Gerardo Bujanda: «Espainiar Erregimentuari nahiko ziri sartu genion»
Gerra Zibilean 17 urterekin gudari sartu zenean, nork esango zion Gerardori nobelatako bizitza izango zuenik? Denborarekin kontzentrazio-esparrutan zaindarien psikologiaz ikasiko zuen, langile batailoitan heriotzarekin tratuan arituko, Afrikan Erregimentuari ziria sartuko zion, Donostian klandestinitatean biziko zen... Urte ilun haietan ere, umorea zen Gerardok galduko ez zuena. Bizitzan kasualitateak duen indarra eta umoreak duen garrantzia erakutsi digu, irribarreaz gain zer pentsatua sortzen duten pasadizoen bidez.
Gerra Zibilean,17 urterekin Saseta Batailoian sartu zinen zeure borondatez.
Joandako kamioi berean bueltatu nintzen koartelera. Baina ez nintzen han gelditu. 17 urteak Oiartzungo frontean bete nituen.
18 urte egin zenituen egunean bertan, preso hartu zintuzten Santoñan. Zer da Santoñan gertatu zena?
Behin Laredoko kontzentrazio-esparrura erreketeak sartu ziren, tolosarrak zirela esaten zuen jendeak. Gu hiltzera zetozen. Italiarrek ez zieten utzi. Oso ondo portatu ziren italiarrak gurekin, nahiz eta gerran euren akatsak edukiko zituzten (gerran edozer gauza gertatu daiteke-eta). Laredon, bospasei egunera tifusa hartu nuen.
Tifusa zenuela-eta Santanderreko ospitalera eraman zintuzten.
La Magdalenako kontzentrazio-esparruan izan zinen gero. Makina bat gertakari izan zenituzten...
Hamar lagun geunden gure logelan, estu, pilan. Nik ez dut erre sekula, eta nire gelako lagunek erretzen zuten. Niri jarri zidaten bakoitzari bere tabako errazioa banatzeko ardura. Kutxarila batekin egiten nuen. Zorrotza nintzen, «ez dizut gehiago emango, arratsaldeko lauetan da hurrengo errazioa!". Eta ogi bila joateko ardura ere eman zidaten. Gure jergan «txuskoa" esaten genion ogi errazioari. Gelan hamar geundenez, hamar txusko behar izaten genituen. Behin errazionamendua partitzen zutenak nahastu, eta hogei txusko eman zizkidaten. Gelara itzuli nintzenean, lagunak begiak atera beharrean jarri ziren, jateko pronto, goseak akabatzen baikeunden. Nik ordea "ez, ez dugu gaur jango", bota nuen. Hamar txusko hartu eta zaindariei bueltatzera joan nintzen, nahastu egin zirela esanaz. «Oso ondo, oso ondo», esan zidaten zaindariek. Gelakoak sutan jarri ziren, jakina, zer arraiogatik itzuli nituen galdezka. Bada handik aurrera, guri egunean bi txusko gehiago ematen zizkiguten zaindariek.
Sekula ikusi gabeko eszena hantxe ikusi nuen, La Magdalenan. Galo izeneko gizon zahar bat zigortu behar zutela-eta, banderaren postera lotu zuten. Zaindariek beste bi preso hartu zituzten, hauei makila eta porra eman, eta agindu zieten Galo egurtzeko. Presoek ezetz, eurek ez zutela joko. Zaindariak oihu batean: "Orduan beste bi preso ekarriko ditugu, zuei jotzeko, eta zuek Galori jotzeko!". Azkenean batek kordea galdu zuen. Beste bi preso ekarri zituzten, eta haiek eman zioten Galori.
Langile batailoietan ibili zinen hainbat tokitan: Badajoz, Toledo, Andaluzia, Guadalajara, Madril... Zer lan egin zenituen?
Minak lehertzen ere aritu ginen; zementuz jarriak egoten ziren errepidean. Erreparatzen genuen non zegoen kableren bat, eta kableari segika-segika topatzen genuen mina; gero pikotxa eta palarekin edo eskuekin mina ingurua hustu eta kentzen genuen. Sei-zazpi lagun hil ziren, oso arriskutsua zen.
Goseak akabatzen geunden beti. Batzuek ikusmena ere galdu zuten, goseagatik. Madrilen lapurretak egiten genituen. Guda bukatuta iltzeak eta motorrak estimatzen ziren asko, ez zeuden-eta. Guk horiek lapurtu, jendeari saldu eta diru horrekin erosten genuen itsu gelditutako lagunek behar zutena.
