IMANOL AGOTE. Kulturaren inguruan bi adiera dira kontuan hartu beharrekoak. Alde batetik adiera oso zabal bat dago, eta honen arabera, kultura gizon-emakumeek sortzen duten guztia eta ikastetik jasotzen dutena da. Batez ere, ohiturak dira, naturaren antonimoa izango litzateke. Alde horretatik, kulturaren esparrua administrazio guztiena da, diziplinartekoa. Hori ez da gure objektua. Guretzat, zentzu murritzago batean, kultura mundu sinboliko bat da. Alde batetik memoriarekin erlazionatuta dauden mundu sinbolikoak dira kultura; eta bestetik, sormenarekin harremana dutenak. Kultura lengoaia ezberdinez osatutako mundu sinbolikoa da. Eta lengoaia horietako bat da hizkuntza edo hizkuntzak, baina baita musika, dantza, arte bisualak... ere. Kultur politikaz ari garenean, horretaz ari gara hitz egiten.

HASIER ETXEBERRIA. Zentzu antropologikoan, arbolatik jaitsi zen tximinoari aurrera egiten laguntzen dion erregaia da kultura. Zientzia eta ezagutza barnean harturik giza espezieak oraindik asko dauka aurreratzeko eta lurralde eta ikuskera berrien zantzu bat ematen dio kulturak gizakiari. Sailkatu beharko genituzke agian bi. Bata, errepikapenezko kultura; eta bestea, aurkikuntzazkoa. Zentzu horretan, errepikapenezkoak »eliza gotiko batek edo Brahms-en ez dakit zein sinfoniak» balio du mekanismo afektibo batzuk aktibatzen dituelako, baina baita ere bere garaian zein aurrerakuntza ekarri zuen erakusten duen neurrian. Errepikapenezko hori nolabait pasiboa da. Aldiz, bestea, ibili beharko ditugun pausoen zantzua ematen digun hori, aktiboa da.
Euskal kultura euskal herritarrak bizi duen kultura da eta, zentzu zabalean hartuta Imanolek dioen bezala, ez da hizkuntzara mugatzen. Kulturaren diziplinak ordea euskaraz direnean, demagun literatura, zinema edo antzerkia, alegia hizkuntza behar dutenean, normala da euskaldunak bereago sentitzea. Baina horrek ez du esan nahi Orson Welles, Coppola, Rolling Stones edo Brooklyngo zubia ez direnik euskaldunonak ere. Ez ditugu gauzak nahasi behar.

JOSU AMEZAGA. Bat nator bota diren adierekin, hau da, natura ez dena dela kultura zentzu zabalean. Kulturak egiten du tximinoa pertsona izatea eta pertsona multzoak herri bihurtzen ditu. Kontua da kultura edota euskal kultura zer den galdera egiten denean helburu praktiko batekin burutzen dela. Kasu honetan Kultura Plan bati buruz arituko gara eta Plan horrek zer ukitu beharko lukeen interesatzen zaigu. Kultura da arlo sinboliko hori, gero konkretatzen joango garena. Kulturak hor maila bi ditu, ondo bereizi beharrekoak. Batetik kultura praktika da, jarduera multzoa; gero ikusiko dugu zein jarduera sartzen ditugun kulturan: artea, komunikazio praktikak... Bestetik, sistema sinboliko bat da eta sistema sinboliko horren arabera burutzen dira praktika horiek eta horren arabera hartzen dute zentzua. Alde horretatik, bereizi beharreko mailak dira: jarduera multzoa eta sistema sinbolikoa, edo hobe esanda, sistema sinbolikoen sistema. Sistema horren barruan sartzen da hizkuntza, eta sistema horren baitan sartzen dira baita ere bestelako sistema sinboliko batzuk.
Sarritan erabiltzen dudan adibidea da hizkuntza eta hizketaren arteko bereizketarena. Linguistika jorratzen dutenentzat hizkuntza litzateke sistema eta hizketa sistema hori martxan jartzea. Guk sistemaren arabera hitz egiten dugu, eta aldi berean, hitz egiten dugunean, hizkuntza sistema sinboliko bezala gauzatu egiten dugu, baina bilakarazi ere bai. Denboran zehar, hizketaren bitartez hizkuntza bera aldatzen da. Kulturarekin ere berdin jokatzen dugu. Sistemaren arabera burutzen ditugu jarduera sinboliko batzuk, baina era berean, sistema hori garatzen eta bilakarazten goaz. Konkretura etorriz, euskal kultura bati buruz hitz egin dezakegu, sistema bezala ulertuta.

I. AGOTE. Sinboloen sistema bezala hartuta...

J. AMEZAGA. Bai, sinboloen sistemen sistema bezala hartuta. Eta hor sistema bakoitzak badu leku bat. Hizkuntza ez da sistema bakarra, baina oso garrantzi handikoa da. Euskal kulturaren sistema dei dezakeguna osatzen du horrek. Eta beste gauza bat da euskal herritarrok burutzen ditugun kultur jarduerak. Eta jarduera horiek burutzen dira, neurri batean, euskal kultura deitu dudan sistema horren arabera. Beste jarduera asko ordea, beste erreferente sinboliko batzuen arabera »unibertsalagoak, partikularragoak» burutzen ditugu. Kulturaren plan batek maila bietan jokatu beharko luke, ez batera bakarrik mugatu, hau da, praktika mailan eta sistema sinbolikoaren mailan.

I. AGOTE. Nik ez dut esan zer den euskal kultura. Niretzat kultura sistema sozial bat da. Sistema politiko, sistema ekonomiko, hezkuntza sistema, osasun sistema daude eta kultur sistema bat ere badago. Eta hori bada errealitate sozial konkretu bat. Nik esan dut kulturan daudela alde batetik oroitza eta bestetik sorkuntza. Oroitzaren alorrean, euskal kultura da Euskal Herriak gordetzen dituen kultur elementu guztiak. Euskal ondarearen barruan, badaude nazioartekoak diren kultur elementuak. Loiolako Basilika euskal kultura da, Ekaingo kobazuloa euskal kultura da, gure inkunableak euskal kultur ondare dira Euskal Herrian gorde direlako. Sorkuntzaren alorrean, euskal herritarrek sortu eta ekoizten duten guztia da euskal kultura eta baita euskarazkoa ere. Hemen azpian badago argitu beharreko planteamendu bat: Kultura bakarrik bereizten gaituena da? Kultura ez da gizadiarekin batzen gaituena ere? Beste kontu bat da diagnostiko bat egitea, eta esatea gure kultura kultura minorizatua dela, eta bereziki babestu beharra dagoela. Baina hori bakarrik ez da kultura. Urbeltzek dio euskal dantzak baduela zer ikusia Europako beste zenbaitekin. Eta orain deskubritu dugu repentismoa? Bertsolaritza jada ez da euskal fenomenoa soilik? Euskal kultura beti egon da nahasita nazioarteko kultur elementuekin. Euskal kultur alorrean bereizgarriena, dudarik gabe, euskaraz sortutakoa da, euskara bera.
Autokritika txiki bat egin behar diogu gure buruari, zeren euskaltzaleen ikuspegitik, eta nik esango nuke abertzaleen ikuspegitik, kultura interesatu zaigu bereizten gaituen heinean bakarrik. Horren arabera euskal kultura euskal literatura eta bertsolaritza dira. Eta bestea ez da euskal kultura. Euskal rocka ez da euskal kultura. Bereizten gaituen heinean interesatzen zaigu eta gure diskurtso politikoetan sartzen da. Eta bereizten ez gaituen heinean ez? Dikotomia faltsuak sortzen ditugu. Euskal idazleek euskaraz bakarrik irakurtzen dute? Ba al dago euskarazko sorkuntza mundu bat bereizia eta erabat isolatuta dagoena? Ba al dago kultur industrien mundu bat euskaraz bakarrik funtzionatzen duena eta erabat isolatuta dagoena beste kultur industrietatik?

