Gure ibilbidea bietan zaharrena den horretatik abiatuko dugu: Portugaletetik. 1322.ean eman zion Maria Diaz de Haro Bizkaiko andreak hiri-gutuna eta Logroñoko foruen bidez gobernatzeko baimena hiribilduari. Ordudanik, zio askorengatik herri garrantzitsua izan da Portugalete: itsas bideko merkataritzagatik, inguruko meatzeengatik edo turismoagatik. Egun, Ezkerraldeko bigarren herri garrantzitsuena da (Barakaldoren ondotik, 57.000 biztanle). Garrantziagatik-edo, nahikoa bide daude hara iristeko. Renfek eta Bizkaibusek aldiroko zerbitzuak dituzte Bilbotik. Autoz, A8 autopistari jarraiki, eta Santander norabidea hartuz, Portugalete-Ortuella irteera ikusi arte joango gara. Behin hirigunean sartuta, Alde Zaharrera joko dugu. Erdi Aroan sortutako herri guztiek bezala, Portugaletek hiru kale nagusi ditu: Santa Maria, Victor Txabarri eta Koskojales. Hirurak ere behera, itsasadarrera begira, Ibaizabalen freskurari segika bezala. Eta kokapen hori ez da kasualitatea, hiribildua babesten baitzuen, ipar-mendebaldetik zetozen hotz eta haize hezeetatik babestu ere. Behialako garai haietan, gainera, harresiz inguratua zegoen; murruak porturaino iristen ziren.

Murgil gaitezen bada lipar batez Erdi Aroko karrika horietan. Egitura paraleloko hainbat kale harlauzadunek osatzen dituzte. Santa Maria kalearen erdialdean-edo, eraikin gotiko-errenazentista bikaina ikusiko dugu: Andra Maria basilika. Adituek diotenez, estilo eta garai hartako parekorik ez du Euskal Herria osoan. Erretaula nagusia Pizkundeko euskal artelanik garrantzitsuenetakoa ei da.

Bi urrats besterik ematea ez dugu, harrizko dorre dotore bat ikusteko. Salazar dorretxe feudala dugu, Lope Garcia de Salazarrek bere leinukoentzat altxatzeko agindu zuena (1379). Egun dakusaguna, baina, ez da hastapeneko bera, sute batek eragindako kalteen ondorioz 1934an berreraiki behar izan baitzuten. Bokalea ikusteko talaia paregabea da.


Baina goazen herriari gatza eta piperra ematen dion alderdia ezagutzera. Ibaizabalek bainatutako zonaldera. Izan ere, Portugaleteren historia itsasadarrari lotua egon da betidanik. XVI-XVIII. mendeetan zehar, herriak indar handia lortu zuen arrantzari eta itsas merkataritzari esker. Merkatari gehienek Gaztelako artilea esportatzen zuten. Portuaren ondoan ontziola garrantzitsua zegoen eta han, besteak beste, Juan Sebastian Elkanok Lurrari aurreneko bira emateko baliatu zuen ontzia egin zuten. XIX. mendean, berriz, inguruko meatzeetatik ekarritako mineralaren merkataritza nagusitu zen.

Industriaren gorakadak aberastutako enpresariek eta Ameriketatik jaioterrira itzultzen ziren indiano dirudunek luxuzko jauregiak eraiki zituzten. 1893an hiribildua eta Bilbo lotzeko trenbidea egin zuten eta handik bost urtera eraiki zuten Bizkaia Zubia. Aldi berean, lorategiak egokitu eta kale berriak txukundu zituzten. Urtero, ehunka udatiar biltzen ziren Peñotako are fineko hondartzak erakarrita. Herri dotorearen ospea zuen hiribilduak, Isabel II.a eta bere ondorengo Alfonso XII.a maiz joaten ziren Portugaletera.