Gero soldadutzara deitu zintuzten eta 3 urte eta erdi egon zinen Afrikan, Tzelatza de Anyeran...
Erregimentuari nahiko ziri sartu genion! Mairuak oso kafezaleak dira. Guk Intendentziari lapurtzen genion kafea, gero mairuei ematen genien arrautzen truke, eta arrautzak saltzen genizkion Erregimentuari. Bestetik, basurde asko harrapatzen dute mairuek, baina ez dute jaten (erlijioagatik, eta basurdeek trikinosi gaitza dutelako). Basurde kiloa bost pezetan saltzen zuten. Guk erosi eta Erregimentuari saltzen genion, 9 pezetan. Diru asko genuen.
Donostiara itzulita, klandestinitatean mota guztietako lanak egin zenituen...
Gerra ostean, Euskadiko lehen greba orokorraren propaganda ere, nire etxean egin genuen. 1947a zen. Ajuriagerrak pentsatu zuen grebarena. Etxean multikopista zahar-zahar batekin aritu ginen, bi egunez, propaganda prestatzen. Mendizaleei ere hamaika hitzaldi emana naiz Urbian, Adarran, toki guztietan.
Gezurrak edo ziriak ere, zenbat ez ote ditudan sartu! Apaizei sartutakoak izaten ziren onenak. Gipuzkoa Plazan elkartzen zen apaiz piloa. Eurengana jo, gezurra esan, eta apaizek serio-serio entzuten zuten; gero abilenak ziren herrian zabaltzen! Ziriak gezur politikoak ziren, gure ideologiari mesede egiten ziotenak eta frankismoarekiko beldurra edo zalantza sortzen zutenak jendearen artean. Halako oso larri zegoela, edo beste halako atxilotu egin zutela... tarteka egia zen, eta tarteka gezurra. Lagunek askotan esaten zidaten: "Baina hori ez du inork sinetsiko!". Eta nik "ez duela inork sinetsiko? Jendeak sinesteko beharra du!".
Lan horiek ez ziren, ordea, musu truk...
Egin ditudan ekintzetan beti kezka bera izan dut: nigatik ez dadila beste inor joan kartzelara. Eta ez egin ezer, defendatu ezin denik. Kartzelara gauza nobleengatik joan behar da, jendeak uler ditzakeen gauzengatik.
1947ko Aberri Eguna Donostian. Irratia moztu eta euskal mezu bat sartzea lortu zuten batzuek...
Erregimenaren ahotsa zen Radio San Sebastian, EAJ-8 emisorea; Euskal Herri osotik entzuten zen, eta Igeldon zegoen. Emisorearen hariak, postez poste, hiritik Igeldoraino iristen ziren. Taldeko batek telefonotan egiten zuen lana, eta poste batera igota, irratiaren haria aurkitu, eta hartune bat jarri zion beste mikrofono batera. Biharamun eguerdian, Aberri Egunez, Radio San Sebastianen programa moztu eta bi esaldi esatera iritsi ziren: «Euskotarrak entzun, gaur Aberri Eguna dugu! Gora Euzkadi Askatuta!».
1951n EAJtik bota zintuzten. Zergatik?
Radio San Sebastian moztu zuen ingeniari bera, Jose Joaquin de Azurza, izan zen Euskal Herrirako irrati klandestino bat asmatu zuena, Venezuelan egongo zena...
Radio Euzkadi sortu zen hala. Irrati klandestinoa zen, inork ez zuen jakin behar non zegoen (zineman ikusten denez, alemaniarrek bazituzten aparatu modernoak jakiteko irrati uhinak nondik zetozen). Horregatik jarri genion Txalupa izena, denek pentsa zezaten itsasontzi batetik emititzen zela. Munduaren azken puntan zegoen irratia, Venezuelako oihan batean.
Zu Radio Euzkadiko kolaboratzailea zinen. Hemengo berri emanez gutunak bidaltzen zenituen. "Jon de Igueldo" zenuen irratiko ezizena. Inork ba al zekien zu zinela «Jon de Igueldo»?
Agirre lehendakariari buruz, Amerikan pasatako garaiaz dakigu gutxien. CIArekin kolaboratu zuela uste duzu?