J. AMEZAGA. Ados nago Imanolekin gauza askotan. Nik ere ez dut uste kultura bereizgarria denik bakarrik. Gertatzen dena da adjektiboa ipintzen dugunean bereizten ari garela. Ni euskal kulturaz ari nintzen lehen.

I. AGOTE. Oteiza euskal kultura da?

J. AMEZAGA. Jakina, zalantzarik ez daukat. Baina hemen aipatu diren adibide batzuk adierazten dute hain zuzen ere nola integratzen diren kanpoko kultur ekarpenak kultur bilakaeran eta kultur sisteman bertan. Beraz, ez dakit nongo eliza gotikoak edo euskal rockak, hizkuntzak berak egiten duen bezala, kanpotik hartzen dituzte elementuak eta horrela bilakatzen dira. Kultur sistema batez ari naizenean ez naiz ari orain dela ez dakit zenbat mila urte sortu eta gaur arte garbi mantendu den sistemaz. Hori ez da existitzen. Baina ez dut uste "euskal" izenlaguna erabiltzen badugu, edozer sartzen denik hor. Adibidez, ETB2k AEBetako film bat gazteleraz ematen duenean hori euskal kultura da ETB2k ematen duelako?

I. AGOTE. Ez, ez da hemen sortu eta ez da hemen ekoiztu.

J. AMEZAGA. Bertan sortua izateak definitzen du orduan "euskal" izenlagun hori?

I. AGOTE. Bai, hemen sortua izateak eta hemen ekoiztua izateak. Zer da ba Ameriketako film bat?

J. AMEZAGA. Printzipioz, Ameriketako filma...

I. AGOTE. Ameriketako film bat zer da bakeroena bakarrik? Han ekoiztutakoa izango da, ezta? Euskal film bat zer da euskal sorginei buruzkoa? Ez, hemen ekoiztutakoa eta hemen sortutakoa.

H. ETXEBERRIA. Agian torlojua pixka bat estutzeko garaia da. Eta Josuk aipatzen zuen euskal kultur sistema hori ez dela horrela deitzen esango nuke, gehiago da hizkuntzaren kultur sistema edo hizkuntzarekiko kultur sistema. Niretzat, esponjak gara eta destilatzen dugun guztia bihurtzen da "euskal", nolabait. Kultura nik sentimenduen mailara ere eramango nuke. Esaterako, Pariseko musikari batek nigan sortzen duen zirrara, nigan gertatzen den momentuan, niretzat behintzat "euskal" da. Bestea hizkuntzaren diziplinetan dago. Eta horrek eraman gaitzake rock erradikala edo Oteiza "euskal" diren edo ez diren zehaztera. Gertatzen dena da diziplina kultural batzuek hizkuntza behar dutela ezinbestez. Baina "euskal" izenlagun hori hizkuntza baino zabalagoa da. Gero hizkuntzaren kultur produkzioak daude. Eta gurean hiru hizkuntzekin egingo dugu topo gainera. Azken finean zerk ematen dio euskal label hori kontsumoko edo produkzioko produktu bati? Bada guk, gu gara horren filtroak, izan produktua kanpokoa edo bertakoa. Gainera hori oso aldakorra da. Julio Medemek non egin du bere filma?

I. AGOTE. Euskal sortzaileek egindakoa edota Euskal Herrian ekoiztutakoa izateak definitzen du «euskal» hori.

J. AMEZAGa. Orduan lurraldearen arabera edo egilearen auzokidetasun administratiboaren arabera neurtzen da. Nahikoa litzateke orduan egilea Euskal Herrian finkatzea euskal herritar bihurtzeko eta bere produkzio guztia euskal kultura bihurtzeko.

H. ETXEBERRIA. Schnabel-en obra esate baterako, Donostian bizi bada...

J. AMEZAGA. Nik hor bereizi egiten dut Euskal Herriko kultur produktua eta euskal kultur produktua.

I. AGOTE. Kultur politikaren barruan zeintzuk izango lirateke gure bezeroak orduan?

J. AMEZAGA. Maila bi daude. Kulturgintza orokorrean eta kultur jarduerak. Planak berak bereizten dituen arloak har genitzake.

I. AGOTE. Euskal Herriko kultur jarduerak.

J. AMEZAGA. Bai, Euskal Herriko kultur jarduerak batetik. Baina horrekin batera iruditzen zait euskal kulturaren garapenari ere begiratu beharko geniokeela. Zentzu horretan iruditzen zait Planak egiten duen proposamena dela kulturgintza sustatzea alor guztietan eta hortik aterako dela euskal kultura. Uste dut hori okerra dela. Kulturgintza sustatu beharko luke, bai, baina hemen badugunez sistema sinboliko bat, neurri batean hizkuntzaren inguruan biltzen dena baina ez bakarrik hizkuntzaren inguruan, hori ere sustatu beharko lukeela bereziki. Zergatik? Horrek bakarrik berma dezakeelako etorkizunean hemen euskal kultur espazio bat egongo dela.

I. AGOTE. Zuk euskal estetika bakarrik bultzatuko zenuke? Eta zer da euskal estetika?

H. ETXEBERRIA. Hori murriztailea eta arriskutsua iruditzen zait. Hori onar nezake hizkuntzaren diziplinetan, baina ez plastika batean. Alegia, jo dezagun Trintxerpeko eskultore bat New Yorken sortzen ari dela, ez litzateke parametro horretan sartuko. Nik hura ere «euskal» nahi dut eta haren lana ere neronentzat nahi nuke. Parametro horiek estu hartuz gero, ez lirateke horrelako kasuak sartuko.

J. AMEZAGA. Kontrakoa ere egin daiteke. Goazen museo bat egitera, Guggenheim bat egitera. Hurrengo galdera da: museo handi horrek ezertan laguntzen dio euskal arteari garatzen?

H. ETXEBERRIA. Hori beste kontu bat da.

J. AMEZAGA. Ezin da esan euskal estetika bat dagoenik. Baina esan ahal da badirela artista batzuk arte plastikoetan Euskal Herrian oso txertatuak direnak, beren problematikengatik, materialengatik eta formengatik Euskal Herriarekiko atxikimendu bat dutenak, eta euskal Plan batek plastikan horien lanei bidea egin behar lieke.

I. AGOTE. Horregatik esan dut euskal kultura zer den esateko garaian erreferenteak sortzaileak direla. Hauek euskal kultur sistemaren barruan parte hartzen dute. Eta badakigu zer den euskal artista bat, baina euskal estetika zer den definitzea beste kontu bat da.

