Magnesio eta kaltziodun gaztak, bitaminak dituzten gurinak, Bifidus bakteriez gatzatutako edo mamitutako jogurtak, zuntzez aberastutako edari eta fruta-zukuak, berezko gainaren ordez omega-3 duen esnea... Modu honetan transformatutako elikagai ugari aurkituko dugu supermerkatuetako sail eta apalategi gehienetan. Gaur egun 200 motatik gora daude komertzializatuta eta adituek diotenez, 2005. urterako elikagaien merkatu orokorraren herena izatera helduko dira.

Baina zer dira jaki funtzionalak? Azkar esanda, elikatzeko berezko ezaugarriez gain propietate fisiologiko eta biologikoak ere badituzten jakiei deitzen zaie horrela, hau da, gure osasuna eta ongizatea hobetu dezaketen elementuak erantsi zaizkien produktuei. Ez dago definizio zehatzik, unibertsalki onartua denik, kontzeptu batez mintzo baikara eta ez elikagai multzo batez. Izan ere, pentsamoldea aldatzen ari da pixkanaka eta elikadura zuzenari baino, elikadura optimoenari erreparatzen zaio gaur egun. Karbohidrato, proteina, bitamina, mineral eta koipeak behar diren tamainan hartzen ote ditugun axola bazaigu ere, arreta handiagoa ipintzen zaio gaixotasunen arriskua txikitu lezakeen elikadurari.

Functional Food deritzon kontzeptua orain dela hamalau bat urte sortu zen Japonian. Jaki hauek asmatzen ez ezik, ondorio zientifiko frogatuetan oinarritzen den onarpen sistema bat ipintzen ere aitzindariak izan ziren japoniarrak. 1980ko hamarkadan dagoeneko, bazuten jaki funtzionalak erregulatzeko arautegia. Ondoren Amerikako Estatu Batuetan ekin zioten bide honi. Europan berantiarragoak izan dira. Elikagai funtzionalen lehen bilkura serioa 1996 urtean egin zen Frantzian. Bertan erabakitakoaren arabera, hainbat multzotan banatu zituzten elikagaiak: hazkuntza eta garapena, metabolismoa eta substantzien erabilpena, babes antioxidatzailea, gaixotasun kardiobaskularren tratamendu eta prebentzioa, urdail-hesteen laguntza, funtzio eta jokaera psikologikoak.

Elikagai funtzionalek osasuna hobetzeko joera erakusten badute ere, ezin esan pagotxa direnik. Bere horretan eta bestelako laguntzarik gabe ez baitute ezer sendatzeko ahalmenik. Beste modu batera esanda, elikagai funtzionalak ez dira botikatzat hartu behar. Botika batek epe motzean heltzen dio gaitzari. Produktu funtzional batek berriz, epe luzean funtzionatzen du eta, gainera, dieta osasuntsu bati jarraitzen zaionean eta bizimodu aktiboa eramaten denean bakarrik du gaitz horren prebentziorako ahalmena.

Bestalde, jaki funtzionalen inguruko azterketak behar-beharrezkoak dira oraindik. Izan ere, jaki mota hauen produkzioa ikerketa bera baino askoz ere azkarrago doa eta inkognita asko daude oraindik argitzeke. Oraindik zehaztu gabe dago, esate baterako, produktu hauek duten elikagai funtzional erantsi hori gorputzak ongi xukatzen ote duen, produktu honek efektu positiboa izan dezan zein kantitate hartu behar den, sobera hartuz gero bestelako ondorioak ote dituen edota toxikoa izan ote daitekeen...

Beraz, jaki funtzionalek osasuna hobetzeko joera erakusten baldin badute ere, ezin zaie behar baino balio handiagoa egotzi. Azken finean, dieta osasuntsu bati jarraitu eta bizimodu aktiboa eramaten dutenentzat onurak dituzten moduan, nahi ez den efektua ere sor dakioke beste populazio sektore bati. Adibidea aipatzen hasita, aski frogatuta dago betakarotenoak (fruta eta barazkietan dagoen antioxidatzaile bat da eta fruta-zuku askori eransten zaio) biriketako minbizia jasateko aukerak handitzen dizkiela erretzaileei.

Beste adibiderik ere bada aipagarri. DHA deritzona omega-3 delakoaren serieko lipidoa dugu. Odoleko koipeen oreka mantentzen eta bihotza zaintzen laguntzen duelako egin da ospetsu eta horregatik DHA duten arrautzak aurkitzen dira saltokietan »oiloei pentsuan arrain koipea edota alga mota bat emanez lortzen dira». Esaten ez dena, ordea, zera da: DHA gehiegi kontsumitzeak odolari gatzatzeko zailtasunak eragiten dizkiola.

Beraz, ez ote da hobea DHA duten arrautzak erostea baino, betiko arrautzak jatea eta tarteka algak eta sardinak ere kontsumitzea? Norberaren esku dago hautua.