Txanogorritxoren basoan galduta
- Iparraldean Goizueta, ekialdean Ezkurra eta Basaburua, hegoaldean Larraun eta mendebaldean Areso eta Berastegi. Leitza, mendi artean dagoen Nafarroako udalerria da. Nafarroako mendi gehienak, Bizkaian eta Gipuzkoan ez bezala, herri-lurrak dira. Bertako nornahi, eta era berean guztiak dira, basoen jabe. Garai batean, Leitzako biztanleek etxea eraiki edo berritu behar zutenean, herri-basoetako zuhaitzak eskatzeko eskubidea zuten. Mendira joan, zuhaitzak markatu eta eskatzailearentzat mozten ziren. Eskatzea libre da, baina eskaria egiten zuenak betebehar bat bazuen. Moztutako zuhaitz bakoitzeko hamar landare sartu behar zituen. Hor ez ziren amaitzen eginbehar guztiak. Hasierako urteetan, landaretxo horiei babesa eskaintzera behartuta zegoen. Horrela, ziurtatua zeukaten basoen etorkizuna.Leitzalarrea, Leitzako herri-baso horietako bat dugu. Bertan, Izaieta izeneko izeidia dago. Izenak dioen moduan, izei izugarriak topatuko ditugu han. Baina gaur egun izeiez gain, Leitzako bertako zuhaitz mota gehienak ere bertan aurkituko ditugu. Beraz, oraingoan aukera paregabea dugu landareen erreinuari errepaso eder bat emateko.
Ixkibarrera sartzean utzi dugun pistari helduko diogu berriro. Galbiderik ez du. Halako batean, bidegurutze batera helduko gara. Guk, Izaieta markatzen duenari eutsiko diogu. Metro batzuk aurrerago, ezker aldean, metalezko ataka bat topatuko dugu. Izeietako lorategi botanikorako sarrera da berau. Ezertan hasi aurretik, berriz ere informazio panelera. Zenbaki batzuk ikusiko ditugu egin beharreko ibilbidearen alboan. Zenbakiek zuhaitz motak ordezkatzen dituzte. Gutxi gorabehera kilometro bateko ibilbidea da, oso laburra, baina denbora gehixeago beharko dugu zuhaitz mota guztiak bisitatu nahi baditugu. Guztira 41 mota daude, horietatik 7 koniferoak, pinuen talde berekoak, eta gainontzekoak hostozabalak.
Ibilbidea nahi den lekutik has daiteke. Aukeretako bat izeietatik hastea da, Izaieta beraien omenez eginiko lorategia izanik. Horretarako, jo 1 zenbakirantz zuzenean. Baso ilunean murgilduta izeiak, izei gorriak eta Douglas izeiak topatuko ditugu pista hau jarraituaz. Gure aurrealdean izeiak, eskuinaldera Douglas izeiak eta ezkerraldera, enbor gorrizta nagusi dutela, izei gorriak. Hiru espezieak, azikulekin (hostoak) topatuko ditugu urteko sasoi ezberdinetan. Konifero hauek bereizteko fruitu, enbor-azal eta azikuletan erreparatu behar da. Izeien adaxkak, azikula joriz osatuta daude, eta fruitua luze baino sendoagoa da. Douglas izeia, Ameriketako basogintzan nagusi dena, urria da Euskal Herrian. Adaxkek, azikula bakanagoak aurkezten dituzte, eta fruitua luzanga da. Erretxina duten garatxoak ditu enbor azalean. Izei gorria, izei faltsu ere deitua, Stradivarius biolin famatuak egiteko erabili zen garai batean. Azikula ugarikoa da eta hiruetan berak du fruiturik luzeena. Dena dela, ez larritu, bakoitzaren alboan izena jartzen duen karteltxoa ikusiko dugu-eta.