H. ETXEBERRIA. Globalizazioaren eragina batez ere pertsonak jasaten du. Kalte handiena etortzen diren gauza baliogabeak irensten ditugulako eta gure egiten ditugulako sortzen da. Baina horri kontra egitea errazagoa da norbera egiazki aski indartsua den kultura batean oinarritua dagoenean. Horren arabera irentsiko gaituzte edo aurrera joango gara. Era berean, globalizaziotik profitatu ditzakegu aurrera egiteko eskaintzen zaizkigun aukerak. Globalizazioak eskaintzen dituen plataformak, esaterako. Zenbait musikarik erabiltzen ditu horrelakoak, adibidez.

I. AGOTE. Kontua da zer ari den mundializatzen edo globalizatzen. Dena ari da modu berean globalizatzen? Gastronomia, esate baterako? Edo artisautza edo mundu tradizionala? Orduan, zeintzuk dira globalizazioaren euskarriak? Batez ere bi dira: kultur industriak »batez ere ikus-entzunezkoak», eta komunikabideak »batez ere telebista eta Internet». Zerikusia badute horiek Estatuarekin? Zerbait bai, baina harreman zuzenik ez. Frantziak Estatua du, eta ari da globalizazioaren kontra borrokatzen, baina ez da hain erraza. Hau ez da lehengo Inperialismoaren eskema, non Estatuak egitura hori martxan jartzen zuen. Ez da hain mekanikoa. Hollywood eta Microsoft dira nolabait mundializazioaren eragileak. Gure estrategia da kultur sistema propio bat eta komunikazio sistema propio bat garatzea, indartsua izango dena, eta Euskal Herrian benetan errotuta egongo dena. Baina kultur sistema ez mundu sinbolikoen sistema bezala ulertuta, sistema sozial bezala baizik.
Badago kultur sistema eta komunikazioaren artean harreman bat. Eta gaur egun, kultur ekoizpen batzuk zabaltzen dira neurri handi batean komunikazio sistema horien bitartez (telebista, Internet...). Hau oso estrategikoa da. Kultur industriak eta komunikazio sistemak direlako kultura zabaltzeko eta demokratizatzeko tresna inportanteenak, agian Estatua bera baino boteretsuagoak zenbait kasutan.
Globalizazioa ez da fenomeno uniforme bat, ez du kulturaren esparru guztietan modu berean eragiten. Kultur industrien alorrean du eragin garrantzitsua. Eta nazio proiektu batean inportantea da kultur sistema eta komunikazio sistema indartsuak izatea. Herri txikietan hori egitea posible da botere publikoek aktiboki parte hartu gabe? Ba ez.

J. AMEZAGA. Atzean Estatua duten kulturek ere badituzte arazoak eta aukerak globalizazioarekin. Baina egia da Estatua duten herriek jadanik antolatuta dutela, Imanolek esan duen bezala zentzu sozialean, kultur sistema oso bat, komunikazio esparru oso bat eta merkatu oso bat, eta hori hizkuntza bakar baten inguruan. Horrek abantailazko egoera batean jartzen ditu gurea bezalako herrien aurrean. Guk ez dugu ez horrelako merkaturik ez horrelako kultur eta komunikazio sistemarik. Are gehiago, bi Estaturen inguruan sortutako espazio horiek zatikatuta daude. Eta baldintza horietan datorkigu guri globalizazioa. Estatuaren garrantzia ez nuke gaurkoz ere inolaz ere gutxietsiko.
Bestetik, globalizazioak, besteak beste, eragingo du kulturen arteko ukipena edo kulturen arteko talka, denetarik izango baita. Eta hori inoiz baino azkarrago eta inoiz baino sakonago gertatuko da. Gure historiari begiratzen badiogu, ikusten dugu nola modu desberdinetan joan garen beste kulturetatik gauzak gure egiten. Batzuetan ezarritako gauzak izan dira, besteetan guk geuk ezarpen handiegirik gabe jaso eta integratutakoak. Nola integratzen dira kanpoko kultur ereduak? Nire ustez integratzeko behar duzu Imanolek aipatu duen kultur eta komunikazio sistema bat zentzu sozial horretan. Behar dituzu egiturak eta industriak sorkuntzarako, zabalkuntzarako, kontsumorako eta abar. Baina hori baino gehiago behar duzu: lehengaia. Eta lehengaia material sinbolikoa da.

I. AGOTE. Ados nago. Kultur sistemaren haria mundu sinbolikoa da. Gogoratu zein zen kulturaren hasierako definizioa, kultura batez ere mundu sinbolikoak ziren. Baina sistema sozial bat da. Eta aldaketa sozial horiek neurri handi batean sistema sozialetan gauzatzen dira. Oso zaila da orain molde bat hartu eta sistema sozial guztietan aplikatzea. Garbi dago sistema sozial guztietan daudela eragile asko, publikoak eta pribatuak. Hemen aztertu behar ditugu zein eragile dauden eta nola artikulatu behar ditugun eragile horiek gure kultur sistema eredu propio bat garatzeko. Baina garbi izanda estrategikoa dela kultur sistema propio bat izatea, mundu sinboliko propio hori eta hain propioa izango ez den hori sortzeko.

J. AMEZAGA. Gatozen globalizaziora. Azken 40 urte hauetan musikagintza gai izan da kanpotik zetozen formak, problematikak eta edukiak gureganatu eta euskal musikagintzan integratzeko. Hori posible izan da gutxieneko azpiegitura bat egon delako: musikagileak, banaketa sare ahulak baina eraginkorrak eta abar. Posible izan da ere aldez aurretik euskal musikagintza bat egon delako: egon dira tresnak, doinuak, hizkuntza... Azpiegitura horretan eta jarduera horien bitartez lortu dena izan da lehendik datorren material sinboliko hori gehi kanpotik hartzen duguna nolabait sintetizatzea eta produktu berriak ateratzea. Orain globalizazioarekin hori dena askoz ere azkarragoa eta arinagoa izango da. Eta bat nator Hasierrekin, gai izan beharko dugu kanpotik datorkiguna modu kritikoan hartzeko. Prest egon beharko dugu euskal kulturaren bilakaera oso azkar bat gauzatzeko. Baina horretarako euskal kulturaren sistema maila sozialean (industriak, komunikabideak eta abar) behar dugu, baina baita lehengaia ere.
H. ETXEBERRIA. Garenak gara... Hori da lehengaia, kasu honetan.

J. AMEZAGA. Eta zentzu honetan iruditzen zait Planak batetik Kulturaren Euskal Plana izan beharko lukeela, baina horren parean bigarren Plan bat egon beharko litzatekeela: Euskal Kulturaren Plana. Ez bakarrik sistema sozialari begiratu Imanolek aipatu duen bezala, baita besteari ere...

H. ETXEBERRIA. Hizkuntzarenari?

J. AMEZAGA. Hizkuntzarenari, besteak beste. Hizkuntzak hor berebiziko garrantzia du oso moldakorra delako, kultur jarduera asko zeharkatzen dituelako, oso hedatua delako, oso definigarria eta mugikorra delako...