Lehen legegintzaldian Gorteetarako diputatu aukeratu zintuzten, Arzalluz eta Monforterekin batera. Konstituzioaren eztabaidan parte hartu zenuen, Defentsa Batzordean...
Defentsa Batzordean barrez egoten nintzen neurekiko, ikusita batzuek zer atrebentzia zuten, ideia zipitzik ere ez zeukaten gaietan ere adituei eztabaidatzeko! Teniente Jeneral bat zegoen Defentsa Batzordean: Gutiérrez Mellado. Eta berari eztabaidatzen zion, txotxolo batek, Pirinioetan zer tanke liratekeen egokienak. Teniente Jeneralaren erantzuna zen: "Baina gizona, gaur dauden hegazkinekin jada Piriniorik ez dago-eta!". Eta beste txotxoloak segi, egoskor. Teniente Jeneral batekin eztabaida zenezake politikaz, erlijioaz, gastronomiaz... baina ez berea den esparruaz!
Pixkanaka politikatik urrundu zinen. Zergatik?
Gaurko egoera nola ikusten duzu?
Bestetik zirkunstantziak gaur askoz hobeto ikusten ditut, orduan baino. Orain euskarak badu askatasun bat (nahiz ez den erabatekoa), lehen ez zuena. Herri bezala aurreratu dugu. Lehen ikurrina jartzea sekulako ekintza zen, gaur ez dauka meriturik. Gaur meritua da euskaraz hitz egitea, ikasketak euskaraz egitea. Bizi naizen Antigua auzoan ere, gaur kalea oso euskalduna da. Hori pentsatzean, egin dudan guztia ondo egindakotzat jotzen dut. Ez naiz damutzen nire iraganaz, berriz egingo nuke egin dudana. Baina oraingoek askoz hobeto egiten dute, buru gehiagorekin; oraingo gaztediak askoz gehiago daki.
Ez naiz batere tragikoa, ez pesimista. Uste dut herri bezala askatasunetik geroz eta gertuago gaudela. Gaur askatasun askoz gehiago dago, eta hori baliatzen jakin behar da. Lehenago trantsizioa egon zen bezala (ez dakit trantsizio bat izan den ere baina...), orain ere pasa behar dugu askatasun gehiagoko beste erregimen batera.
Ibilbidea
18 urte bete zituen egunean Santoñan preso hartu zuten. Kontzentrazio-esparrutan, Langile Batailoitan eta kartzelatan egon ostean, 3 urte eta erdi egon zen Afrikan, soldadutzara deituta.
Donostiara itzulita euskal erresistentzian sartu zen. Ezagutu zituen Joseba Salegi, Galarza, Retolaza, Solaun edo Ajuriagerra, besteak beste.
Hitzaldiak eman zituen, iheslarientzat etxeak lortu, propaganda antolatu... Horrek ekarri zizkion hamaika atxiloketa, poliziaren tratu txarrak, multak eta etxe miaketak.
Klandestinitatean zegoen Radio Euzkadin kolaboratzaile izan zen 12 urtean, «Jon de Igueldo» ezizenpean.
Gipuzku Buru Batzarreko kide izan zen. Lehen hauteskundeetan Gorteetako Diputatu hautatu zuten EAJtik.
Doinua: mutil koxkor bat
Hainbat bizipen, hainbat borroka
zeure bizitzan pasata
Ajuriagerra eta besteak
ezin gogotik aparta.
Nor ziren askok ez zekitela
diozu zure-kasa ta
lasai, Gerardo, jendeak ez du
beraien berririk falta
Jon de Igeldok kontatu zien
pixkanaka pixkanaka.
Zestoako Iraeta auzoko Amilibia baserria eta lurra kolektibizatzeko 100.000 euro batzea falta du Amillubi proiektuak, lehen urte honetan 290.000 euro eskuratu baititu. Biolurrek abiatutako proiektu agroekologiko honek dagoeneko jarri du lurra martxan, sektorearen beharrei... [+]
Forensic Architecture erakundearen ondorioetakoa da hori, ikusita Israelgo Armadak nola antolatu duen Gazaren egungo kontrola. Suntsiketa maila hori bakarrik litzateke Gazaren kontrola segurtatzeko, zeren eta, berez, txikitze maila askoz handiagoa da lurraldearen gainerako... [+]
Tanta hotzak Valentzian eragindako hondamendiak irudi lazgarriak utzi dizkigu; batetik, izan dituen berehalako ondorioengatik, eta, bestetik, nolako etorkizuna datorkigun aurreratu digulako: halako fenomeno klimatiko muturrekoak gero eta ugariagoak eta larriagoak izango direla,... [+]
Nafarroako Energia Planaren eguneraketa oharkabean igaro da. Nafarroako Gobernuak jendaurrean jarri zuen, eta, alegazioak aurkezteko epea amaituta, gobernuko arduradun bakar batek ere ez digu azaldu herritarroi zertan oinarritzen diren bere proposamenak.