Berriz atzera buelta eginez 9, 39 eta 11 zenbakidun espezietarantz abiatuko gara; ahuntz sahatsa, makala eta haltza, hurrenez hurren. Hirurak dira ur zaleak. Izan ere, alboan Udegiko errekastoa dute. Zubia zeharkatuz gero, beste hiru espezie bisitatzeko aukera dugu.
Ibilbidea jarraituz, eskuinera aldapa gogorrari eutsiz, elorri zuria dugu pistaren alde batera, eta alertzea beste aldera. Azken honi, koniferoen taldekoa izan arren, azikulak jausten zaizkio udazkenean. Pistan bertan dago ametza, haritzaren familiakoa. Baso barnean otsalizarrarekin egin dugu topo, garaiera ertaineko zuhaitza bera, antzinatik txoriak harrapatzeko erabili izan dena, dituen fruitu erakargarriak direla eta. Gorantz jarraituz, hara baserramua, gure begi bistan. Sei metro arteko zuhaixka da eta gure lurraldean nonahi topa daiteke. Baina ez nahasi guztientzat ezaguna den erramuarekin, ez du zerikusirik eta. Alboan dugu gurbitza, udazken eta negu hasieran loratzen den bakarretakoa. Eta beste hainbat espezieren artean, zuhandorra ere hemen da. Adarretako kolore gorriak salatzen du. Egurra oso gogorra du eta erreminta kirtenak egiteko erabiltzen da.
Jadanik aldapa igota, ezkerrean, eihar frantsesa ikusiko dugu. Bere egurrak estimazio handia du tornugintzan eta zurgintzan orokorrean. Eta hostazuria, lehen aipatutako otsalizarraren ahaidea, erraz bereiziko dugu hostoaren atzealdea begiratuz gero, zuri-zuria baitu.
Aurrera jarraituaz, dagoeneko iritsi gara ibilbidearen punturik gorenera, eta oraindik izerdirik atera gabe gainera! Asko eta asko, zuhaitz gazteak dira oraindik, lorategia berri xamarra baita. Hala ere, Leitzalarreko lehengo biztanleen arrastoak edonon topatuko ditugu. Zuhaitz ipurdi ederrak, askotan onddoen erasoa jasandakoak, eta bestetan, goroldioak bereganatuak.
Dagoeneko beherantz goaz, eroso jaitsi ahal izateko eskailera eta guzti. Berehala egin dugu topo lizarra, zumalakarra eta intxaurrondoarekin. Zumalakarra »askorentzat oilakarana» libragarri naturala da, urtebetez zahartzen utziz gero. Gainerakoan, sekulako gorakoak eta dardarizoak eragiten ditu. Hurrengo, pistaren ezkerretara, guretzat gustagarri diren fruitu arbolen saila ikusiko dugu, nahiz zuhaitz guztiek ematen dituzten fruituak: madariondoa, gaztainondoa, sagarmina, harana, gerezia eta elorri beltza.
Jadanik bukatu dugu lorategiko buelta. Berriz ere, beste metalezko ataka bat igaro eta pista nagusira irten gara. Poliki-poliki, beherantz jo dugu. Behin Ixkibarren gaudela aukera paregabea dugu mokadutxo bat jateko. Han daude iturria, aulkiak, parrilak... deskantsatzeko nahiz jolasteko leku aproposa.
Izaieta babestutako monumentu naturala da, bere berezitasun eta hedadura handia dela-eta. Babes mota hau dela medio, debekatuta dago bertako zuhaitzak moztea osorik edo zatika, eta baita enborretan inolako idatzi edo markarik egitea ere. Ezin da surik egin inguruan. Adaburuak ere babes legearen barne daudenez, debekatua dago izeien gainalderako arriskutsu izan daitekeen edozein jarduera burutzea.
