Aurreko batean Durangoko Azoka izan genuen hizpide, abenduko euskal kulturaren zita nagusia baita. Gipuzkoako Bertsolari Txapelketaren finala, urte amaierako agendan, egun seinalatua izan zela ahaztu gabe. Urtarrilak, bere malda eta guzti, baditu urtero kultur egun atseginak. Lasarte-Oriako Txitxardin Beltxa jatetxean eman ohi dira ezagutzera CAF-Elhuyar sariak eta ARGIA sariak. Urtarrilak 16, ostiral iluntzean lehenak eta handik astebetera, 23an, eguerdian, bigarrenak.


CAF-Elhuyar sariek hamar urte bete dituzte eta, euskarazko zientzia dibulgazioaren erreferentzia izateaz gain errealitatearen isla ere badira. Ekitaldi aretoan aspaldiko aurpegi ezagunak eta jende gaztea nahasian, irakasleak eta ikasleak elkarrekin, babesleak eta antolatzaileak eskutik. Pozik egoteko motiborik, noski, bazegoen eta batez ere saritu izan zirenak zeuden irrifartsuen. Argazkietan "beti ondo" ateratzea zaila da. Sarituak eszenatokira deitu eta Imanol Andonegiren eskultura eta Beasaingo CAF enpresak emandako "diru kopuru bat" jaso zuten.

Lehenengo saria, Oihana Izagirre eta Oihane Lakar biologoek jaso zuten, "Meandroetako mina" izeneko lanagatik, bigarren saria, Aitzol Ezeiza, Karmele Lopez de Ipiña eta bere anaia Montxo ingeniarientzat izan zen "Replikantearen jazz arima" proiektuagatik; hirugarren saria Aitziber Mendiguren, Koldo Callado eta Joseba Pinedak egindako artikuluak merezi izan zuen, farmakologo hauek aurkeztutako lanaren izenburua: "Kafeina, behar bihur daitekeen plazera". Aurtengo edizioko hiru sari hauek gazteen eskutara iritsi ziren, baina bereziki 25 urtetik beherako sari bat ere izaten da, berau Gorka Azkunek jaso zuen, 21 urteko informatika ikasle azpeitiarrak "Izarren energiaren bila" lanagatik. Gorka beste lau aldiz aurkeztutakoa da eta horietatik hirutan saria lortutakoa. Azkenik bi urtetik behin liburua idazteko beka baten deialdia egiten da, aurtengoan Kepa Altonaga EHUko Zientzia Fakultatean Zoologia irakaslea denak lortu du, "Etxepare, Aldudeko medikua" izenburua daraman asmoagatik, biografia modukoa izango da eta urtebeteko epearen barruan idatzi beharko du. Kepak, aurretik beste bitan lortu du sari hori.
Hain osasuntsu al dago ordea zientzia dibulgazioa Euskal Herrian?

Instituzioek eta administrazioak ez dirudi behar adina egiten dutenik ikerketa eta dibulgazio arloan. Enpresa pribatu batek diruz babestutako sariak dira CAF-Elhuyarrekoak. Zorionik beroenak merezi ditu Gipuzkoako Beasainen egoitza nagusia duen enpresak eta aurrerantzean "horrela" jarrai dezala animatuko nuke gainera. Borondate onenarekin esaten dut hau, baina "horrela" horri zerbait gehituko nioke: 900 euro + 450 euro + 300 euro lehenengo, bigarren eta hirugarrenarentzat, 500 euro gaztearentzat eta 4.500 euro liburu proiektuarentzat, 6.650 euro guztira. Milioi bat pezeta pasatxo, diru gutxi samar iruditzen zait Euskara eta Zientzia lotzen dituen hau bezalako Sari batentzat. Agian saritan banatzen den dirua baino askoz gehiago kostatzen dira deialdia, epaimahaia, antolaketa, ekitaldia bera eta abar. Bagoiak fabrikatzen edo eraikitzen dituen CAFek, euskaraz egiten diren dibulgazio bagoietatik tirako duen lokomotora indartsua beharko luke izan, ez bakarra, gehiago ere gustura hartuko genituzke.

Ez gaude besteek zer egiten duten eta zer egin beharko luketen exijitzeko moduan, guk zer egiten dugun edo zertarako prest gauden aztertu gabe, baina hori beste baterako utziko dut... Bien bitartean eta Zientzia dibulgazioaz ari garenez, eta Txitxardin Beltxa jatetxea aipatu dugunez, zoologia mailako aportazio txiki bat egin beharko, nahiz eta batzuek jakin badakizuen. Aspaldian angula bat bera ikusteko eta gutxiago jateko aukerarik ez zenuten izango, baina jakin ezazue txitxardina aingiraren umea dela, bi urte ingurukoa eta ibaian gora joaten dena. Ez dugu esango zein ibaietan den ugaria eta zenbatek osatzen duten kiloa, badakizue ordea, zenbat egin duen Sansebastianetan kiloak... 500 euro alajaina!

