Julian adiskide zarauztarra Bilbora joan zen lanera orain dela hirurogei urte inguru, eta espainieraz txintik jakin gabe estualdi ederrak pasatu zituela adierazten dio, entzun nahi dionari. Julianek, berriz ere bere jaioterrian bizi dena eta ama hizkuntzaz gain gaztelaniaz ere pixka bat badakiena, Bilbon orain euskaraz bizi izatea erraza dela uste du. Hori kontatu bide diote. Eta horrela azaldu zidan lehengoan.

Iokin Zaitegi zena ere, berez izaera baikorrekoa jaioa, oso pozik itzuli zen behin Bizkaiko hiriburutik Arrasatera, euskararen lasterketa irabazita ikusi izan balu bezala, Gran Via-n galdetu baitzien bi laguni nondik jo behar zuen Udaletxera iristeko… eta, antza denez, ulertu egin zioten, nahiz eta erantzuna bi kasuetan espainieraz jaso zuen.

Julian eta Iokin ez bezala, ni ez naiz hain optimista. Eta baikortasunaren galerak urteen joanarekin du zerikusi zuzena, duela mende laurden bat beste modu batez pentsatzen bainuen eta etorkizunari begi itxaropentsuagoekin egiten nion so, orain erabiltzen ditudanekin baino. Arrasateko kaleetan barrena egin dut neguko igande arratsalde honetan eta, oso jende gutxirekin gurutzatu banaiz ere, zinez, ez diot inori euskaraz aditu. Ezta haurrei ere euren jolasetan; argota gaztelaniazkoa nahiago zuten, antza. Eta sentsazio mingots batekin etxeratu naiz, nire burmuinean ostera dantzaka hasten zelarik "Zer gertatzen ari zaio Euskal Herriari?" itaun kezkagarria.

Ibon Sarasolari irakurri nion elkarrizketa batean, bere ustez euskararen arazoa komunikatzeko tresna egokia nola arraio bilakaraz dezakegun asmatzea dela. Erabat ados nago berarekin baieztapen horretan. Baina euskarak, ba al du euskaldunon laguntza? Euskaldun ez diren arren euskararen ongizatearen alde, teorian behintzat, apustu egin dutenek eskaintzen al diote gure hizkuntzari laguntza nahikorik? Zer da laguntza nahikoa? Eta eurentzat euskara oztopo besterik ez den guzti horiek ailega al litezke inoiz gureari eskua luzatzera?

Nola da posible, azken berrogei urteotan hainbeste diru eta esfortzu inbertitu ondoren, euskaraz erabat hezitako belaunaldiek beste hizkuntza batera jotzea kideen artean komunikatzeko? Lagun batek esaten dit euskarak parekotasun handia duela erlijioaren eguneko egoerarekin: umeek eta zaharrek praktikatzen dute. Bada, ez dakit oso zuzen dagoen, ume franko ikusten baititut giroak erdaraz egitera "behartuta", eta gero eta atso-agure gutxiago antzeman daiteke gure kale bazterretan euskara ezpainetan dutelarik. Oraingo zaharrak ez bide dira euskararekiko lehengoak bezain "fededun".

Hizkuntza maioritario eta hiztun gutxikoen arteko oreka oso zaila da. Orain arte horrela izan bada ere, egun askoz konplikatuago gertatzen da erronka, hain zuzen komunikazioa globalizatu »mundializatu» egin baita eta hizkuntza batzuen eta besteen garapeneko abiadura ezin daiteke berdina izan, galtzaile nor den asmatzea ariketa samurra delarik. Aditu batzuen iritziz, gaurko hizkuntzetatik %90 desagertu egingo dira XXI. mendean zehar. Polita, ezta? Egongo al da gurea, hil ezkilak eskainiko zaizkien horien artean?

Irabazi al du euskarak, bere iraupenerako ezinbestekoa zaion estatus soziala? Nik esango nuke, atzera egin dugula, tamalez. Euskal gizartea, berez, zeharo konfliktiboa dugularik, euskara ez da zurrunbilo honetan alderik osasuntsuena, ezta gutxiagorik ere. Aitzitik, oso zutabe hauskorra da eta, iruditzen zait, duela urte batzuk eskuragai zitzaizkigun espazio sozialak gero eta urrutiago ageri zaizkigula. Bestalde, ez dakit euskal belaunaldi berriak noraino dauden kontzientziatuta gure hizkuntzaren egoera larriaz.

Ba al da, euskal eta erdal hiztunen arteko sosegusa berreskuratzerik? "Inoiz izan al da?" galdetuko balit irakurleak, garai hobeak ezagutu ditugula erantzungo nioke. Beraz, bi komunitateen »berez kontrajarriak inoiz egon beharko ez luketenak» arteko interaktibitatea amets izatetik errealitatera jaitsi al genezake? Ziur nago ez dagoela zer eginik ez badugu lasaitasuna bermatzen. Gure eleaniztasunaren markoa oso estua da eta mugak irekitzen ahalegindu ezik gureak egin du, laster batean. Ez da bakarrik soziolinguistikaren aplikazio hutsa, ez; askoz terapia sakonagoa behar dugu, eta horretan gizartekide guztion saiakera konprometitua ezinbestekoa da.

Gizarte eragileon borondateak irabazi beharra dago. Helburu horretatik urruti, oso urruti gaudela onartzea sendabiderako lehen urratsa litzateke. Hizkuntza eta kultura anitzeko gizarte margoaskotarikoa bilakatzen ari da gurea, eta mosaiko horretan bizirik eta indartsu jarraitu beharko luke euskarak. Ez, ala?