Gaztetan, gure koadrila kantuzale amorratua izanik, denbora asko pasatu dugu errepertorio osoen orroaz ematen »baso bat eskuan». Adibidez, Etxamendirenak. Gure gogokoetan kuttunenetan genuen, hurbiltasun geo-kulturala dela medio parte, baina agerpen etsituei desafio bolondres eta borrokarako dei jarraikia zelako ere, naski. Pertsonaia holakoa da. Batean profeta iduri, bestean gudari, jakintsu, berdin zoro… denetarik eta bereziki misterio anitz zekarren gure adoleszentzia urte horietako apropos, euskal sentimendu bat ernetzen ari zitzaigunean hain zuzen. Bere kantuak gogoz bagenizkien, kasik denak amore ezinezkoen lekuko, dena tripako min eta doluzko negar. Maitea ez da gehiago ama, Etxahunen kantuetan bezala, baina ezin hurbildua da kasik andere hunki ezin hori, eta Euskadi deitzen da maiz.

Lur-munduko amodioak amodio platonikoak dira omen. Hots normalak ginen, ginen lekuko. Amodio fisikoa, hunkiduraz hezetua, ez da hitzez aipatzen, konplitzen baizik, eta horretarako kabalei ikusia mimetismoz bete genezakeen errez. Baina ikusten duzue imaginarioa nolako irudiez betetzen zaigun: andere eder eta hunki ezinez… Eta nesken aldetik zer izanen den ez naiz ausartzen imajinatzen. »Ulertzen nauenik balitz bat, gomitatzen dut erratera, hemen berean edo beste non nahi».

Gaurko gazte bat ikustean, gu bezala Euskadi »edo orain Euskal Herri» deitzen den mito batez maitemintzen, ez naiz egoten ahal bihotzean kilika arraro bat sentitu gabe, berriz ohartzean platonikoak arras guti balio duela gaur ere harreman sozial orekatu edo natural bat izateko, bereziki bestea sexu diferentekoa denean. Lur mundukoak gara omen holakoak, Bourdieu soziologoak arras xeheki esplikatzen ditu gauza hauek, eta behako batek, ele soil batek, hainbestetan desiratua eta irudikatua norberaren ametsetan, harreman sexualaren balioa hartzen du jadanik eta harreman normala hor berean izozten, ezen fantasma erraldoi hori traba bat da laguntza baino gehiago elgarri mintzatzeko »eta konklusiora heltzeko ere, erran gabe doa».

Beldurtzen naiz ikustean oraindik lur munduko eskema horiek dirautela azkar eta gure mundu sinboliko eta imaginarioa beztitzen dutela. Ideala goresten da biziki, eta urrun, gora, hunki ezin denean dugu hobesten. Helburu horren eta gure eguneroko errealitatearen artean deusik ez badugu mediazio baten egiteko, etsitzekoa da edo bestela zoratzekoa, deskonektatzekoa. Hala, errealitatea ukatzen dugu, nola (diru-)nekezian den jende hori, aitzina kontsumitzen eta baikor baitabil bere arazoa ez ikusi nahiz, ihes permanentean bere indarrak xahutuz.

Platonismo honen haritik, aldioro harritzen naiz baina, euskaltasuna iraganean edo geroan bizitzen da, usu biak batera. Aitzina eta geroa gainera, gauza bera dira, biak osoak, esplika gisakoak eta, hunki ezinak, altera-ezinak direlako. Hilotza bezala nonbait. Noizetik noizera agertzen dugun optimismo maniaka horrek herioaren aurpegia du, gure aktibismoak fosilaren riktusa, eta gure arteko bereizkeria alderdikoiek existitzen ez den paradisuko naftalina usaina.

Jendarteari behatzeko abertzalegoa hartzea begira-muino bezala ez zait interesatzen, abertzalegoa alderdi politikoen eremu bezala hartuz erran nahi dut. Nik ere pentsatzen dut gure borroka hizkuntz-komunitate bezala dela planteatzen, zeinetan abertzalegoa partaide den, partaide sinpatikoena ere egia erran.

Egiaz, hemen gaindi Iparraldetik mintzo naiz »barkatu lokalismokeria», komunitate bat baizik ez gara »ez jada jendarte bat», minorian, beste handiago batean urtua, eta atomizatua. Hizkuntz-komunitate honen gehienak praktikan euskara zaharkeria bat bezala bizitzen du, beste parte batek iraganaren nostalgia bat hazten eta horrekin moderno egin nahi, eta azken batek oso moderno ikus lezake frantses ikuspegitik hartzea modernismo horren definizio klabeak.

Zein neke den euskaradun bizitzea normal, gaur, hemen, fantasma erraldoirik izan gabe solaskideen solasaren trabatzeko. Aterabidea kreazioa da guretzat, planeta honetako edozein jenderentzat bezala. Baditugu ez dakit zenbat arazo gure aitzinean, atzo ez zirenak, eta bihar ez direnak berdin planteatuko. Gu zerbait bagara hemen, arazo edo galdera horiei aterabide edo erantzun original eta propioen eskaintzea da gure jardun printzipala. Jakina, eskupean ditugun materialak baliatuz, lehendanik utzi zizkigutenak, baina gureak sortzen arriskatuz. Honela planteatuz gauzak, jardun hori aitzinetik definitu-eza da, hunkika eta entseguka da egiten, eta bestearekilako harremana ezagutza barnatuz da obratzen »norberaren ezagutza ere bide berean». Ordain-saria: alterazioa. Ginena ez gara gehiago izanen, ekinean sortuz aldatzen baigoaz, ohartu gabe aldatuak baikara jadanik. Zerbait hiltzen da gure baitan aitzinatzen garen ber: genuen ikusteko moldea, genuen tokia, gu-ren parte bat. Heriotza hemen ere, baina herio-sortzailea. Prezio horretan aitzinatzen gara, konfiantza hartuz gure baitan, ditugun erantzukizunak hartzea salbu bide egin dezakegula baietsiz, baikor/ezkor binomiotik at.

Ideala errealitateari hurbiltzen duena, eta mediatizatzen, xedea deitzen den hori da, proiektua. Gure burua aitzina proiektatzen ahalbidetzen duen hori mugimenduan baizik ezin da bizi, eta malgutasun horren onartzeko, gure buruan aski konfiantza izan behar dugu. Izan pertsona ala izan taldea. Askotxo izanen da traumatizatu eta erdi-eritu komunitate batentzat.

Pentsa global, ekin lokal. Gaur eta hemen. Eta ez hil zamak itorik. Sortuz hiltzean plazer gehiago da eta.