugari eta gogorrak izan ziren, zonalde honi "bidelapurren muga" deitu baitzitzaion. Lapur gipuzkoarrak lasai arraio ibiltzen ziren muga inguruko herri nafarretan, bizimodua aztoratzen. Hargatik, 1321. urtean gudaroste bat eratu zen, bidelapurrak eta muga-borrokak hein handi batean ezabatu zituena. Hala ere, gipuzkoarrek Nafarroa eta Gaztela arteko guda baliatu zuten Areso eta Leitzako herriak erre eta suntsitzeko.
Hurrengo mendetan, Leitzak frantses gudarosteen joan-etorria ezagutu zuen, Konbentzio gudan eta Frantsesadan. Gero gerrate karlistak etorriko ziren, leitzarrak argi eta garbi karlisten alde jarri zirelarik.
Leitzar ospetsuen artean, Jose Miguel Sagastibeltza nabarmentzen da, koronel karlista izan zena. Pastain-bordan jaioa, mendia bikain ezagutzen zuen eta horrela leitzarrak zaindu zituen liberalen erasoengandik, Irun eta Orreaga arteko bailarak menperatuz.
Historia alde batera utzirik, Leitza hiru auzo nagusitan banaturik dago: Elgoien, Elbarren eta San Migel. Bertako etxe zaharrenek ez zuten kalerik sortzen, simetriarik gabe kokaturik zeudelarik. Hau dela eta, Gipuzkoa aldean ezkongaiek eztabaidatzen zutenean "haserre daude, Leitzako etxeak bezala" egiten omen zen iseka. Trufak aparte, udaletxeko XII. mendeko armarri itzela ikusi ondoren, Leitzako kaleetan barrena presarik gabe galtzea merezi du, arkitektura bikaineko etxeen artean paseatu eta xehetasunez ohartzeko asmoz. San Migel elizaraino igo gaitezke, bertatik Leitzako ikusmira hurbilaz gozatzeko. Barruan San Tiburtzio gurtzen da, hemengo patroia, herriko jaiak bere omenez ospatzen direlarik abuztuaren 11n.
Leitzak aisialdirako aukera ugari ere eskaintzen du. Herrian bertan piszina eta futbol zelaia egoteaz gain, Leitzaran ibaian arrantza egin daiteke arrain preziatuen bila, edota inguruko mendiak zeharkatzen dituzten pistetatik mendiko bizikletaz ibilbide interesgarriak egin, Kornietako parke eolikoraino igotzen den bidetik, adibidez.
Mendi ibilaldiak nahiago dituenak, Aritz aldeko muinoak edota Leitzalarrea aldean kokatzen diren Leitzako mendirik altuenak aukeratuko ditu, Eguzkizko muinoa edo Urepel. Denek ikusmira zoragarria eskaintzen dute, bai bailara aldera baita Aralar eta inguruko mendilerroen aldera ere.
Natur ondare paregabeaz gozatzeko bi leku nabarmentzen dira Leitzan: Plazaolako Natur Bidea eta Leitzalarrea. Lehenak Donostia eta Iruñea lotzen zituen antzinako trenaren bidea aprobetxatzen du oinez, haur-aulkitxoz, gurpil-aulkiz, bizikletaz edo zaldiz ibili ahal izateko. Edertasun handiko ibilbide lasaia da. Uitziko tunelaren iparreko ahotik Gipuzkoarekin muga egiten zuen geltokiraino doazen 12 kilometroak moldatu dira, zenbait tunel zeharkatuz. Gainera, ibilbidea herri bertatik hasten da, oso txango lasaia eta erosoa bihurtuz.
Leitzalarrea, aldiz, baztertuagoa gelditzen bada ere, zoko izkutu bezain zoragarria deskubritzeko bisitak merezi du.
