Carmen, literatur unibertsalaren euskal mitoa
Sevillan gaude, 1830ean. Carmen ijito ederra jatorriz Etxalarkoa da eta tabako fabrikan egiten du lan. Don José Lizarrabengoa, berriz, Elizondokoa da eta lanbidez sarjentua. Istilu baten ondorioz, Carmenek labankada eman dio lankide bati eta Don Josék berau atxilotzeko agindua jasotzen du. Ijitoaren begi beltzek liluratuta, ihes egiten uzten dio sarjentuak. Ondorioz aste batzuetako kartzela zigorra jasoko du Josék.
Jelosiak itsututa
Carmen emakume apetatsua da eta irabaziak dakarzkioten gizonak gustuko baditu ere, bere gorputza eta maitasuna eskaintzen dizkio sarjentuari, eginiko mesedea eskertu nahian. Jelosiak itsututa, Josék bere lehenengo erailketa egiten du. Ihes egitera behartuta, mendian ezkutatzen da Carmenen lagunak diren bidelapurrekin batera. Une horretatik aurrera, lapurreta bilakatuko da bere bizimodu berriaren ardatz. Izan ere, bai baitaki horrela Carmen bere ondoan izango duela. Carmenek ordea, senarra du. Berriro ere jelosiak eta ijito ederrak eraginda, senarra labankadaz erailtzen du Josék. Ez du denbora asko behar Carmenek maitale berria aurkitzeko, oraingoan toreatzailea. Aurreko kasuetan bezala, Josék eskuak odolez bustiko ditu jelosiak itsututa. Jada ez dute erreguek eta mehatxuek balio, Carmen ez baitago Joséz maiteminduta. Bere bihotzeko ijito ederraren maitasuna atxiki asmoz, Josék bere amorantea erailtzen du.Euskarazko aipuak
Prosper Mérimée idazle frantziarraren obrarik garrantzitsuena da Carmen. Jatorrizko bertsioan, hitz joko eta esaldi euskaldun ugari aurkitzen dira. Hain zuzen, euskarazko aipuak dituen literatur unibertsalaren lan nagusienetakoa da. Esaterako, "Laguna, ene bihotzarena" esaten dio Carmenek Don Joséri, ihes egiten uzteko eskatu aurretik. Don Josék, berriz, ziegan dagoela heriotzaren zain, euskara benetan hizkuntz ederra dela dio eta atzerrian entzunez gero, hunkitu egiten dela. Hain zuzen konfesore euskalduna eskatzen du hil aurretik.Georges Bizetek 1875ean idatzi zuen operari esker, mundu osoan zehar emakume espainolaren adibide adierazgarrienetako bihurtu zen Carmen. Orduz geroztik, istorio horretan oinarrituriko opera, antzezlan eta film ugari egin dira. Paz Vega (Carmen) eta Leonardo Sbaraglia (José) aktoreak protagonista izaki, pelikula egin zuen iaz Vicente Arandak. Film horrek 2004ko Goya sarietarako zazpi izendatze lortu ditu. Urteak pasa ahala, beraz, obrak arrakastatsu izaten jarraitzen du.
Liburuaren hasierako orrietan aipatzen den bezala, benetan gertatutako istorioa dela al deritzozu?
Literatur unibertsalean Mériméek euskaldunoi "txoko bat" eskaini digula esan al dezakegu?
Ez da ohikoa nazioarteko idazle baten nobelan protagonista nagusiak euskaldunak izatea...
Hala ere, horregatik baino gehiago, nire ustez bi izaera guztiz desberdinen arteko lehia erakutsi nahi duelako aukeratzen du Mériméek Don José euskalduna izatea, eta Carmen, berriz buhamesa, ijitoa, araurik gabeko emakumea. Zeren eta Carmen euskalduna den ala ez irakurleak erabaki beharko du. Berak hala dio, eta euskara "lardaskatzeko" gai da, Don Josék jakinarazten digunez. Baina irakurleak badaki Carmen gezurretan dabilela beti.