H. ETXEBERRIA. Ez dut argi ikusten hori horrela bereiztea. Uste dut normaltzen garen neurrian, hori osotasun baten barruan doala. Arreta berezia behar luke, baina ez dakit beste plan bat bereizi behar den edo Plan orokorraren barruan egon beharko lukeen.

H. ETXEBERRIA. Kultur elitista versus herrikoia dikotomia planteatzea oso absurdua da. Biak dira derrigorrezkoak. Har dezagun Oteiza. Oteizaren jarduera guztiz elitista izan zen. Gehienetan artista jendea sortzaile indibiduala da eta beti doa aurrerago. Baina hala joan behar du, bestela akabo, beraz, elitea guztiz beharrezkoa da. Kontua da batak bestea elikatzen duela. Behar da beti muturrean doan aitzindari talde bat diziplina guztietan eta gero hori herrian txertatzea, eta orduan da herrikoia. Baina herrikoitzat hartzen badugu artisau azoka bat edo aurresku lehiaketa bat, orduan errepikapenaren kulturan sartzen gara. Atsegina ematen digun neurrian eta identifikazio batzuk sortzen dituen neurrian, balekoa izan daiteke hori. Baina nik ez nuke kultura herrikoia horrelako gauzetara bakarrik mugatuko.

J. AMEZAGA. Nik ere hala ikusten dut, batak bestea elikatu behar du. Herriak elitetik edan behar du eta eliteak sarritan herritik edango du.

I. AGOTE. Baina galderak kultura eta ideologiaren artean zein harreman egon den adierazten du. Badaude dikotomia pilo bat erro ideologikoa dutenak. Baina gaur egun ez dakit modu berean planteatu daitezkeen hauek, esaterako: globala eta lokala, publikoa eta pribatua, tradizioa eta berrikuntza, goi kultura eta kultura herrikoia. Sintesirako joera ari da nagusitzen. Horrek ez du esan nahi edozein sistema sozialetan arazo ideologikoak ez daudenik. Azpimarrragarriena da kultura hiritarren eskubide berria dela. Konkista moderno bat izan da. 70eko konstituzioetan azaltzen da lehenengo aldiz kultura eskubide bezala. Eta ageri da kultura bi zentzutan hartuta: kulturaren demokratizazioa edo sozializazioa, eta hor erakunde publikoen lana da hiritar guztiei erantzuna ematea. Eta gero badago baita ere kultur demokrazia deitzen dena: kultur eskaintzak ere anitza izan behar du. Aniztasuna da, nolabait esateko, eredua. Aniztasuna kultura sortu eta eskaintzeko garaian, eta aniztasuna ere hiritarrei erantzuteko garaian. Hasierri galdetu diot ea uste duen Atxagaren liburua 25 urtetik beherakoek irakurriko duten. Ez dakiela erantzun dit. Hori da problema. Zer dakigu hamabost urteko gazteen kultur interesen inguruan? Hemen belaunaldien kontua ere badago. Azpimarratuko nuke kultura mugitu dela neurri handi batean eskaintzaren alorrean eta oso gutxi aztertu dela zein den eskaria, zein den hartzailea, eta horrek zer pentsatzen duen. Administrazioaren joera askotan hauxe da: "Hau honentzat interesgarria da, beste inori interesatzen zaion ez dakigu, baina kultura denez, egingo dugu". Autokritika egin behar da. Ahalegin handiagoa egin behar dugu denok, hor gertatzen ari dena benetan aztertzeko eta hobeto ezagutzeko. Eta gure kultur eskaintza baita ere pertsona horien interes eta beharretara egokitzeko. Badago tentsio bat hor: sortzaileak gauzak egiten ditu barrutik ateratzen zaizkiolako. Hori zilegi da. Zilegia den bezala hartzailearentzat hori interesgarritzat hartzea edo ez. Eta edo harreman estuago bat lortzen da, edo eredu elitista horretara bueltatzen gara.
Kultura eta kultura garaikidea askotan oso gauza marjinalak dira, sistemaren kritika ere hor dagoelako eta iniziazio prozesu sakon bat eskatzen dutelako. Zergatik ezin du kulturak bere eragin esparrua areagotu? Berez kulturaren bokazioa gutxiengoaren zerbait izatea da? Zergatik? Ezin da kalitatezko eskaintza bat askoz gehiago zabaldu? Hori da baita ere kultur politika baten erronka, ez betiko zirkuluetan gelditzea. Zeren zirkulu horiek ez dira betiko gainera.

J. AMEZAGA. Batzuetan entzun izan ditut horrelakoak. Baina herri honetan euskal kulturaren inguruan dabiltzan asko eta asko euren kabuz eta oso laguntza gutxirekin ari dira. Zalantzak ditut argudioarekin. Beti dago arrisku bat zerbait instituzionalizatzen denean, instituzioa bihurtzea agintzen duena eta beste guztiak alboratzearena. Baina ez dakit euskal kulturaren arazo handienetakoa den.

I. AGOTE. Eta politikoki gobernua eskuz aldatuko balitz? Niri gustatuko litzaidake, ez dakit posible den, baina erakundeek gehiago laguntzea inbertsioetan eta gutxiago ohiko jardunean. Beste zenbait sektoreetan egiten da. Zergatik ez lagundu kultur enpresa bat beste edozein enpresa bezala? Edo are gehiago, gehiago lagundu erakundeek erabaki dutelako euskarazko kulturaren inguruan mugitzen diren enpresak estrategikoak direla. Lehendabizi inbertsioak egin beharko lirateke gure kultur sistema jasangarriagoa izateko, baita kudeaketaren ikuspegitik ere. Eta garrantzi handiagoa eman inbertsioei ohiko jardunari baino. Beti ez da posible. Kultur sisteman azpisistema ezberdinak daude: kultur industriak daude, arteen azpisistema dago eta ondarea dago. Dinamika diferenteetan lan egiten dute hauek. Kultur industriek funtzionatzen dute ia merkatu legeen arabera eta defizitarioak dira batzuetan. Arteen kasuan lana askoz ere intentsiboagoa da, produkzioa eta zabalkundea ez da industriala, eta toki guztietan ia defizitarioak dira. Eta ondarean batez ere zerbitzuak daude. Zerbitzu horiek publikoak dira normalean. Diputazioan gutxienez gustatuko litzaidake inbertitzea kultur jarduna benetan eramangarriagoa egiteko eta ohiko jarduna independenteagoa izateko. Horrek abantailak ditu.

H. ETXEBERRIA. Zer nolako inbertsioak?

I. AGOTE. Esate baterako, teknologia berrietan, prestakuntzan, ezagutzaren alorrean...

H. ETXEBERRIA. Hori nahiago zenuke produktuari laguntzea baino?

I. AGOTE. Esaterako, museo baten kasuan. Guk eztabaida izan dugu Igartubeitirekin. Zergatik ez dugu inbertsioan aurreikusten bertan denda bat egotea proiektu hori bideragarriagoa izan dadin? Inbertsioa egiterako garaian laguntzea da kontua. Kulturan gero eta gehiago dago gakoa erakundeek bultzatzen dituzten politika horizontaletan. Prestakuntzaren alorreko politiketan. Hauek aukera dute lanpostuak sortzeko laguntzetan, esate baterako inbertsioetarako pizgarri fiskaletan, ez bakarrik dohaintzetan. Erabaki estrukturalago horietan bilatu behar dira laguntzak.

