Txanogorritxoren basoan galduta
- Iparraldean Goizueta, ekialdean Ezkurra eta Basaburua, hegoaldean Larraun eta mendebaldean Areso eta Berastegi. Leitza, mendi artean dagoen Nafarroako udalerria da. Nafarroako mendi gehienak, Bizkaian eta Gipuzkoan ez bezala, herri-lurrak dira. Bertako nornahi, eta era berean guztiak dira, basoen jabe. Garai batean, Leitzako biztanleek etxea eraiki edo berritu behar zutenean, herri-basoetako zuhaitzak eskatzeko eskubidea zuten. Mendira joan, zuhaitzak markatu eta eskatzailearentzat mozten ziren. Eskatzea libre da, baina eskaria egiten zuenak betebehar bat bazuen. Moztutako zuhaitz bakoitzeko hamar landare sartu behar zituen. Hor ez ziren amaitzen eginbehar guztiak. Hasierako urteetan, landaretxo horiei babesa eskaintzera behartuta zegoen. Horrela, ziurtatua zeukaten basoen etorkizuna.Leitzalarrea, Leitzako herri-baso horietako bat dugu. Bertan, Izaieta izeneko izeidia dago. Izenak dioen moduan, izei izugarriak topatuko ditugu han. Baina gaur egun izeiez gain, Leitzako bertako zuhaitz mota gehienak ere bertan aurkituko ditugu. Beraz, oraingoan aukera paregabea dugu landareen erreinuari errepaso eder bat emateko.
Ixkibarrera sartzean utzi dugun pistari helduko diogu berriro. Galbiderik ez du. Halako batean, bidegurutze batera helduko gara. Guk, Izaieta markatzen duenari eutsiko diogu. Metro batzuk aurrerago, ezker aldean, metalezko ataka bat topatuko dugu. Izeietako lorategi botanikorako sarrera da berau. Ezertan hasi aurretik, berriz ere informazio panelera. Zenbaki batzuk ikusiko ditugu egin beharreko ibilbidearen alboan. Zenbakiek zuhaitz motak ordezkatzen dituzte. Gutxi gorabehera kilometro bateko ibilbidea da, oso laburra, baina denbora gehixeago beharko dugu zuhaitz mota guztiak bisitatu nahi baditugu. Guztira 41 mota daude, horietatik 7 koniferoak, pinuen talde berekoak, eta gainontzekoak hostozabalak.
Ibilbidea nahi den lekutik has daiteke. Aukeretako bat izeietatik hastea da, Izaieta beraien omenez eginiko lorategia izanik. Horretarako, jo 1 zenbakirantz zuzenean. Baso ilunean murgilduta izeiak, izei gorriak eta Douglas izeiak topatuko ditugu pista hau jarraituaz. Gure aurrealdean izeiak, eskuinaldera Douglas izeiak eta ezkerraldera, enbor gorrizta nagusi dutela, izei gorriak. Hiru espezieak, azikulekin (hostoak) topatuko ditugu urteko sasoi ezberdinetan. Konifero hauek bereizteko fruitu, enbor-azal eta azikuletan erreparatu behar da. Izeien adaxkak, azikula joriz osatuta daude, eta fruitua luze baino sendoagoa da. Douglas izeia, Ameriketako basogintzan nagusi dena, urria da Euskal Herrian. Adaxkek, azikula bakanagoak aurkezten dituzte, eta fruitua luzanga da. Erretxina duten garatxoak ditu enbor azalean. Izei gorria, izei faltsu ere deitua, Stradivarius biolin famatuak egiteko erabili zen garai batean. Azikula ugarikoa da eta hiruetan berak du fruiturik luzeena. Dena dela, ez larritu, bakoitzaren alboan izena jartzen duen karteltxoa ikusiko dugu-eta.
Berriz atzera buelta eginez 9, 39 eta 11 zenbakidun espezietarantz abiatuko gara; ahuntz sahatsa, makala eta haltza, hurrenez hurren. Hirurak dira ur zaleak. Izan ere, alboan Udegiko errekastoa dute. Zubia zeharkatuz gero, beste hiru espezie bisitatzeko aukera dugu.