Munduan zehar, nagoen lekuan nagoela ere, tren edo metro bagoi batean sartzen naizen bakoitzean, lepoa luzatu eta ingurura begiratzen dut, CAF txapatxoa duela ikusten dudanean bihotzak seinale du. Edozein tokitara naraman bagoiak, segundo gutxi batzutan, etxe aldamenera ekartzen nau. Beasaindik 18 kilometrora dagoen Tolosara.


ARGIA sarien banaketaren hamalaugarren edizioa, arestian aipatu bezala, otsailaren 23an ospatu zen Lasarte-Oriako Txitxardin Beltxa jatetxean. Antton Mendizabal eskultoreak egindako oroigarriak jasotzeko festara ehundik gora gonbidatu, eta horien artean bost saridun, (ARGIA 1929. zenbakian informazio gehiago). Eguerdi euritsu hartan, sartu-atera azkar bat egin nahi eta han joan ginen Jose Luis Jauregi (Igor Jauregi Realeko jokalariaren aita) eta biok jendez gainezka zegoen aretora. Honelako ekitaldietan hainbeste pertsona eta hain kolore ezberdinetakoak ikusteak zirrara berezia sortzen didate, nahiz eta azken urtean Sari motiboek baino Zigor motiboek gehiagotan bildu gaituzten.

ARGIA astekari hau, modu batera edo bestera, posible egiten duten dozenaka lagun mahaietan txukun-txukun banatu eta jesarrarazi zituzten. Gu ez gentozen jatetxeko aulkietan esertzeko asmotan, furgonetaren bolante aurrean eseri eta hogei orduko bidea baikeneukan Italiaraino.

Italian urtarrileko azken igandean Marcialonga izeneko eski proba bat antolatzen dute Dolomita mendi inguruetan. Aurtengoa 31. edizioa zen eta 70 km eta 5.000 inguru partaide ditu lasterketak. Euskal Herriko partaidetza izan da bertan ia-ia urte guztietan. Handik Austriara sartu ginen eta Seefeld herrian gelditu. 1.200 m altueran dagoen paraje zoragarri hau aukeratu zuen Realak joan den abuztuan denboraldia prestatzeko. 1976. urteko Neguko Joko Olinpikoetan hementxe ospatu ziren iraupen eskiko probak. Udan berde zegoena orain zuri-zuri ageri zen, futbol zelaiko zutoinetan elurrak metro erdi pasatxo, Igor Jauregi baloiarekin ikusitako leku berean, Jose Luis aita, eskiekin. Handik egun gutxitara Alemaniako Konig Ludwig Lauf, 50 km dituen eski proban "nolako egurra halako ezpala" zer den garbi geratu zitzaidan. Jose Luisek 2 ordu eta 45 minutu inguru behar izan zituen, sailkapen orokorrean ez dakit zenbatgarrena izan zen, baina bere adinekoen artean (55-60), bosgarren sartu zen helmugara.

Alemaniako Oihan Beltza paraje ezaguna da, Hego Mendebaldean kokaturik dago eta bertako basoa "itxia eta iluna" izateak eman dio dirudienez, izena inguruari. Oihan Beltza zuriz jantzia zegoen egunotan, hainbat lekutan asfalto beltza bera nahi baino gehiago zuritua. Etxera bidean beste hogei ordu txofertzan egin aurretik bidali beharreko lerroak dira honako hauek... azken orduan ordea, Txitxardin Beltxa eta Oihan Beltza izeneko lantxo honi Kronika Beltza gehitu beharrean naiz... Aurreko Nagoen Lekutik sailean Xabiertxo liburuarekin amaitu nuen eta oraingoa ere hura gogoratu beharrean naiz. Bat-bateko gaixotasun baten ondorioz hil baita Xabier Lopez-Mendizabal euskaltzalea. Bere aita Ixaka zenaren lanari jarraipena eman zion Argentinan nahiz Euskal Herrian. Gogoan dut duela hilabete pare bat, Tolosa izeneko familia bateko aita seme-argentinarrak Tolosara etorri zirenekoa, Xabierri deitu eta hantxe egon ginen mahai bueltan, kafesne bat hartuz berriketan. Bere memoria erraldoiak harritu ninduen, detaile txikiena gogoratzeko ahalmenak hunkitu. Eskuera zegoen gizona gutxiegi ezagututako penaz geratu naiz. Argentinarrei deitu beharko nieke gertatutakoaren berri emateko, baina oraintxe bertan ez daukat adorerik. Eskerrik asko berriro ere Xabiertxo.

Josu Iztueta Azkue Oberammergau (Alemania)