Hortarako, herritik sortzen den bidea hartuko dugu Iruso aldera. Erreka, zelaiak, baso sakonak eta paisaia ederren ondoan atsedenaldirako zonalde bat prestatu da. Pista apur bat aurrera jarraituz, Izaieta izeneko basoa topatuko dugu, leitzarren basoak zaintzeko arduraren lekuko. 1763an eta 1830ean izeiak sartzeko ahalegina egin zen, baina saioak huts egin zuen, gaur egun ale bakan batzuk geldituz. 40 metrotik gora luze dira, zuzen-zuzenak izaki, oso ikusgarriak. Izei hauek eta jaiotzen diren berriak zaintzeko 2,5 hektareako azalera hesiz inguratu da eta bertan, Leitzako zuhaitz-espezie autoktono guztiak erakusgai jarri dira, bakoitza bere izenarekin. Guztira 37 espezie izei daude.
Kondairen lurralde aberatsa da Leitza, dudarik gabe. Okabio mendi magaleko kobazuloetan jentilak bizi zirelako izango da nonbait. Errolan ere handik pasa zen, harri itzela burdinazko abaila batez jaurtikiz Baztarla menditik, Aralarko San Miguel suntsitzeko asmoz. Baina burdinazko katebegiak puskatu eta harria Aritz aldera erori zen, gaur egun Errolan Harrie izenez ezagutzen dena. Mairuek ere harri bat erabili zuten urrezko altxorra leku sekretuan gordetzeko, lehen eguzki-printzak jotzen duen tokian, hain zuzen ere. Mairuen altxor hura aitzaki ederra izan zen urre bilatzaileentzat, inguruko trikuharriak hondatzeko. Hargatik, gaur egunera arte iritsi zaizkigunak egoera penagarrian daude. Hala ere, beste berri batzuk aurkitzen ari dira oraindik ere, duela bi aste Iruso aldean 4 trikuharri eta iruinarri berri agertu direlarik. Biuztain, Mendibil eta Errole gainean kokatzen dira Leitzako trikuharriak. Berriagoak baina bereziki interesgarriak dira Burdin Aroko harrespilak. Leitzalarrea aldeko Urdola eta Sarasainen aurkitu dira eta Euskal Herriko mendebaldeenean izan daitezkeenak, Leitzaran gaindiezinezko muga izango bazen bezala ehorzketa monumentu hauentzako.
1334.ean sutan erre zutena Arnalda izeneko Leitzako sorgina izan zen, edabeak erabiliz Isabako Santxo Aurraberatsa hiltzeagatik salatua. 1575.ean ere bailaran egin zen sorginkeria salaketan nahasirik 12 leitzar agertu ziren baina, zorionez, ez zuten Arnaldaren zorigaiztoko halabeharra pairatu.
Non lo egin:
Musunzar. Elbarren, 14. 948 51 04 75
Basakabi. Lekunberri-Hernanirako errepidean, 17. Km. 948 51 01 25
Ozparrun. 948 51 00 19
Aztieta. 948 51 03 57
Landa. Landa industrialdea. 948 510 735
Non Jan:
Arakindegia. Elbaren, 42. 948 51 00 52
Oialde. Obispo Uharte z/g. 948 51 00 77
Basakabi. Lekunberri-Hernanirako errepidean, 17. Km. 948 51 01 25
Landa. Landa industrialdea. 948 51 07 35
Bihotz. Elbarren, 16. 948 51 00 72
Gaztañaga taberna. Elbarren, 55. 948 61 07 08
Torrea Herriko Taberna. Mikel Deuna, 1. 948 61 09 09
Txoko taberna. Elbarren, 22. 948 51 02 27
Festa egiteko musika eta kontzertu eskaintza ez ezik, erakusketak, hitzaldiak, zine eta antzerki ikuskizunak eta zientoka ekintza kultural antolatu dituzte eragile ugarik Martxoaren 8aren bueltarako. Artikulu honetan, bilduma moduan, zokorrak gisa miatuko ditugu Euskal Herriko... [+]
Soco Lizarraga mediku eta Nafarroako Duintasunez Hiltzeko Eskubidea elkarteko kidearen ustez bizi testamentuak heriotza duin bat eskaini eta familiari gauzak errazten dizkio.