Ibilbidea jarraituz, eskuinera aldapa gogorrari eutsiz, elorri zuria dugu pistaren alde batera, eta alertzea beste aldera. Azken honi, koniferoen taldekoa izan arren, azikulak jausten zaizkio udazkenean. Pistan bertan dago ametza, haritzaren familiakoa. Baso barnean otsalizarrarekin egin dugu topo, garaiera ertaineko zuhaitza bera, antzinatik txoriak harrapatzeko erabili izan dena, dituen fruitu erakargarriak direla eta. Gorantz jarraituz, hara baserramua, gure begi bistan. Sei metro arteko zuhaixka da eta gure lurraldean nonahi topa daiteke. Baina ez nahasi guztientzat ezaguna den erramuarekin, ez du zerikusirik eta. Alboan dugu gurbitza, udazken eta negu hasieran loratzen den bakarretakoa. Eta beste hainbat espezieren artean, zuhandorra ere hemen da. Adarretako kolore gorriak salatzen du. Egurra oso gogorra du eta erreminta kirtenak egiteko erabiltzen da.
Jadanik aldapa igota, ezkerrean, eihar frantsesa ikusiko dugu. Bere egurrak estimazio handia du tornugintzan eta zurgintzan orokorrean. Eta hostazuria, lehen aipatutako otsalizarraren ahaidea, erraz bereiziko dugu hostoaren atzealdea begiratuz gero, zuri-zuria baitu.
Aurrera jarraituaz, dagoeneko iritsi gara ibilbidearen punturik gorenera, eta oraindik izerdirik atera gabe gainera! Asko eta asko, zuhaitz gazteak dira oraindik, lorategia berri xamarra baita. Hala ere, Leitzalarreko lehengo biztanleen arrastoak edonon topatuko ditugu. Zuhaitz ipurdi ederrak, askotan onddoen erasoa jasandakoak, eta bestetan, goroldioak bereganatuak.
Dagoeneko beherantz goaz, eroso jaitsi ahal izateko eskailera eta guzti. Berehala egin dugu topo lizarra, zumalakarra eta intxaurrondoarekin. Zumalakarra »askorentzat oilakarana» libragarri naturala da, urtebetez zahartzen utziz gero. Gainerakoan, sekulako gorakoak eta dardarizoak eragiten ditu. Hurrengo, pistaren ezkerretara, guretzat gustagarri diren fruitu arbolen saila ikusiko dugu, nahiz zuhaitz guztiek ematen dituzten fruituak: madariondoa, gaztainondoa, sagarmina, harana, gerezia eta elorri beltza.
Jadanik bukatu dugu lorategiko buelta. Berriz ere, beste metalezko ataka bat igaro eta pista nagusira irten gara. Poliki-poliki, beherantz jo dugu. Behin Ixkibarren gaudela aukera paregabea dugu mokadutxo bat jateko. Han daude iturria, aulkiak, parrilak... deskantsatzeko nahiz jolasteko leku aproposa.
Izaieta babestutako monumentu naturala da, bere berezitasun eta hedadura handia dela-eta. Babes mota hau dela medio, debekatuta dago bertako zuhaitzak moztea osorik edo zatika, eta baita enborretan inolako idatzi edo markarik egitea ere. Ezin da surik egin inguruan. Adaburuak ere babes legearen barne daudenez, debekatua dago izeien gainalderako arriskutsu izan daitekeen edozein jarduera burutzea.
Mila erabilera ditu izeiak. Zuhaitz honek garrantzia handia hartzen du adibidez, Eguberritan. Eraikuntzan ere, egitura pieza gogorrak dira. Erretxinak ezaugarri baltsamiko ugari ditu. Paper-pasta egiteko ere erabiltzen da. Baina Leitza herrian, monumentu natural hauek ez dira esan dako gauza horietarako guztietarako erabiltzen, beste funtzio bat betetzen dute: turismoa.
Merino 2001. urtean atxilotu zuten, eta dispertsioa jasan du, zigorraren zati handi bat Euskal Herritik kanpoko kartzelatan igaro baitzuen baldintza “zailetan”. Orain, askatasuna berreskuratu du.