Nobela honetan oinarritutako operek, filmek eta antzerki obrek jatorrizko bertsioa "kaltetu" dutela esan ohi da, "espainolada" kutsua eman ohi diotela alegia...
Nire ustez, Mériméeren obra oso nobela labur indartsua da, tragedia baten kontaketa soila, "espainolada" eta horrelako hitz gaitzesgarriekin inola ere lotuko ez nukeena. Gainera, Carmenen pertsonaia oso mito zabaldu baten abiapuntuan dago: berak irudikatzen du emakume fatalaren mitoa.
Beharbada ez duzu jakingo nor den Donald Berwick, edo zergaitik aipatzen dudan artikuluaren izenburuan. Gauza bera gertatzen zaie, agerikoa da, abian den Osasun Itunean parte hartzen ari diren gehienei. Ez dakite zer den Berwicken Helburu Hirukoitza, are gutxiago eredu hau... [+]
Aurreko egunetan Larraitz Ugarte abokatuak idatzitako La motosierra puede ser tentadora artikuluak zeresan handia eman du sektore zabal batean. Administrazio publikoaren barruan ohikoak diren egoera batzuk mahai gainean jartzen ditu, tartean efizientzia falta, ardura eta kontrol... [+]
Garrantzitsua al da hizkuntza bat zuzen erabiltzea? Zer puntutaraino da hain beharrezkoa gramatika menderatzea edo hiztegi zabal bat edukitzea? Betidanik entzun izan ohi dut hizkuntzaren garrantzia, baina pentsatzen jarri ostean, ondorio batera iritsi naiz. Pentsatzeak askotan... [+]
Aspaldian bisitatzen ez nuen eta hainbertze gustatzen zitzaidan leku batera joan nintzen aurrekoan. Bertan nengoela, gustura sentitu nintzen eta zera pentsatu nuen: hau da nire leku kuttuna. Kuttuna, kuttuna, kuttuna; hitza jira eta biraka etxerako bidean. Kuriositateak jota... [+]
Nerabeek eta gazteek, ibilbide akademikoan zehar, behin baino gehiagotan jasoko dute lagungarria izango zaien ikasketetarako edo-eta lanbiderako orientabidea. Gidaritza eskaini behar zaie, zalantzez beterik egon ohi baitira erabaki garrantzitsuak hartu behar dituzten bakoitzean,... [+]
Atxik Berrituz giristino taldeak Kristauak Euskal Herriko bake prozesuan liburua argitaratu du Maiatz argitaletxearekin. Giristinoek euskal bake prozesuan zer nolako engaiamendua ukan duten irakur daiteke, lekukotasunen bidez.
Ertzaintzarekin bigarren negoziazio mahaia ireki du Bigen Zupiriak, martxoan ERNE, ESAN eta SIPErekin ertzainei urteko soldata gutxienez 4.200 euro igotzea adostu ostean. Agente kopurua areagotzeko plan horretan Arkautiko (Araba) akademiak "berebiziko... [+]
Maiatzaren 17an Erriberako lehenengo Euskararen Eguna eginen da Arguedasen, sortu berri den eta eskualdeko hamaika elkarte eta eragile biltzen dituen Erriberan Euskaraz sareak antolatuta
EH Bilduk aurkeztutako mozioa onartu dute osoko bilkuran. Udalak egitasmoa sustatzen duen enpresari, Cañaveras Solarri eskatu dio proiektuak ez ditzala hartu balio estrategiko handiko gisa kalifikatutako nekazaritza lurrak, eta gune populatuetatik gutxienez 500 metroko... [+]
Duela egun batzuk iragarri zuen Puntueu-ek La Ligaren blokeoak euskal domeinuei eragiten dien kaltea monitorizatuko zuela. Asteburu honetan izan dira partiduak, hain zuzen, eta monitorizazioaren datuak hor daude, penagarriak dira.