Peyo Labegueriek 1976an -20 urterekin- utzi zuen Euskal Herria Parisera ikastera joateko. Lana zela tarteko Parisen, Normandian eta Alsazian bizi izan zen. 1993an itzuli zen Euskal Herrira: «Ipar Euskal Herria izugarri aldatua atzeman nuen kanpoan izandako hamazazpi urteen ondoren. Gizartea aldatua, hainbat gertakari bizi gabe, itzultzean gauza bat deigarria egin zitzaidan: mugimendu abertzalearen eta alderdi frantsesen arteko urruntzea», erran digu Peyok.
Txikitatik sentitu zituen politikarako gogoa eta grina, aitarengandik jasoa. Euskal Herriarekiko bere atxikimendu politikoa ez dela aldatu, betikoa dela erran digu. Zentristatzat jotzen du bere burua, euskal nortasun irmo batez. Horiek horrela, bere buruari zerbait falta zitzaiola ohartuta, politikan engaiatu zen duela hamar urte.

Ume eta gazte nintzela aitaren bidea segitu nahi nuen, bere engaiamendu politikoak ukitua nonbait. Frankismoaren azken urteak arras barnetik bizi izan nituen. Konparazione, aitarekin errefuxiatu baten seme-alabak Pausuko (Behobia) muga pasatzen lagundu izana oroitzen dut. Arriskua eta kuraia bizi izanaren kontzientziaz jabetu izan nintzen gerora. Orduan ez nintzen ohartu nire aitak izan zuen garrantziaz. Aitarekiko harremanetatik bere izaera eta jarrera tinkoak eta tematiak atxikitzen ditut.

1980ko uztailean hil zen. Hiru hilabete lehenago, senataria zela, honela esan zidan aitak: «Egunen batean, Frantziako eta Euskal Herriaren artean hautatu beharko banu, Errepublikako senatari izatearen eta euskaldun konbikzioen artean, Euskal Herria hautatuko nuke». Orduan ez nintzen jabetu esan nahi zidanaz. Nire ustez Mixel Labeguerie onestua izan zen bere buruarekin, baita berarekin aritu zirenekin. Euskal Herriaz zuen filosofiari eta kontzepzioari ekin zion. Ibilbide politiko ezberdin batean entseatu zen bere estrategiari ekiteko. Euskal Herria laguntzeko modu hoberena frantses politikan sartzea zela pentsatu zuen. Nahiz eta bere ibilbide politikoaren azkenaldian -arrazoiak arrazoi- frantses politikara lerratu zen, bere konbikzioei atxikia hil zen. Giza baloreen eremuan ados zegoen politikariekin -ministroak izandakoak- politika egitea eta Euskal Herriaren alde lan egitea posible ikusi zuen. Azkenik, egia erran, frantses eremu eta balore bereko kideek ez ziotela lagundu konturatu zen. Edozein gisaz, 1980an, Elgar-Ensemble mugimendu baten gisako bat antolatzeko itxaropena atxikitzen zuen.

Ez, garaia ez baita bera. Izan ere, Euskal Herriko egoera sozio-politikoa egonkorra izan arren, nolabaiteko bilakabide bat izan du azken 25 urteetan: euskal kontzientzia, identitatea eta euskararen onarpena lortu da gizarte mailan. Ikastolak onartuak dira, ez dira -beren ospea lohitzeko hastapenean esaten zen bezala- «terroristen bizitoki». Alta bada, euskal kultura eta frantses kulturaren arteko banantzea begi-bistakoa da. Ipar Euskal Herriari atxikia den frantses kulturaz eta euskal kulturaren arteko bereizkuntzaz ari naiz. Duela 40 urte bazegoen arazo hau, baina txikiagoa zen.

Bi arrazoiengatik nagusiki, lehena soziala eta politikoa bigarrena. Sozialari dagokionean, hemen euskal eta frantses kultura elkarrekin bizi dira aspaldidanik. Azken urteetan badira Ipar Euskal Herrira etorri diren frantsesak, hemen bizi nahi dutenak -etorri eta euskal identitatea errefusatzen dutenak, bestalde-. Hauetako askok bere seme-alabak bi hizkuntzatan hezi nahi dituzte. Beraz, euskal identitatea onartzen dute. Ondoan, jatorrizko euskaldunak gaude, ez dugu guztiz gaizki bizitzen inbasio gisako hau, alabaina, euskal berezitasuna aintzat ez hartzea gaizki bizi dugu. Funtsean, gure kultura eta hizkuntzaren onarpen politikoa eskas dugu. Hartara, zenbaitetan, frantses eta euskal populazioen artean oldartze gisako zenbait ageri dira.
Bigarrena, politikoa: Ipar Euskal Herriko jokaleku politikoan alderdi frantses tradizionalak alde batean daude. Hauek, nagusiki, ez dute euskal berezitasuna kontuan hartu nahi. Hor dago koska. Beste aldean, berriz, buruz buru, alderdi politiko abertzaleak daude. AB nagusia izaki, populazioaren %10ren sostengua duelarik. Alabaina, ABren edota abertzaleen mezuak ez du frantses munduan eraginik, edota beste aldean dauden herritar horiek ez dute abertzaleen mezua atzeman nahi. Euskal nazionalismoaren ideiak beldurra sorrarazten die, naski.
Anartean, guk geuk, alderdi frantsesen -inmobilismoan finkatuak, ez dute ezer ukitu ez mugitu nahi- eta alderdi abertzaleen artean zubi lana egin dezakeen mugimendu politiko batentzako jokalekua dagoela uste dugu. Bi populazio edota mundu horien arteko moldatze ezinari aitzi egin diezaiokeen mugimendu baten beharra dago.
Elgar-Ensemble abertzale mugimendu bat ez bagara ere, euskaldunak gara. Etorkizuna Europan kokatzen dugu. Nik euskal nazionalitateko herritar frantsestzat jotzen dut nire burua. Iparraldea abertzale eta frantses jokamolde bi horien artean garatu da azken 30 urte hauetan. Hots, abertzale edo frantsesa zara. Guk, aldiz, hirugarren jokamolde bat landu nahi dugu. Jokamolde honen bidez euskal identitate kultural eta lurraldearekiko errespetua garatu daitekeelakoan gaude. Izan ere, Euskal Herria baztertu ezineko errealitate bat da, bizi-bizia. Ez dugu onartzen -iragan bi mendeetan egin bezala- euskal espezifikotasuna ukatzea.

