Garai bateko dantza umoretsu, builatsu eta, zatika, limurtzailea. Bazkari edo afalondoetan zortzikote batek hasiera emanik, azkenean, bildutako guztiek sekulako lekaioak eginez dantzatu ohi zutena. Hori dio hiztegiak izenburuaren jatorriko esanahiaz. Ez dakit egun seinalatuetan soilik egiten zuten ala aukera zuten bakoitzean.

Oraingook badakigu noiz egin kotiloia, zergatik egin da ez dakiguna. Gabonak direlako? Jesus jaio (jaio/iaio) delako? Urtea amaitzen delako? Oporretan gaudelako? Ohituraz?... Dena dela, egiten dugu eta kitto!

Aspaldi ez dela, familia bildu eta olio azak janez eta sagardo berria edanez pasatzen zen gaua familian. Ezta burutik pasa ere parrandara joaterik etxetik kanpora. Familian elkarrekin kontu kontari edo jolasean aritzeko tartea zen. Normala da, orduko baserrietan hamar edo hamazazpi bizi ziren eta elkar ikustea edo elkarrekin egotea ez zen erraza izango urtean zehar. Oraingo etxeetan, hiru lau izanik, ez dugu horrelako arazorik.

Egun, ordea, familiaren beroa ezezagunen artean, multzoan eta mama goxoaren abaroan dastatuz, alai gauden sentsazioa bizitzeak, beste zerbait ematen die egun horiei. Orain, urtean egun bakarrean egiten dena, aurki, Gabonetako egun batzutan egiten hasiko gara. Gazteenek jada ez dute etxean afaltzen. Beno, ez dute afaltzen. Lau letxuga hosto, maionesa, urdaiazpiko egosia eta tomate apur batez koloreztatutako sandwitxa irentsi eta nahi beste trago egiteko aukera daukate gau osoan. Hala esan didate Gasteizko ilobek aurten. Noski, estudianteek aukera dezaketen preziokoa izango zen haiena. Badakit Nafarroako muga inguruetan afari ederrak egin dituztela eta ostatuak euskaldunez eta frantsesez (frantses frantsesak) gainezka zeudela. Giro aparta!

Nola batzuk hala besteek ordea zergatik ziren han? Zer ospatzen zuten? Berdin dio horrek. Ez diogu zentzurik aurkitzen baina egiten dugu, gastua galanki eta probetxurik batez, guretzat behintzat. Patrika hustu lehenik, gero estomagoa zikindu eta azkenik komuna. Ondo pasatzen badugu gaitzerdi halere!

Zenbait herritan kantuan ibiltzen dira etxez etxe ilundu arte eta baita gau osoz ere bakarren batean. Ohiturak irauten du haietan zergatia ez dakitelarik, ziurrenera. Kantuen letrek adieraziko dute zerbait baina, erlijioaren eraginpean eraldatuak seguru aski, ez digute egia erakutsiko. Euskaldunon errito paganoetatik gaur arte iraun dutenak zerbaitegatik iraun dute, baina batik bat, zentzua ematen genielako edo diegulako.

Herenegun txakur txiki, txakur handi eta errealen hizkuntza hitz egiten genuen; atzo pezeta eta duroena; gaur euroena. Gizarteak hizkuntza horri lotutako erritoak soilik gordetzen ditu ala norbaitzuk lan asko egiten dute hala izan dadin?
Euskeraz aritzearena ere zergatirik gabeko erritoa da askorentzat. Ohiturazkoa. Beste batzuk berriz, eurek jakin gabe euskeraz ari dira. Aurtengo Gabonek horretarako balio izan didate behintzat.

Begira gasteiztar batzuei entzundako batzuk: «Ando un poco larri del estómago estos días». Txikitan Nanklareseko amonak esaten omen zien, «no andéis en burrukas». «Jugando al marro» ibiltzen omen ziren haurretan, lurrean makilarekin marrak eginda. «Cuántos txindurris hay». «Pareces un atorrante», eskale tankera edo adierazteko. Ondategi parean artaldea belardian eta ardi baten gainean mika bat: «Seguro que le está comiendo las kaparras» (guk kapastak, kaparrak edo akainek).
Agurainen berriz: «El hueso del bizkar». «Iba con el gurdi». «Cuidado con los atxunes» edo «te vas a atxunar» (asunak edo osinak). «El cil. Es un terreno muy zokarro» (lur zakarra edo zokortsua alegia). «El golde y la eskuara». Zapaburuei berriz zampaburros. «Las birikas del cerdo». «Las olbeas de San Juan» (egurrezko arkupeak). «El viento ha movido las tejas en el gailur».

Aipatu adibide hauek esanguratsuak dira niretzat, gauzak ohituraz bakarrik eta zergatirik edo zentzurik gabe egitearen ondorioak zeintzuk diren ikusteko. Orain berreskuratu nahian ari diren hizkuntza bat galdu dute eta bestean ari direlarik, mezua osorik ulertzekotan, galdu dutena behar. Arabarra eta etorkina biak erderaz ari direlarik ere elkar ezin ulertuan dabiltza.

Ni ez naiz gauza egiten ditudan gauza guztien zentzua aurkitzeko, baina zertarako balio du zer zentzu duen jakin gabe ezer egiteak?