Oraindik berezko euskalkia gordetzen duten euskal lurraldeen eremua Ibaizabalgo eskuin ibarretik Zuberoaraino doa. Uribe Kosta eremu horren mendebaldeko ertzean dago eta Berango Uribe Kostako mendebaldean. Ertz-ertzekoa da, beraz, Berango, berbarik berba liburuak erakusten digun euskara. Herri horretako Udalak argitaratu du Iñaki Gaminde hizkuntzalari bilbotarrak egindako lana, eta aurkezpen bikoitzean eman zuten ezagutzera: lehenik, Euskaltzaindiak Bilbon daukan egoitzan; bigarrenik, Berangon bertan. Liburua osatzeko, Gamindek iaz egindako 21 elkarrizketa erabili ditu, eta baita azken hogei urteetako beste hamahiru ere. Horietako asko liburuarekin batera salgai dagoen CDan entzun daitezke, eta are ikusi, soinuaz gain irudia ere sartu dute eta.

Berangoko euskara Uribe Kostakoa da. Hots, gutxi gorabehera, Bonapartek bizkaieraren Plentziako barietate edo azpieuskalki izendatu zuena. Hizkeraren eremua iparraldean Lemoizek mugatzen du, hegoaldean Erandiok, mendebaldean Getxok eta ekialdean Gatikak, euskalki kontuetan mugak sekula guztiz zehatzak ez diren arren. Hala ere, azpieuskalki honek daukan berezitasunik behinenak esandako eremua betetzen du ia zehatz-mehatz. Alegia, bokalez amaitzen diren berbetan mugatzailea ezabatzea (-a hizkiaz amaitzen direnen kasuan, -a hori -e bihurtzen da). Horrela, alaba, etxea, ogia… alabe, etze, ogi dira.

Gainerakoan, Uribe Kostako euskarak ez dauka beste inon ematen ez den bereizgarririk »berba bakanen bat ez bada», baina aipatzekoa da azentua. Azpieuskalki honek doinu-azentua dauka, "munduan Tokioko japonieraz eta Bizkaiko iparraldean, Getxotik Mutrikuraino baino ematen ez dena", Gamindek azaldu duenez. Hizkera horietan, azentua tonuaren bidez adierazten da. Lehen silaba baxu esaten da, bigarrena altuago, eta hortik aurrera tonuari eusten zaio azentua daukan silabara arte. Azentua tonua berriro bajatuz adierazten da.


Xabier Bilbao getxotar filologoaren iritziz, mugatzailearen ezabaketa eta azentua elkartzean sortzen den hizkera oso nabaria da kanpokoentzat. "Hala ere", gaineratu du, "hiztun gazteek galduta daukate azentu hori, eta zaharrenek soilik gorde dute ondo. Berba egitean, kantatzen dutela ematen du". Bilbao UK (Uribe Kostako) aldizkariko euskara zuzentzailea da, eta berak egiten du, halaber, eskualdeko euskara aztertzen duen Akabuko punte atalaren zati bat. Hori da, hain zuzen, aldizkari osoan bertako hizkeran idatzita dagoen bakarra, gainerakoa batuaz egiten dute eta. Ahoetan gero eta urriagoa dugun arren, Uribe Kostako euskarak badu lekutxorik idatzizkoan, beraz.

Fonologiaren arloan bada aipatzeko gehiago. Kasu baterako, -eu diptongoa -au bihurtzeko joera: ahun (ehun), nau (neu), auki (eduki)… Edo -i hizkiaz amaitzen diren aditzetan, -i hori desagertzekoa: etor naz (etorri naiz), ekus dot (ikusi dut), ekar du (ekarri dugu). Bada Iñaki Gamindek berak Berangon eta Getxon besterik aurkitu ez duen beste bat: gaztelaniatik hartutako aditzetan, -er eta -ir amaiera -u bihurtzen da euskaraz, ohiko -iduren ordez. Hala, aipatu herri bietan mugu (mugitu), segu (segitu), priju (prijitu)… bezalakoak entzuten dira. Sopelan eta Urdulizen, berriz, amaiera -i izaten da: mugi, segi, priji…

Aditz laguntzaileari dagokionez, ahoristikoaren erabilera da azpimarragarriena Uribe Kostako hizkeran. Hau da, iraganeko aditzaren ordez subjuntiboa erabiltzea. Arau hori, nolanahi ere, ez da erabatekoa eta molde biak elkarrekin lehian topa daitezke herri gehienetan. Iñaki Gamindek dioskunez, nor-nork eta nor-nori sailetan gertatzen da hori batez ere »esan nendun-en ordez, esan nengin, edota jausi akon-en ordez, jausi ekion, adibidez», baina Berangon nor saileko baten bat ere batu du berak. Nabarmentzekoa da, halaber, ezezko subjuntiboan ez hitza ze bihurtzen dela: koxi hori ume jausi ze deitten »hartu ume hori, jausi ez dadin».

Hiztegi kontuetan ez dago aparteko gauzarik Uribe Kostan, erdal jatorrizko hainbat hitzeri eman zaion erabilera ez bada. Izan ere, hitzok gaztelaniaz daukaten esangura aldatu egin da euskarara igarotzean. Hala, kanpotarrari bitxi suertatuko zaio sokorru in (oihu egin), antoju (nazka), paraje (hurbil), sano (oso), aumenta (aipatu)… bezalakoak entzutea. Euskal jatorria dutenen artean gutxi batzuk ere aipa daitezke: ilena (astelehena), bestala (hobeto), aiko (harridura adierazteko esamoldea), amarratza (olagarroa)…


Uribe Kostan bai euskara bera bai bertoko hizkera indartsuen dabiltzan herriak Mungiari begira bizi direnak dira, hots, Lemoiz, Jatabe-Maruri, Laukiz eta Gatika »biztanle gutxien daukaten lau herriak ere badira, bidenabar». Bestela esanda, zenbat eta ekialderago, orduan eta osasuntsuago euskara. Ibaizabalen ertzeko hiri handietan »Getxo, Leioa…», aldiz, egoera oso bestelakoa da, eta gauza bera esan daiteke hain handiak ez diren herriez, Sopela eta Berango, esaterako.

"Nire kezka nagusia Berangorekiko", dio Iñaki Gamindek, "euskarak berak aurrera egingo ote duen da, eta ez bertako ezaugarriak gordeko diren ala ez. Bihar-etziko euskara desberdina izango dela gauza segurua da, baina biziko al da? Ni ez naiz hain baikor". Uribe Kostako azpieuskalkiaz oro har, Xabier Bilbaok uste du "euskara erdararekiko diglosian badago, bertoko euskara batuarekiko ere bai. Ez dago harreman-sarerik bertoko berbeta erabiltzeko, eta egitekotan, familia barruan egin behar da. Guztiz galduko den? Ez dakit. Familia bakan batzuk geratuko dira han-hemenka, eta ezaugarri batzuk gordeko dira, baina gainerakoan…". Azkenean, Bilbao ez da ausartu egia gordina esaten: gainerakoan, Uribe Kostako euskararenak egin du.