Hegoaldean behar bada ez. Bere bilakabide historikoaren ondorioz abertzaletasunak -euskalduna eta espainiarra- arras finkatuta daude. Iparraldean ez da berdin. Horregatik sortu zen Batera mugimendua. Batera norbanakoen bidez, herritarren hainbat eskubide eta eskakizunak plazaratu ditu. Elgar-Ensemble mugimenduan ezkerrekoak, eskuinekoak eta zentroko pertsonak gaude, baina denok helburu komun bat dugu: Euskal Herriaren garapen ekonomikoa eta espezifikotasuna lantzea. Horretarako ez da abertzalea edo frantsesa izan behar, hori da gure berrikuntza. Ipar Euskal Herria Frantzian dago eta Frantzia Euskal Herrian. Horratx errealitatea!
Izan ere, aitzina egin behar badugu ezin dugu esan euskal kultura dago eta kito. Frantsesei hori esaten bazaie ez dugu zer eginik, eta haiek hemen bizitzeko eskubidea dute. Gure ahalegina hauxe azaltzean datza: «Zuek hona etorri zarete herria hau maite duzuelako. Aintzakotzat hartzen duzue, beraz, errespetatu ezazue. Eraiki dezagun gizartea elkarrekin, egin dezagun bide elkarrekin». Gure ikurraren bitartez agertu dugunez, euskal eta frantses kulturen eta identitateen arteko jokaleku politiko komun baten beharra aldarrikatzen dugu.

Jean-Jacques Lasserre, departamenduko presidentea, «Euskal Herria 2010» egitasmoaren kudeatzaile nagusietako bat izan da, Garapen eta Hautetsi kontseiluen sustatzailea. Egitura hauek Frantziako Estatuak emanak izan dira Euskal Herriaren berezitasuna onartzeko. Orain, ordea, Lasserrek, proposamen horien kontraesanetan, lurralde euskal-biarnes bat proposatzen du. Horra arrazoi bat. Bere programari aitzi egiteko aurkezten gara nagusiki. Bozketa hauetan gure aurkariak gure programarekin bat ez datozenak dira. Badaude sekula abertzale bozkatu ez dutenak, ezkerrari edo eskuinari boza ematen diotenak, hauek ez diote bertako alderdi bati boza ematen ez dutelako beste alternatibarik. Guk alternatiba hori izan nahi dugu. Boz batzuk abertzaleetatik hartzea espero dugu, baina, batez ere, frantses alderdi tradizionaletatik bilduko ditugu. Zer nahi gisaz, guretzat kantonamendurako bozak garrantzitsuak badira ere, ez dira ordezkaritza lortzeko soilik, gure proiektua azaldu eta eraikitzeko baizik.

Gure bitartekoak urriak dira. Elgar-Ensemble egituratzen ari gara, ez dugu finantzatzeko baliabiderik. Mugimendua kideok finantzatua da. Mugimendu politiko bat alderdi materiala baino zerbait gehiago da, alta. Gure mugimenduaren oinarria bere gizon eta emazteen baloreak dira. Horiek dira gure proiektuaren baliabide nagusiak. Pertsonak hauek -auzapezak eta kontseilariak- beren lanarengatik errekonozituak dira beren herrietan. Kontseilari bat lortzea erdiespen handia litzateke, baina bat lortzea ere arrunt zaila ikusten dut. Alta, ez dugu amore emanen lortzen ez dugulako. Hauteskundeen emaitzek ez dute gure mugimenduaren geroa baldintzatuko inola ere. Ereiteko garaia da.

Bai. Batera-ren eskakizunak eta gureak, ñabardurak ñabardura, antzekoak dira. Gure mugimenduak Batera-ren helburuak bere egiten ditu. Baina, esate baterako, Peyo Labegueriek -ez Baterako kide bezala Elgar-Ensemble kide bezala baizik- Ipar Euskal Herrian beste aukera politiko batentzako lekua dagoela uste du. Helburu eta eskakizun horiek erdiesteko lan molde berriak entseatu nahi ditugu. Batera-rekin alderatuz, nolabaiteko malgutasuna erakutsi nahi dugu lan moldeetan.