H. ETXEBERRIA. Nik ez dut Kulturaren Euskal Planean parterik hartu eta beraz, oro har hitz egingo dut. Sortzailea eta diru-laguntza publikoaren arteko harremana bi ahoko labana da. Batetik, beharrezkoa da arlo gehienetan administrazioaren interbentzioa eta horrek menpekotasun bat sor dezake zenbaitetan, administrazio hori ez bada zintzoa. Zintzoa diodanean esan nahi dut askea, onartzen duen administrazioa behar duela izan, jakinaren gainean egonik bereziki disidentzia, kritika eta askatasuna dituela ezinbesteko benetan balioa ekarriko duen kultur produkzio batek. Administrazioa argia bada, jasango ditu hainbat artistari ikusten zaizkion jarrerak, jakinik bestea dela funtsezkoa. Ni artista banintz, ez nioke uko egingo planteamendu bezala administrazioaren laguntzari. Baina kritika orokor bat egin nahiko nioke euskal kultur administrazioari. Iruditzen zait ez dituela erabiltzen behar bezala dituen erremintak. Adibidez, Guggenheim Bilbao Museoa. Oker ez banago, hango zati handi bat kulturaren diruak ordaindu zuen. Kontua da kulturatik dirua hartu ondoren, Guggenheimek eman ditzakeen dirutxoak gero Ogasunera doazela, ez direla etortzen berez kulturara, ez behintzat zuzenki. Hori behintzat zor zitzaion kulturari.
Jakina administrazio batek finantzatu behar dituela ekonomikoki defizitarioak diren ekimenak. Baina administrazio batek ez lituzke lagundu behar kulturalki defizitarioak direnak. Beti daude arriskuak, baina printzipio bezala ez lituzke lagundu behar. Nork erabakitzen du hori ordea? Hor dago koska.
Esate baterako, euskal administrazioak ez ditu ondo erabiltzen bere-bereak dituen erremintak. Adibidez, hedabide publikoak. Ez ditu erabiltzen kultur plan nazional baterako gosea handitzeko. Aitzitik, ikusten dugu zer nolako produktuak eskaintzen zaizkigun. Iritsi gaitezke absurduetara, esaterako, zinema aholkulari batek film bat aholkatzea hedabide horietatik euskaldun guztiei filma ikusi gabe. Hanka sartze larria da hori, kulturaren gaineko edozein jarduni horrelako itxurakeria edo makillaje bat ematen baitio, funtsean egiazkotasuna kentzen diona. Esango nuke »eta makillajearen kontzeptua Atxagak, Lertxundik eta jende ugarik erabili du» orain arte euskal administrazioari kulturgintzan ikusi diogun akats larrienetako bat dela. Alegia, benetan sinetsiko ez balu bezala. Jack Lang telebista frantsesean agertzen denean, beti dator liburu bat idaztetik, irakurtzetik, erakusketa batetik edo film batetik. Eta produktu kultural bat kontsumitzeko gogoa transmititzen dizu. Benetan ikusten diozu gozamen bat. Nik oraindik ez diot horrelakorik ikusi gure kulturan dabilen jende askori.
Politikoak kutxatilategiak behar ditu eta salomonismo bat du. Adibidez, liburugintzako "kafea guztiontzat" hori. Alegia, euskaraz publikatzen den liburuko 200-300 ale erosten dituzte. Agian ez zaigu besterik bururatzen, baina horrek tituluen kristoren ugaritasuna sortzen du. Jaurlaritzak 300 ale erosten baditu gehi beste ehun editoreak jada ez du galtzen. Eta horregatik enpresa batzuk, adibidez, liburu bera bizkaieraz eta batuaz ari dira ateratzen, eta bietatik erosten dira 300 ale. Ezin kontsumitu ahal diren liburuekin betetzen ari zaizkigu udal liburutegiak. Argitaletxe batzuk argitaratu beharko ez liratekeen liburuak publikatzen ari dira, argitaratu behar ez liratekeen kalitatean. Denok ikusten dugu eta ez dago gaitasunik daukagun gutxi hori ere behar bezala erabiltzeko. Benetakotasun bat eskatu behar zaio administrazioari. Benetan industria horren beharrean gaude.

J. AMEZAGA. Batzuetan oso modu gaiztoan erabiltzen da kontu hau, nolabait esateko, gizartetik datozen ekimenek euren autofinantzaketa bilatu behar dutela adieraziz. Baina administrazioari ez zaio kontu bera aplikatzen. Esaten bada ekimen horiek diru-laguntzekiko menpekotasuna dutela, baina era berean aurrekontuaren zatirik handiena administrazioak berak jaten badu, orduan argudioa oso gaizto bihurtzen da. Herri administraziotik burutzen diren gauzak ekonomikoki bideragarriak ez badira baina sozialki beharrezkoak badira, gauza bera gertatzen da gizarte ekimenetik datozen zenbait konturekin.

I. AGOTE. Ados nago horrekin. Administrazioak diruz laguntzen ditu zerbitzu pilo bat. Kultura zergatik ez? Arazoa da ea diru-laguntza horiek kultur sistema eraginkorragoa egiten duten edo ez. Hor denoi interesatzen zaigu gogoeta bat egitea. Atomizazioari buruz ere ados nago, uste dut administrazioak neurri batzuk hartu behar dituela. Baina gogoratzen dut nik neronek hitz egin nuela Euskal Editoreen Elkartearekin. Proposamen bat jarri nuen mahai gainean "Kafea guztiontzat" hori saihesteko. Nik esan nien eurek egindako edozein proposamen onartuko nuela. Azkenean administrazioak hartu behar du erabaki hori.

H. ETXEBERRIA. Eta hartu.

I. AGOTE. Ni ez nago orain alor horretan, baina garai hartan Madrilek egiten duena aztertu nuen. Madrilek epaimahai batean aztertu eta hautatzen ditu aurkeztutako proiektuak. Kanadan salmenten araberako laguntza automatikoa ematen da.

H. ETXEBERRIA. Hori Espainian zinemarekin gertatu da eta produktoreak sarrerak erosten ikusi ditugu. Denak ditu bere tranpak.

I. AGOTE. Oinarria da atomizazioaren aurrean denok hartu behar ditugula neurriak. Gauza bera kultur elkarteen alorrean. Eusko Ikaskuntzan arkeologiako sail bat dago, Aranzadin beste bat... hori ez da posible. Lehen Lang aipatu duzu. Lang Frantziako kultur ministroa izan zen baina baita hezkuntzakoa ere. Eta hezkuntzaren garrantzia era aipatu behar da.
Administrazioak bi tresna ditu kultura zabaltzeko: bat hedabide publikoak dira eta bestea, oso garrantzitsua, hezkuntza da.