Gobernuak aurkeztu... [+]
Azaroaren 26an eta 27an, Langune Euskal Herriko Hizkuntza Industrien Elkarteak eta FUEN Federal Union of European Nationalities erakundeak antolatuta, ‘Hizkuntzen irabazia. Benefits of language industry in the economy’ kongresua egingo da Donostiako Kursaalean. Han... [+]
Azaroaren 23an egingo dute tokiko arbola, fruitondo eta landare ekoizleen azoka. Horrez gain, egitarau oso indartsua prestatu dute 22 arratsaldetik hasita 23 iluntzera arte: bioaniztasunari buruzko mahai-ingurua, sagarrari buruzko mintzaldia, "Nor dabil basoan?"... [+]
Lup izeneko gailuak testuak ahots bihurtzen ditu adimen artifizialari esker. Hainbat hizkuntza bihurtzeko gaitasuna dauka. Teknologia gutxiko gailua da, hain zuzen aurrerapen teknologikoetatik urrun dagoen jendeari balio diezaion. Ikusmen arazoak dituztenentzat sortu eta... [+]
Udan izandako indarkeria kasuen gorakada batetik, eta hainbat gizonezkok mugimendu feministak antolaturiko ekitaldiak boikotatu dituztela bestetik, Bortziriak, Xareta, Azkain, Bertizarana, Malerreka eta Baztango mugimendu feministek, erakunde publikoen konpromiso irmoa exijitu... [+]
Espainiako Defentsa Ministerioaren 6 milioi euroko esleipen publikoak jaso ditu aurten enpresak. Margarita Robles ministroaren arabera, urriaren 7tik ez diote "armarik saldu edo erosi Israelgo Estatuari", baina indarrean zeuden kontratuei eutsi diete. Elbit Systemsek... [+]
Sobietar Batasuna desagertu zenetik errusofobia handituz joan da. NBEko Segurtasun Kontseiluaren 2002ko segurtasun kontzeptua oso argia da, eta planetaren segurtasun eta egonkortasunak AEBei erronka egiteko asmorik ez duen estatuen menpe egon behar dutela adierazten du. AEBei... [+]
Duela 40 urte sortu zen Geronimo Uztariz Institutua, Nafarroako Historia beste era batera ikertzeko eta zabaltzeko helburuarekin. Jende anitza bildu du lau hamarkada hauetan, eta gai ugari ikertu ditu denbora horretan. Historialari gazteak ere batu zaizkie. Zahar eta berriaren... [+]
Aspaldi ezagutu genuen gaur gaurkoz Añube taldeko abeslari den Aitor Bedia Hans. Garai berean adiskidetu ginen egun Añube taldeko gitarra jotzaile ohia den Beñat Gonzalezekin. Unibertsitateko garaian izan zen, Debagoienako bi gazteak musika zainetan... [+]
Bi irakasle eta ikerlarik inkesta jarri dute sarean, euskarazko esamolde batzuen inguruko datuak biltzeko. Bost minutu hartuko dizu betetzeak baina adi, bi galdetegi daude, egun bakoitian jaio bazara 1A betetzeko eskatzen dizute, eta egun bikoitian jaioa bazara 1B delakoa.
Atxuriko irakasle eta ekintzaile batek uko egin dio akordioari kontzientzia arrazoiak direla eta. Voxek bost urteko kartzela-zigorra eskatzen du auzokidearentzat, Fiskaltzak aldiz zazpi hilabeteko espetxe-zigorra hauteskunde-delituagatik eta hiru hilabeteko isuna mehatxu... [+]
Euskarari Puzka azken kanpainan 16.000 saski saldu dituzte, eta euskararen alde lan egiten duten elkarteentzat bideratuko zaie lortutako etekina.