Mila erabilera ditu izeiak. Zuhaitz honek garrantzia handia hartzen du adibidez, Eguberritan. Eraikuntzan ere, egitura pieza gogorrak dira. Erretxinak ezaugarri baltsamiko ugari ditu. Paper-pasta egiteko ere erabiltzen da. Baina Leitza herrian, monumentu natural hauek ez dira esan dako gauza horietarako guztietarako erabiltzen, beste funtzio bat betetzen dute: turismoa.
Espainiako Sare Elektrikoak jakinarazi berri du ekaineko elektrizitate kontsumoa zein izan zen Espainiako Estatuan: 19.422 gigawat orduko. Hau da, 2004ko datuaren oso antzekoa: orduan 19.384 gigawat izan ziren.
Emakumeen Aurkako Indarkeriaren Bilboko bi Epaitegiek neurri hori onartu dute. Bilboko epaile dekano Aner Uriartek neurria emakumeak babesteko eta ez birbiktimizatzeko helburuarekin hartu dela esan du, baina Bilboko Abokatuen Elkargoak salatu du kolokan jartzen dituela ikertuen... [+]
XIX. eta XX. mendeetan ohikoa zen hiri nagusietako kaleetan ikustea janzkera tradizional ikusgarria zuten emakume batzuk, sendabelarrak saltzen. Ansotarrak ziren, Aragoiko Ansó ibarrekoak. Erakusketa batek haien historia kontatu digu, eta bide batez azalerazi du atzean... [+]
"Migrazio zirkularra" sustatu nahi du PSOEren gobernuak, langile batzuek behin-behineko hainbat lan egiteko migra dezaten Espainiako Estatura, eta gero euren jatorrizko herrialdeetara itzul daitezen.
Ganz MaVag-ek adierazi du ez diola uko egiten etorkizunean tren-enpresa erosteko beste eskaintza bat egiteari. Talde hungariarraren ekintzari esker, Talgok eskaintza berriak entzun ditzake.
Igandean hasiko dira polio txertaketa egiteko su-etenak, goizeko 6:00etan hasi eta 15:00ak arte. Osasunaren Mundu Erakundeak (OME) eman du operazioaren berri eta bederatzi egunetan hiru esparrutan emango da: iparraldean, zentroan eta hegoaldean.
30 urteko behargina hil da Amezketako (Gipuzkoa) paper fabrikan. Ibarra Argi Lanak enpresak azpikontratatuta zegoen. Elkarretaratzea egin dute ostiralean, 11:00etan, gertatutakoa salatzeko. 2024an hil den 38. langilea dela adierazi du LABek.
Karibeko bi irletan kolonialismoaren loriarako dauden monumentu, iker eta izendapenak ezbaian jartzen hasi dira herritarrak eta gobernua. Lehen pausua eman dute agintariek eta erabaki dute herrialdearen armarritik Cristobal Colonen lehen espedizioaren hiru karabelak kentzea.
ARGIAko erredakzioak aurtengo zortzi hilabeteotan kaleratu diren diskoen artean hiru hautatu ditu, gomendatzeko.
Neska gazteak agertzen dira irudietan eta Telegram bidez zabaltzen dituzte. Irailaren 1ean kanpaina bat abiatuko dute sare sozialen bidez, gobernuak neurriak hartu ditzan.
Iruñeak bat egiten du irailaren 16tik 22ra egingo den Mugikortasunaren Europako Astearekin, mugikortasun iraunkorra eta espazio publiko partekatuari buruzko hausnarketa sustatzeko diseinatutako jardueraz betetako programa batekin. "Konbinatu eta mugitu"... [+]
Duela aste batzuk Suitzak lege federal aitzindaria onartu du (Europako legedietan aitzindaria), LMETA delakoa, Loi fédérale sur l’utilisation de moyens électroniques pour l’exécution des tâches des autorités frantsesez,... [+]
2022an, urteko aurrekontuan onartutakoa baino %20 handiagoa izan zen inbertsio militarra; 2023an, %30 handiagoa. Europako herrialdeen gastu militarra Gerra Hotzaren amaierakoa baino handiagoa da une honetan.