J. AMEZAGA. Eta hizkuntza politika ere bai...

I. AGOTE. Hizkuntza politikaren administrazioa dena da. Baina hezkuntza politikaren boterea ikaragarria da. Harreman hori artikulatu beharra dago. Quebecen artikulatua dago, Langek gauza batzuk egin ditu Frantzian, zinematografia ohiko curriculumean sartuz eta abar. Hemen ere artikulatu beharra dago. Tresnak baditugu nahiz eta Estaturik ez izan. Ez dakit Estatu batek dituenaren adinakoak diren, baina baditugu. Eta ditugun tresnak, ados nago, hobeto aprobetxatu ditzakegu.

H. ETXEBERRIA. Quebecen egiten dena aipatu duzu, laguntza ematea argitaratutako liburuen salmenten arabera. Ez nengoke horrekin konforme. Nik gutxieneko bat betetzen duen liburuari emango nioke laguntza eta kenduko nuke laguntza hori behetik eta goitik. Hau da, bakarrik ibiltzeko gai den liburuari ere, gaur ez dakit emango ote niokeen laguntzarik. Milatik gora ale saltzen duen liburuari ez nioke emango.

I. AGOTE. Zure helburuaren araberakoa da hori. Quebecen garbi dute euren helburua beren kultur industria sendotzea dela. Fakturazio maila jakin bat duten enpresak diruz laguntzen ari dira, ez sortzaileak. Atomizazioa ez da berez gainditzen. Estrategia batzuk eztabaidatu behar dira eta erabaki.

H. ETXEBERRIA. Eta poesia nola argitaratzen dute?

I. AGOTE. Generoen arabera laguntzak diferenteak izan daitezke, baina gero badute beste tresna interesante bat, Arte eta Letren Kontseilua, hor diru-laguntza ohikoagoak ematen dira eta besteak elkarte profesionalek ematen dituzte, hona ekarriz bada Euskal Idazleen Elkarteak emango luke. Oso garrantzitsua da zein helburu edo zein lehentasun finkatu nahi ditugun argitzea. Gure helburua industria sendotzea bada, diru-laguntzak horretara zuzendu behar dira. Edo kanpoan egoteko laguntzak edo formazio bekak eman behar diren finkatu behar da. Helburuak gehiago zehaztu behar dira. Eta Planak horretarako balio behar du, estrategia horiek hobeto finkatzeko.

I. AGOTE. Nik sarearen gaia planteatu nahi nuke. Internet oso inportantea da kulturan, ikuspegi patrimonial batetik, gauzak digitalizatzeko eta kontserbatzeko balio duelako. Baita edukiak zabaltzeko ere, mundu osora gainera, eduki propioak barne. Sareak aukera ematen digu ere gure antolakuntzaz birpentsatzeko, estrategia hori da. Kulturan eragile publiko batzuk daude, ezin dute horiek katalogo kolektibo bat sarean egin? Ari dira dagoeneko. Badaude mila gauza sarean lan eginda hobe funtzionatuko luketenak. Euskal komunikazio sisteman adibidez ezin dute sarean lan egin EITBk eta besteek? Museoen alorrean ezin da sarean lan egin? Gure ekoizpen eszenikoak sarean planifikatuko bagenitu? Gure erakusketak sarean antolatuko bagenitu? Sarean lan egitea batez ere informazioa, ezagutzak, giza baliabideak eta ekonomi baliabideak konpartitzea da, denak eraginkorrago izateko.

H. ETXEBERRIA. Heldu ba.

I. AGOTE. Nik hor ikusten dut hain zuzen ere Diputazioaren funtzioa lurraldean.

H. ETXEBERRIA. Diputazioak ere sarean jarri beharko dira, ezta?

I. AGOTE. Baita ere. Diputazioak sare horretan dinamika bat sortzeko tresnak dira.

J. AMEZAGA. Sareak berez gauzak ondo eta txarto egiteko aukera eman dezake. Honetaz ari garelarik, burura datorkidan adibidea euskal kulturaren agenden auzia da. Sarean badira euskal kulturaren agenda batzuk eta azkena hain zuzen ere Administrazioak jarri du martxan. Dagoena koordinatu eta sinergiak baliatu beharrean, zer egiten da? Bat gehiago jarri eta gehiago nahastu.

I. AGOTE. Kultura sareak antolatu daitezkeen galdetzean, gure lan prozedura sarearen baitan egituratzeaz ari naiz. Jaurlaritzak eduki bat sarean jartzea gauza puntuala da.

J. AMEZAGA. Adibide bezala hartu dut hori gauza bat adierazteko. Kontua ez da sarea eskura edukitzea edo ez edukitzea, azkenean filosofia osoa da. Bakoitzak zein leku behar du eduki ingurumari honetan? Nik uste hor dugula akatsik handiena, ez dago argi bakoitzak non kokatu behar duen, ea administrazioak izan behar duen buruan, ea berak gidatu behar duen prozesua, ea zein den beste eragileen lekua, ea beste eragile horiek nola definitzen diren… Askotan egiten den bereizketa publikoa/pribatua da eta argitu behar da pribatu horrek zer adierazten duen, gizartetik datozen ekimen guztiak definizioz pribatuak dira, baina denak ez dira maila berekoak. Batzuek etekin ekonomikoa bilatzen dute, besteek ez…

I. AGOTE. Galdera konkretuak eginda, agian gauzak hobeto ikusiko dira. Zure ustez museoek zer izan behar dute izaera publikoa edo pribatua?

J. AMEZAGA. Ezin dizut orokorrean erantzun.

I. AGOTE. Munduan oro har dauden museorik inportanteenak zer dira publikoak edo pribatuak?

H. ETXEBERRIA. Bietarik beharko dira, ezta?

I. AGOTE. Batez ere publikoak dira.

J. AMEZAGA. Gizartetik datorren ekimen bat museo bat sortzeko gai izan daiteke, agian. Ez dut ikusten zertan izan behar duen publikoa.

H. ETXEBERRIA. Publikoa behar luke.

I. AGOTE. Artxibo historikoak zer dira, publikoak edo pribatuak? Liburutegi nazionalak zer dira?

H. ETXEBERRIA. Oraindik ez daukagu problema hori, horixe neukan galdetzeko.

J. AMEZAGA. Elizaren artxibategiak ere badauzkazu.

I. AGOTE. Ondarean jabego publikoak badu protagonismo inportante bat. Bestalde, estatuak sortzen du kultura? Estatuak egiten du artea? Ez, ezta?

J. AMEZAGA. Ez luke behar.

I. AGOTE. Sorkuntza gizartearena da, hor protagonismoa gizartearena da. Estatuek egiten dituzte pelikulak?

J. AMEZAGA. Ez, baina batzuk finantzatzen ditu eta besteak ez.

I. AGOTE. Estatuaren lana da baldintzak jartzea benetan sorkuntza eta ekoizpen hori eraginkorra izateko. Sorkuntzan protagonismoa gizartearena da, gizarteak hori ez badu bultzatzen estatuak ezin du kultura sortu. Gaur egun, arte garaikidea batez ere erakunde publikoek erosten dute.

H. ETXEBERRIA. Dudarik gabe. Hemen bai, behintzat.

I. AGOTE. Hemen eta beste leku batzuetan. Kultur sorkuntza eta ekoizpena berriz gizartearen protagonismoaren baitan dago, estatuaren papera hor subsidiarioa da. Hori ere inportantea da baldintzak eta politika egokiak diren ala ez ikusteko. Estatuaren parte-hartzeak askoz garrantzitsuagoa izan behar du kultura minorizatu batean, dudarik gabe. Baina ez badago sortzailerik eta ez badago kultur industriarik zaila da.

