Mirua negu gorrian
- Ez goaz gazta bila ordea, herri horietara, miru gorri bila baizik. Aldatz eta Etxarri-Larraun artean dagoen harizti zahar bat ederki ezagutzen dute miruek eta haien bila abiatuko gara hanka puntetan.
Bertara iristeko A-15 autobidea hartuko dugu eta Aldatz, Arruitz eta Mugiroko irteeran aterako gara. Aldatzerantz joko dugu, NA-4018 errepidean barrena. Kotxea Aldatzen utzi »nahi izanez gero alderantziz egin daiteke» eta poliki-poliki Etxarri alderantz abiatuko gara errepidetik. Oso errepide lasaia da, apenas igarotzen da autorik eta luzera bi kilometrotakoa da. Aldaparik ere ez du, beraz oraingoan ez dago aitzakiarik osteratxo bat egiteko. Atera bezain pronto eskuinetara zelai bat dago, ez litzateke harritzekoa bertan miruren bat janari bila ibiltzea. Beraz, begiak zabaldu, belarriak erne eta ahoa ahalik eta itxien mantendu. Dena den, zerura begiratuz gero, uneoro ikus daitezke.
Bidegurutze batera helduko gara. Guk eskuinetara hartuko dugu, alboko herrirantz. Dagoeneko hariztia parez pare izango dugu. Prismatikoak eskura baditugu, erreparatu zuhaitz adarretara. Bertan pausatuak egon ohi dira miruak.
Ez inguratu hariztira, 50 ardiz osatutako artaldea, artzain eta guzti, aldamenean igaroz gero. Ez dira ikaratuko, baina nahikoa da erroldarako kolaboratzaile bat urrutiago egotea hegaztiak erabat aztoratzeko eta ondorioz, lo leku hori bertan behera uzteko. Hegazti horiekiko gomendatzen den distantzia minimoa 400 metrokoa da. Hegaztiak ikusteko askoz hobe da herriko punturen batean kokatzea. Miruak ohituta daude herrian jendea ikusten, baina ez hain ohituak zelai erdian pertsona bat topatzen.
Berehala, Etxarri-Larraunen izango gara. Aparteko gunea hariztia oso-osoan ikusteko. Miruak arratsaldeko 15:30etatik 18:30ak bitarte, poliki-poliki lo lekura inguratzen hasten dira. Lo lekura abiatu aurretik, guztiek batzeko ohitura dute, "aurre lo leku" batean. Taldekatzeko joera nabarmena dute, 80 ale ere ikusi izan dira batera. Normalean, planeatzen ikusiko ditugu, ez dituzte hegoak askorik mugitzen, baina, lo lekurantz doazenean, nabarmen astintzen dituzte hegoak, hegada bizkorrak eraginez. Egun lainotsu eta euritsuak oso aproposak dira miruak ikusteko, halako eguraldiarekin miru askok lo lekuan igarotzen baitu eguna. Komeni da beraiek gu ez ikustea: soilik behin erasoak sentituz gero, lo lekua mugi dezakete, bitan banatu edo alde egin.
Berriz ere Aldatzera itzultzeko, lursail partzelatuen erditik doan bidezidorra hartuko dugu. Ez du inongo galerarik, eta segi zuzen aurrera kilometro batean gutxi gorabehera. Hau ere aldaparik gabea, errepidea baino bide traketsagoa, baina erosoa. Nekerik sentitu gabe, berriz ere autoan izango gara konturatzerako.
2000-2001 urteko neguaz geroztik, Nafarroako Gorosti natur zientzia elkarteak darama erroldaren ardura. Lehen SEO-k erabilitako metodologia berbera erabiltzen dute lo lekuak erabiltzen dituzten miru gorrien jarraipena egiteko. Hegazti negutarrak zein bertan kumatzen dutenak biltzen dira lo leku hauetan. Nafarroan erabiltzen diren 25 lo leku daude gutxi gorabehera, baina jarraipena leku gehiagotan ere egiten dute, 80-90 guneetan.