Asko aldatu da ordudanik Ezkerraldeko herri hau baina loraldi haren aztarnak ikusgai ditugu oraindik ere. Hiriko eraikin eta monumentu garrantzitsuenak itsasadarretik hurbil daude, haren garrantziaren lekuko. Gure bisitaldia berrartuta, Andra Maria basilikatik Santa Maria kalera joango gara berriz ere. Hura jaitsi eta Solar plazara iritsiko gara. Hainbat harribitxi biltzen dira plaza honen magalean. Aurrenekoa, Udaletxea, 1884an altxatutako Neoklasiko estiloko eraikin dotorea. Nabarmentzeko modukoak dira han ikusgai diren horma-margo erraldoiak, behialako Portugaleteren irudiekin. Handik gertu, hainbat erromeriatako protagonista: musika-kioskoa. Mudejar estilokoa da eta bi igandetik behin Udal Bandaren kontzertuak hartzen ditu. Astearte, ostegun eta larunbatetan, berriz, fruta eta barazki merkatua izaten da bere inguruan.

Gauden lekutik Bizkaia Zubirantz joko dugu; Txurruka kaian paratuko ditugu oinak honenbestez. Zubiaren handitasuna eta sendotasuna sentituko dugu orduan, eta nolabait XIX. mendeko loraldiaren oparotasuna dastatuko. Paseoan barrena, mareen oszilazioa neurtzeko aparailua ikusiko dugu: mareometroa (1883) Paristik ekarri zuten eta urte askoan ezinbestekoa izan zen mareen nondik norakoak kontrolatzeko. Itsasbehera badago, pasealekuko azpialdera jaitsiko gara, mareometroaren egitura osoa ikustera.

Aurrera eginez, 1887an Evaristo Txurrukak ideiatutako Burdinazko Kaia joko dugu begiz. Ibaizabalen bokalean area pilatzen zen barra luze eta handi bat eginez, itsasbeheran agerian geratzen zena. Gauzak horrela, itsasontzi askok ezin zuten zeharkatu. Kronikek kontatzen dutenez, halakoetan sei traineruk ontzitik tiraka ibili behar zuten, betiere itsasgora zenean. Ingeniari ospetsuak behin betiko konpondu zuen arazoa, bokalea dike baten bidez kanalizatuz. 930 metro luzeko kaia pasealeku bikaina da egun.


Portugaleteren onena dastatuta, Bizkaia Zubiak jositako bestaldea dugu deskubritzeke: Areeta (Getxoko herria). Igarobidea, baina, ez da nolanahikoa. Bizkaia Zubia, munduan martxan den tankera horretako bakarra baitugu. Autoa ere bestaldera eraman dezakegu, ibil- gailuak zein pertsonak garraiatzeko egin baitzen. Gainera, alde bakoitzean dagoen dorrera igo eta Areetara oinez pasatzerik ere badago, horretarako propio dauden igogailu panoramiko batzuei esker (gauean egitea gomendatzen dizuegu, bistak paregabeak dira). Ibaiaren egunerokoa erreparatzeko modua izango dugu bata zein bestea aukeratuta: La Jarrillera arraun-taldekoak entrenatzen, ibar batetik bestera jendea garraiatzen dabilen ontzia joan-etorrian, kaioak eta ubarroiak hegan...

Areetara helduko gara honenbestez. 1868-1870 urteetan sortu zen Getxoko auzora. Hastapenean udatiar dirudunentzako herria zen hura. Luxuzko etxeak, bainu-etxeak, kasinoa eta hotela eraiki zituzten eta laster hasi zen Bilbo aldeko goi burgesia joaten. Bilborako burdinbidea ere, handik gutxira egin zuten. Hondartzak ere bazuen nolabaiteko sona (egun ezin da bertan bainurik hartu, zikinkeria dela eta). Klubak, biltokiak eta bestelako eraikinak egin ziren burgesentzat. Gaur egun, denetariko jendea bizi bada ere, Areetak badu oraindik esklusibotasun eta luxuaren ukitua. Baina gatozen gurera, osteratxoa proposatu nahi baikenizueke. Bi aukera daude hemen ere: aurrenekoa, Areetako hondartzari paralelo den Zugazarte etorbidean barrena jotzea. Jauregi eta etxe dotoreak ikusteko aukera izango dugu: Txurruka Jauregia, Bake Eder Etxea, Zizko Etxea... Bigarren osteratxoak ibaiertzera eramango gaitu. Bokalea miresteaz gain, bisitatu berri dugun Portugalete beste ikuspegi batetik ikusteko beta dugu. Ibilaldiaren bukaeran, Areetako hondartza aurrean, Evaristo Txurrukaren omenezko eskultura dago, itsasoaren eta lurraren arteko borroka irudikatzen duena. Bi herri hauen isla izan daitekeena, bidenabar.