H. ETXEBERRIA. Zuk ere onartuko duzu administrazioak askoz ere gehiago laguntzen dituela bere lagun diren ikus-entzunezko enpresak, editorialak...

I. AGOTE. Editorialak ez behintzat, zuk lehen kritikatu duzuna, hain zuzen ere, Jaurlaritzaren deialdia deialdi automatiko bat dela izan da: "kafea guztiontzat" hori. Norvegiatik hartutako eredua da hori eta agian berrikusi beharko litzateke. Ni sailburuorde izan naizenean, epaimahai guztietan kanpoko jendea egon da, ni, esate baterako, ez naiz inoiz egon. Eta ez dugu inoiz atzera bota diru-laguntza bat. Bi sistema daude eta biak dira problematikoak. Sistema mediterraneoa interbentzionistagoa da eta gero Council sistema anglosaxoia dago. Niri, alde horretatik, kultur politikan gutxien interesatzen zaidana halako edo bestelako proiektua finantzatu behar den erabakitzea da. Kultur politika hori baino askoz gehiago da, sistema artikulatzea da gehiago.

H. ETXEBERRIA. Oro har esan dizut, nik uste administrazio orok duela joera hori.

I. AGOTE. Oso zaila da talde bat benetan independentea izatea, inolako kultur interesetik libre egongo dena eta administraziotik libre egongo dena.

H. ETXEBERRIA. Eta talde politikoak edo oreka politikoa aldatuko balitz? Beste nolabaiteko enpresak, beste nolabaiteko jende multzoak ikusiko genituzke seguru asko lagunduak. Perbertsioak ematen dira eta asko. Gero eta gutxiago, hori egia da. Baina 20 urte hauetan ikusi ditugu adibideak.

J. AMEZAGA. Hor bada beste arazo bat. Azken hogei urte hauetan herri ekimenak eta administrazioa neurri batean lehian aritu dira, bata bestea ordezkatzera joan dira eta hori oso kaltegarria izan da euskal kulturgintzarako. Nik ondoen ezagutzen dudan arloa komunikabideena da eta jarriko ditudan adibideak prentsarena eta telebistarena dira. Prentsan badakigu zein izan den euskal prentsaren historian egon diren gorabeherak eta ez bakarrik duela hamahiru urte, duela ez hainbeste ere bai. Eta telebistaren kasuan, aipatuko dut zelan jokatzen duen EITBk herri telebistekin. Lehiakor ikusten dute bestea osagarri ikusi beharrean. Hau ez da komunikabideen arazoa bakarrik, baizik eta oro har herri honetan daukagun gaitzetako bat. Hau da, herri ekimenetik edo gizarte ekimenetik administrazioarekiko dagoen mesfidantza eta lehiakortasuna eta alderantziz.

I. AGOTE. Nik horregatik esan dut lehen komunikazio sistema indartsu bat behar dela, ez bakarrik EITB indartsu bat. Nire ustez bada garaia ezker abertzalea eta EAJren arteko liskar horiek gainditzeko.

J. AMEZAGA. Ez dut uste arazoa ezker abertzalearen eta EAJren arteko tirabira denik.

I. AGOTE. Neurri handi batean bai, historikoki bai. Kultura izan da hegemoniaren borrokarako esparru bat eta hori gainditu beharreko zerbait da. Eta gure estrategiak gehiago izan behar du kultur sistema eraginkor bat eta komunikazio sistema eraginkor eta demokratiko bat aurrera ateratzea.

J. AMEZAGA. Ez nuke horren zain egon nahi, kulturaren arloko sinergia horiek gainditzeko.

H. ETXEBERRIA. Komunikazio sistema horrek beharko lukeen beste kondizio bat da Josuk aipatzen zuen euskal kultura hori hemengo erdal jendeak jasotzea. Administrazioak eta euskal kulturak berak ez dute asmatu hori guztiona egiten.

H. ETXEBERRIA. Nik beldur hori adierazi nuen planarekiko: ez dadila izan horretarako. Iruditzen zait asko ugaldu dela kulturatik bizi den jendea, baina ez dut ikusten neurri berean ugaldu denik kontsumoa. Plastikaren alorrean ikusten dut batez ere hori: gero eta museo gehiago daude, gero eta jende gehiago dago lanean, baina ez dut ikusten jende gehiago museoetan. Arlokako txostenen %50ean seguru proposatzen direla fundazioak, institutuak... eta horregatik esaten nuen. Plan bat egiten bada ez dadila izan funtzionario edo pertsona horiek ugaltzeko, baldin eta ez bada behintzat kontsumoa ugaltzen.

I. AGOTE. Emigrazioa saihestu nahi bada, estrategia da Euskal Herrian kulturaren inguruan, eta kultura zentzu zabalean hartuta, lanpostuak sortzea. Hori gizarte postindustrial guztietan gertatzen ari da. Lanpostuak sortu behar dira sektore publikoan, baina batez ere pribatuan. Gizarte postindustrialetan, zerbitzu gizartetan eta ezagutzaren gizartetan, kultura lanpostuak sortzeko esparru interesgarria da eta hor aukera bat daukagu.

J. AMEZAGA. Beti ere kultur mailako helburuekin ezkontzen baduzu, bestela Hasierrek aipatu duen horretan erortzen gara: kultura ekonomiarako erabiltzea.

I. AGOTE. Zergatik egongo dira kontraesanean?

J. AMEZAGA. Kontraesanean egon daitezke, eta adibide argia ipini dugu.

I. AGOTE. Zein Guggenheimekoa?

J. AMEZAGA. Bai, Guggenheim maila ekonomikoan arrakastatsu gertatu da, baina maila kulturalean noraino izan da arrakastatsua? Nik zalantzan jartzen dut hori.

H. ETXEBERRIA. Nik ere bai.

I. AGOTE. Kulturak maila ezberdinak ditu. Kulturak kanpoko turismoa erakartzeko balio dezake eta hori izan da Guggenheimen funtzioa eta kasu horretan ez da oso lotuta egon euskal kreazio sistemarekin.

H. ETXEBERRIA. Akordatu zaitez nola saldu zen. Ez zen saldu turismoa ekartzeko zerbait bezala bakarrik, beste zerbait bezala saldu zen.

I. AGOTE. Gogoratu 400.000 bisitariz hitz egin zela eta hori asko da hemengo hiritarrentzako. Inportantea da turismoaren eskariei erantzutea, baina baita euskal kultur sistemaren sortze eta ekoizpen beharrei ere. Horrek enpresak sendotzea dakar, euskal merkatu bat sortzea azken batean.

H. ETXEBERRIA. Hiri txiki bat gara, hiru milioi asko jota, kontuz!

I. AGOTE. Baina denak esaten ari dira herri sortzailea garela, sortzaile asko daudela... Oso zaila da hemen ikus-entzunezko industria bat sortzea.