Bilbo Hari Gorria dinamikarekin ekarriko ditu gurera azken 150 urteetako Bilboko efemerideak Etxebarrieta Memoria Elkarteak. Iker Egiraun kideak xehetasunak eskaini dizkigu.
Laudion, Aiaran eta Okondon izango du eragina energia azpiegiturak eta plataformaren aburuz, proiektuak eta ingurumen-inpaktuaren azterketak gabezia garrantzitsuak dituzte.
"Entseatzen gira arnas gune bat sortzen Donibane Lohizunen, hain turistikoa den herri honetan". 250 kiderekin Donibane Lohizuneko Begiraleak kultur elkarteak 90 urte bete ditu aurten. Lau emaztek sortu zuten talde hauetan eramaile izan zen Madeleine de Jauregiberri... [+]
Karmela espazio autogestionastuan egingo ditu, eta Euskal Herriko zein nazioarteko gonbidatuak egongo dira bertan. "Koiuntura analisi orokorretik abiatu eta Euskal Herriko borroka internazionalistaren gakoetarainoko bidea" egingo dutela adierazi du Askapenak... [+]
33/2013 Foru Legeari Xedapen gehigarri bat gehitu zaio datozen aldaketak gauzatu ahal izateko, eta horren bidez ahalbidetzen da “erregimen frankistaren garaipenaren gorespenezkoak gertatzen diren zati sinbolikoak erretiratzea eta kupularen barnealdeko margolanak... [+]
2025 amaitu baino lehen Gernikako Estatutuan jasotzen diren eskumen guztiak izatea espero du Jaurlaritzak. Oraindik 25 eskumen falta dira. Transferentzia Batzordea aurreko astean biltzekoa zen baina "agenda arazoak" zirela eta atzeratu zuten.
Elgarrekin izena du Duplak egin duen aurtengo abestiak eta Senpereko lakuan grabatu zuten bideoklipa. Dantzari, guraso zein umeen artean azaldu ziren Pantxoa eta Peio ere. Bideoklipa laugarrengo saiakeran egin zen.
“Kasu, ez gitxu lo!”. Gure denbora eta manerekin baina heldu gira.
Azaroaren 25ean Baionako elgarretaratzera joan ez joan eta autoak nola partekatu pentsatzetik (joan-jina bi oren), bat-batean Lartzabalen elgarretaratze bat antolatu genuen, eta 47 emazte bildu!... [+]
Alemaniako Poliziak asteleheneko gertakariaren arrazoiak "politikoak" zirela baztertu duen arren, 35 urteko Alexander Scheuermann Ring Bund talde neonaziko kide zen. Bi hildako eta hamar zauritu utzi dituen atentatuaren egileak sare sozialetan "gorroto mezuak"... [+]
“Bi pertsona mota daude munduan: euskaldunak, batetik, eta euskaldunak izan nahiko luketenak, bestetik”. Gaztea zela, Mary Kim Laragan-Urangak maiz entzuten omen zuen horrelako zerbait, Idahon (AEBak), hain zuzen. Ameriketan jaio, hazi, hezi eta bizi izandakoak 70... [+]
Martxoaren 8a, Emakumeen Nazioarteko Eguna, munduan zehar milioika emakumeontzat berdintasuna, eskubideak eta justizia eskatzeko borroka eguna da. Hala ere, gerrek, gatazkek eta politika militaristen hazkundeak markatutako testuinguru global batean, inoiz baino premiazkoagoa da... [+]
Geroa Baiko lehendakari eta Nafarroako lehendakariorde izandakoa enpresa bati 2,6 milioi euroko diru-laguntzak ustez modu irregularrean emateagatik zegoen auzipetuta, Davalor auzia deiturikoan. Nafarroako Probintzia Auzitegiak erabaki du auzia behin betiko artxibatzea, legalki... [+]
Nahiz eta Nazio Batuen Erakundeak (NBE) 1977an nazioarteko egun bat bezala deklaratu zuen eta haren jatorriaren hipotesi ezberdinak diren, Martxoaren 8aren iturria berez emazte langileen mugimenduari lotua da.