Urte berriaren hasierarekin, hainbat zerbitzu eta produkturen prezioetan igoerak izango dira. Elikagaietan, energia fakturetan, udal-zergetan eta etxebizitza gastuetan garestitze nabariak atzemango dira.
Euskal Herria nazio dela aldarrikatzeko ekitaldia egingo dute Donostiako Kursaalean. Astebeteko ekitaldi sorta izango da.
Euskaltzale eta militante gasteiztarra abenduaren 30ean hil da. Gontzal Fontaneda Orille (1943-2024) 1960ko hamarkadan euskarak Gasteizen egin zuen bidearen lekuko eta bidelagun izan zen. 15 urterekin hasi zen euskara ikasten. Euskara ikasteko metodo bat asmatu zuen eta euskara... [+]
Ander Magallon, Mikel Irure eta Xabier Jauregi Metropoli Forala saioan egon dira maskulinitate berrien inguruan mintzatzen.
Getariako etxebizitza batean egin dio eraso, Segurtasun Sailaren arabera. Emakumea astero joaten zen terapia naturaleko kontsultara, eta Ertzaintza ikertzen ari da ea antzeko ekintzen biktima gehiago dauden.
Media.cat-ek egindako azken ikerketak agerian utzi du emakume kazetariek Katalunian jasaten duten sexu-diskriminazioa. Inkestatutako emakumeen %54,4k sexu-jazarpena jasan dutela eta %55,1ek sexu-generoaren araberako jazarpena izan dutela adierazi dute.
Sexu erasoak 1998an hasi ziren, biktimak 13 urte zituenean. 2003an kluba utzi bazuen ere, emakumeak iaz salatu zituen sexu erasoak, Mario Lopezek taldeko entrenatzaile gisa jarraitzen zuela. Orain 18 urteko espetxe-zigorra eskatzen du akusazioak, fiskaltzak baino lau urte... [+]
Hussam Abu Safiya medikua askatzeko eskatu du Osasunaren Mundu Erakundeak, eta bere aldeko kanpaina ere abiatu dute sareetan. Abu Safiya medikua ez da edonor; nazioartean erreferente bihurtu da, berak zuzentzen zuen ospitalearen aurka egindako erasoak kontatzen zituelako.
Garai aproposa izaten da urteburua iraganeko lorpenak goraipatzeko eta, are gehiago, etorkizuneko asmo-usteak aldarrikatzeko. Eta halatsu da Txinan ere, alafede. Bide batez, ez da harrigarria abenduko azken orduetan, aurreikusitako planari aurrea hartuz, Xinjiangeko Urumqi-Yuli... [+]
Urtezahar gauean petardo, bengala, traka, suziri eta bestelako gailu piroteknikoekin jolasean arituko dira asko eta asko aurten ere, horietako ez gutxi adin txikikoak. Eta errepikatuko dira istripuak, suhiltzaileen esku-hartzeak, eta burrunba gordin sufritzen duten ume, adineko... [+]
Suhiltzaileek beste sute bat itzali behar izan zuten abenduaren 27an Zubietako erraustegian.
Badira, garun distiratsua izanik, "zehaztasun gutxiko" definizioekin, gauza bera, beste era batera esanda, aldatzen eta itxuraldatzen adituak direnak. Berea zen, eta hainbat hamarkadatan errepikatu den proiektu in eternum bat izan da. Hasiera batean hori zen hegemoniko... [+]
Bizilagunekin plataformak gogor kritikatu du Donostia 2030eko munduko futbol txapelketaren egoitzetako bat izatea, Marokok, Portugalek eta Espainiak antolatuko duten edizioan. “Hiria munduko mapan kokatzea” eta “lehen mailako kirol ikuskizuna herritarrei... [+]
Nazioarteko ordainpeko streaming plataformetan, Amazon Prime Video eta Netflix izan ziren lehenak euskarazko edukiak eskaintzen, eta orain Max gehitu zaie (2024 arte HBO edo HBO Max izan dena). Pantailak Euskaraz-ek azpidatziak moldatu ditu, eta EITBk bikoizketak eskaini, eta... [+]