H. ETXEBERRIA. Ikaragarri zaila, ez dagoelako hori irentsiko duenik.

I. AGOTE. Baina hori da eskatzen ari garena, zaila den zerbait egitea. Hala eta guztiz ere, inguruak laguntzen du.

H. ETXEBERRIA. Baina gure bolumen demografikoa oso inportantea da.

I. AGOTE. Inportantea da, baina kultur arloko lanpostuen kopurua gora doa herri guztietan. Zergatik ez da gora joango Euskal Herrian? Turismoko estrategia kulturala da, industriak ikusten du gero eta gehiago esparru hau lehentasunezko esparrua dela... Erne ibili behar dugu eta aukerak aprobetxatu behar ditugu. Zentzu horretan, administrazioaren politika horizontalak oso inportanteak dira. Eta baita ere sinestea hemen ekonomia bat sortuko dela eta ekonomia hori kultur sistemaren beharrei lotu behar zaiola. AEBetan kultur industrien pisua BPGn %7koa da, zinematografia automobilen industria baino garrantzitsuagoa da. Europan kultur industrien pisua %3koa da. Gaur egun toki guztietan, Euskal Herria barne, kultura nekazaritzaren sektorea baino inportanteagoa da ikuspegi ekonomiko huts batetik.

J. AMEZAGA. Ikuspegi kulturaletik oso ezberdinak dira ordea, nekazaritzak ekonomikoki oso pisu txikia du eta geroz eta txikiagoa gainera, baina ikuspegi kultural batetik ikaragarrizko balio sinbolikoa dauka. Batek ezin du bestea beste barik bota eta esan bestera noa, ekonomikoki interesgarriagoa delako. Baina kulturalki interesgarriagoa da? Helburu biak ezkondu beharra dago.

I. AGOTE. Ezkontzen ari dira. Nekazaritzaren garapen integral batez ari dira hitz egiten. Guk, esate baterako, Aian, Agorregi burdinolaren kasuan, hitzarmen bat daukagu nekazaritzarekin. Ekomuseoen esperientzia Frantzian ez da tongoa. Zein da Zeraingo herriaren estrategia bere nekazaritza sistema mantentzeko? Neurri handi batean kulturala da. Ez dakit zergatik ezin diren estrategia horiek ezkondu.
J. AMEZAGA. Nik ez dut esaten ezkontezinak direnik, esaten dut ezkondu beharra dagoela.

I. AGOTE. Planak kultur sistemaren beharren berri ematen du eta horren inguruan informazio falta egon da. Informazio hori sektoreka azaltzeko aukera eman du. Lehentasunak aipatzen joateko, estrategia batzuk aipatzeko bidea eman du. Plana prozesu baten hasiera da. Oraindik ez daukagu euskal kulturari buruzko diagnostiko orokor bat. Eta ez naiz ari integrazioari buruzko edo identitateari edo independentziari buruzko diskurtso politiko edo aurrepolitiko batez, baizik eta euskal kulturaren diagnostiko zehatz batez, alorrez alorrekoaz. Diagnostiko bat egitea beharrezkoa da, lehentasunak finkatu behar dira, jendea bildu behar da, eragile publikoak bildu behar dira... Planak kultur behatoki bat sortzeko eta informazioa eta ezagutza sistema bat antolatzeko aukera emango du, gaur egun ez daukaguna. Bidea emango du baita ere erakundeen artean politika koordinatzeko, erakundeen arteko batzorde bat sortzeko eta bidea emango du baita ere kultur batzordearen bitartez, erakunde publikoak gizarte eragileekin lanean aritzeko. Tresna batzuk martxan jarriko ditu eta diagnostiko hauek eguneratzeko eta eztabaidatzeko aukera emango du.
Planak ez dira magikoak, nik prozesu bat bezala ikusten dut. Hiru hilabetetan ez dira aldaketak ikusiko. Edo sinesten dugu prozesu parte-hartzaile batean eta uste dugu benetan denok badaukagula zeregina kultura sistemaren eremuan, lehentasunak finkatzeko orduan... edo jai dugu. Jendeak eskubide osoa du eszeptikoa izateko eta esateko "beste plan bat" besterik ez dela.
Niretzako planak batez ere lan egiteko beste kultura bat dira, eta kultura hori zabaltzen den heinean, Plana interesgarria izango da. Lan ildo berri batzuk finkatzeko eta gure politika gehiago artikulatzeko balio behar du, tresna oso malgua izan behar du. Nik uste artikulazioan dagoela gakoa.

J. AMEZAGA. Nik uste eraginkorra izango dela, baldin eta kontuan hartzen bada Euskal Herrian gaur egun kultura ezberdinak ari direla garatzen, kultur praktiken bitartez. Gerta daiteke kulturaren planaren bitartez kulturaren industria garatzea, komunikabideak-eta garatzea, baina hori izatea gazteleraz garatzen den kulturaren onerako eta, egoera diglosikoaren ondorioz, euskararen kalterako.

I. AGOTE. Euskararen kalterako al da Euskal Herrian kultur industria potente bat egotea? Hori oso inportantea da.

J. AMEZAGA. Hori egiten ez bada euskal kulturaren plan batekin batera, izan liteke. Komunikabideak garatu direnean, eskola unibertsalizatu denean, kultura idatzia zabaldu denean Euskal Herrian, berez horiek kultur garapenerako aukerak izan arren, gurean horiek gaztelaniarako mesedegarriagoak izan dira euskararako baino.

I. AGOTE. Kultur industriak Euskal Herrian garatzea eta ez Madrilen eta ez Bartzelonan, euskarazko kulturarako kaltegarria da?

H. ETXEBERRIA. Inork ezin dizu baietz erantzun.

J. AMEZAGA. Nik alderantziz egiten dizut galdera: hori euskal kulturarako berez onuragarria da?

I. AGOTE. Berez ez, aukera bat da. Aukera positibo bat euskarazko kultura ere garatzeko.

H. ETXEBERRIA. Pentsatzen dut Plana egiten ibili diren adituek jakingo dutela zer dioten eta gainera berdin zait nor diren ere. Erkideak ditugu eta denok bezain interesatuak horrek funtziona dezan. Baina badut beldurra, Guggenheim ere panazea bezala saldu ziguten. Sentsazioa daukat kulturan beti ari direla azterketak egiten, beti ari garela ikusten zer den komeni dena...

I. AGOTE. Pasa behar dizkidazu azterketa horiek, nik ez ditut ezagutzen.

H. ETXEBERRIA. Edo horrela hitz egin dute behintzat. Beti erabakitzen ari diren sentsazioa dut. Eta nik ikusten dut ekiteko ordua dela. Oso momentu ona da, aldaketa kualitatibo bat egon delako azken 25 urtetan, badelako tabula rasa egiteko modua. Nik eskatuko nioke administrazioari benetan sinestea hori sektore ikaragarri estrategikoa dela herrigintzan eta benetan gozatzeko, ez egiteko itxurarik. Hartzeko erabakiak, nahiz eta hanka sartu. Erabakiak lehenbailehen hartu eta hasi. Bestela, beti inprobisatzen ariko bagina bezala jarraituko dugu, diputazioak hau dio, udalak bestea, Jaurlaritzak hura...

I. AGOTE. Planak hori saihesteko balio behar du.