Urtero lo leku berriak aurkitzeari ekiten diote. Izan ere, ez da hain erraza izaten lan hori. Askotan, ustez lo lekua dena, guztiak elkartzeko gune bat besterik ez da izaten. Bestetan, berriz, lo leku finkoak diruditenak, abandonatu egiten dituzte gauetik goizera. Badirudi, batez beste, 16 metrotako zuhaitzak erabiltzen dituztela. Dena dela, zuhaitz altuak dituzte gustuko, inguruko altuenak. Espezieei dagokienez, haritzak, makalak, pinuak... erabili izan dituzte. Baina ez edozein pieza; aukeratzekotan, planta onekoak.
Tokian tokiko espezie ugariena erabiltzen dute lo lekutzat. Nafarroako erdialdean eta Erriberan makaldiak gailentzen dira eta Iparraldera joaz, harizti eta pinudiak. Bitxikeriaren bat ere aurkitu dute: Erriberrin goi tentsioko dorreen gainean lo leku bat topatu zuten.
Aurten ere, dagoeneko ari dira lanean Gorosti elkartekoak. 2003ko abenduan hasi ziren eta 2004ko urtarrila arte egin dituzte erroldak kolaboratzaileen laguntzarekin. Miru gorriarekin batera, korbidoak ere erroldatzen dituzte, batez ere beleak, Aldatzen ugaria den espeziea. Parte hartzeko interesa duen edonori dago zuzendua eskaera. Elkarteak beharrezkoa den informazio guztia ematen du eta jarraitu beharreko instrukzioak. Beraz, ez da hegaztietan jakitun izan behar honelako ekintza zoragarrian parte hartzeko.
Beherantz doa populazioa, nahiz gure ustez, bere gustuko bizileku ugari egon hemen. Ez dakigu zergatik, baina gutxitzen ari dira. Arrazoi bat baino gehiago izan daitezke: isileko ehiztarien tiroak faktore nagusi dira eta baita kotxe istripuak, elektrokutatuta hiltzen direnak eta pozoitutakoak. Joan den mendean, gizakiak izugarrizko jazarpena hasi zuen hegazti eder horren aurka. Beherakada nabarmena jasan zuen populazioak. Egun, espezie mehatxatuen euskal katalogoan, zaurgarri moduan dago. Bere banaketari dagokionez, Araba gustuko du eta Nafarroa zer esanik ez. Iparraldean berriz, txoko gehienetan ageri da.
Miru gorria, hegazti harraparia da, txori txikiz, ugaztunez eta hondakinez elikatzen da. Zuhaitzetan egiten du habia edo normalean, besteek egindakoa aprobetxatzen du. Gehienetan, bele eta zapelatzek abandonaturiko habiak erabiltzen ditu. Basoan kumatzen du, isolatutako zuhaitzetan, gizakiaren begi bistatik aparte. Martxoan izaten da hori eta arrautzatxoetatik bi edo hiru txitatxo jaiotzen dira.
Erabat antropizatua dago, herri inguruak gustatzen zaizkio eta bertako zelaiak erabiltzen ditu ehizarako. Oso gustuko ditu zabortegiak, granja inguruak eta hildako abereak uzten direneko lekuak.
61cm-tako luzera eta metro eta erdiko hego zabalerarekin, hegazti arina da, kilogramo bateko pisuaren bueltan dabil. Gorputza arre gorrizta du. Burua grisa, ñabardura marroiekin. Hegoak luzeak dira eta azpialdetik orban zuriak dituzte. Isatsa espeziearen bereizgarria da eta luzea, gorria gainaldetik, zuria azpialdetik eta oso urkilatua (V forman amaitua) da. Hanketara begiratuz gero berriz, oiloa dirudi, hanka hori-horiak ditu. Mokoa, hanken kolore berekoa, kurbaduna eta punta beltz batean amaitua. Bere hegaldia oso geldoa da, apenas mugitzen den. Harraparien artean, hegalari trebeenetakoa da. Airearekin jolasean dabilela, erraz ikusten zaizkio aipatutako ezaugarriak.
Faith Chepngetich Kipyegon keniarrak 1.500 metroko atletismo proba irabazi zuen larunbatean, Paris 2024ko azken-aurreko egunean, bigarren emakumezkoa bilakatuz historian atletismoan urrezko hiru domina olinpiko erreskadan lortu dituena. Gauzatxo bati ere erreparatu... [+]
Kazetariak adierazi du ez diotela argi azaldu zergatik espetxeratu zuten, eta espetxean zegoela “bere buruaz beste egitea” iradoki ziotela, Russia Today-n izandako elkarrizketa batean. Esan du laguntza “gutxien espero zen tokitik” etorri dela.
Gipuzkoako Plataforma Antitaurinoak deitu zuen mobilizazioa, “Ez da kultura tortura da” lelopean. Donostiako Aste Nagusian zezenketak egongo dira aurten ere, jaietako egitarautik kanpo bada ere, hiru ikuskizun eskainiko dituzte abuztuaren 15,16 eta 17an Illunbeko... [+]
Kataluniako erkidegoko azken hauteskundeetatik eta Europako Parlamenturako bozen emaitzetatik abiatuta, presio turistiko handiena bizi duten Herrialde Katalanetako herrietan eskuin muturraren botoak nola egin duen gora aztertuko dugu artikulu honetan.
Odei Etxeberri Bimboire, Gorka Roca Torre eta beraien seme Oihan eta Miru buruaskiak dira elikaduran. Horretarako, aztertu behar izan dute gorputzak zer elikagai eta zein kopurutan behar dituen; horiek zein janaritan dauden; urtaro bakoitzean horiek denak eskuratzeko zer landu... [+]
Bitxia egiten zait oso askok su artifizialei dieten miresmena. Ikuskizunak sortzen duen itsutasun eta gorreria aukeran nonahi. Ni uxatu egiten nau giro piroteknikoak. Baina onartzea besterik ez daukat gehiengo batek horretan murgilduta bizi nahi duela; besteak beste, sistema oso... [+]
Carles Puigdemonten ihesaldiaren bertsio bat kontatu du La Vanguardiako kazetari Mayka Navarrok, "iturri ofizialetatik lortua". Lastozko txapelak, gurpildun aulki bat eta hiru ibilgailu erabili zituzten mossoak nahasteko. Puigdemontek “gaur edo bihar” hitz... [+]
Mende batean, Baionako Euskal Museoak izan duen bilakaeraz erakusketa berezia sortu dute. Argazki, tindu edo objektuak ikusgai dira. 1924an William Boissel Bordaleko militarrak bultzatu zuen museoaren sorrera, "euskal herri tradizionalaren" ondarea babesteko... [+]
Egia esan, pena ematen dit kritika honi izenburu hau ipintzea. Bizeten Carmen oso opera ederra da, sentimendu unibertsalak jorratzen dituena, hala nola pasioa, jeloskortasuna, maitatuaren posesioa, independentzia... Eta hori guztia musika-lan bikaina oinarri hartuta. Baina... [+]
Bi bortxaketa eta beste sei erasoren salaketa zuzenak jaso ditu Gasteizko Mugimendu Feministak. Elkarretaratzea egin du erasoak salatzeko txosna gunean, ostegunean. Gasteizko Udalak elkarretaratzea ostiralean 11:00etan egin du. Erasoen harira ez dute inor atzeman, momentuz.
Martxoaren 5ean zabaldutako auto batek armarria “kentzea edo ezabatzea” agindu zuen, “jarrera politiko baten aldeko posizionamendua” dela eta “neutraltasun politikoaren aurka” egiten duelako. UPNk jarri zuen salaketa, eta Atarrabiako alkate... [+]
Bizkaiko e28 koordinadorak salatu du kide trans lodi batek eraso lodifoboa pairatu duela Gurutzetako ospitaleko Genero Identitatearen Unitatean.
ARGIAko erredakzioaren eskutik, sei irakurgai proposamen.
UPNk mozioa aurkeztu du Tafallako udalbatzan gobernu taldeari eskatzeko bertan behera utz dezala Raimundo el Canastero musika taldearekin zuen kontratua jaietan kontzertu bat egiteko. Lizarrako jaietan izandako polemikaren ondoren etorri da zentsura eskaera. PSN batu zaio... [+]