Aralar eta Andiako mendilerro karstikoen artean Arakilko harana dago. Inguruko urak Arakil ibaian biltzen dira, eta noraezean harana jaisten dute, aurrerago. Arga ibaiarekin bat egiteko. Mediterraneoko isurialdea da hori, nahiz eta trantsizioko gune nabaria izan, klima atlantiar eta mediterranearraren artean baitago. Klimaren berri adieraziko digute bideko erkametz, pago eta hariztiek. Nekazari eta abeltzainek ibai horren inguruan herrixka ugari eraiki dute eta horietako bat da Irañeta. Ihabar eta Uharte-Arakilen artean, 160 biztanlerekin, etxe dotorez osaturiko herria da. Etxe horietako batzuen ateen erdiko egurrek eskulturatxoak irudikatzen dituzte. Bertakoen hitzetan indianoek ekarririko usadioa da. Usadioekin segituz, aste honetako txangoan, bertakoek egiten duten bezala, inguruko basoetan murgildu eta gaztainak bilduko ditugu. Basoan murgildu eta sastraken laztanak estimatzen dituztenentzat bide luzeagoa egiteko aukera badago. Basotik irten ere Hiriberri ingurutik ibarrean gora egin daiteke Irañetara itzultzeko.

Herrian barneratu eta Arakilko urekin topatuko gara makaldian. Pikondo, astigar eta lizarrak tartekaturik daude. Bide ertzean milaka igokari eta sastraka daude, aurrerago basoan aurkituko dugun aberastasuna salatuz. Ibai ertzeko bidea jarraitu eta zubia zeharkatuko dugu. Zutoinak adierazten digun Hiriberrirako bidea hartuko dugu. Muturren aurrean, Madalengo harkaitz paregabea dugu.

San Migel ermita dago aurrerago. Aralarren, goian dagoen In Excelsisko San Migelen aldean, ezezaguna da eta xumeagoa, baina apaina hau ere. Ermitaren ezkerrera dagoen bidexkari ekin eta berehala, Araiztar bordara iritsi eta burdinazko ate berdea igaroko dugu. Zubitxo polit bat alboan utziko dugu eta larreetan gizakiaren aztarnak aurkituko ditugu, su arrastoak. Urruntzur izeneko errekatxoa zeharkatu eta pistan aurrera egingo dugu. Madalengo mendixkako hormak liluratzen gaituen bitartean, basoaz ohartu ere egin gabe gaztainadian murgilduko gara, kirikiñoren batek muturrean eman arte. Gaztainak biltzera etorri gara. Poltsikoak bete, motxila bete, poltsak bete, baina ezin gara ase. Asko ibili nahi ez duten alferrontzientzat hemen amaitu da abentura. Lasai, etxera itzulitakoan gaztainak jango ditugu.

Alfer tripontziak zirikatzeko diogu hau: bidea jarraituz gero bada altxor preziaturik: perretxikoak! Jakina, udazkenean perretxikoak izaten dira, baina perretxikozaleak ere ugari. Ez jakin orduan, zer izango den aurrean. Pista oso luzea da eta pinudiak, hariztiak eta pagadiak igarotzen ditu. Baso saltsa honetan kilometro batzuk egin eta, pagadian, bat-batean, zabalgune batean amaitzen da pista, hainbat bidezidorretan banatuz. Erdiko bidea hartuko dugu errekasto baten inguruan zuhaitz adar eta sastraka artean aurrera jarraituz. Aurrerago, hezetasuna murrizten dela sentituko dugu, oinen azpiko lurra harritsu bihurtu eta ipuru eta sastraka motak ugaritzen baitira. Trantsizio eremua dela nabarmentzen da, haritz mota eta beste landareen aberastasuna handia delako.

Berriro pista batekin topo egin eta gehiago ustiaturiko basoetan haritz mota eta sastrakak lasaiago ikusteko aukera dugu. Udazkeneko fruituak deigarriak dira: elorri zuri zein beltza, apo-mahatsak, arrosak, ezkurrak...

Hiriberrira iritsi baino lehen zutoinek adierazten diguten bidea hartuko dugu. Urrun dago oraindik Ihabar, baina lehenago izan dugun galtzeko arriskuaren estuasunarekin alderatuz, paseotxo bat besterik ez da. Aurrean badugu zer ikusia. Nekazaritza eta abeltzaintza lurretan garia, behi eta zaldien artean; miruak, zapelatzak eta lertxunak ere bai.

Bidea jarraitu, bidegurutzeetan Uharte-Arakil edo Irañetako norabidea hartuz. Behi-larre eta zaldi-larreetan arteren bat edo beste dago ganaduari itzala emateko utzita. Lur sailen artean dauden hesi naturalak ere behar izango zituzten aurtengo udako bero eta lehorteak garaitzeko. Lautadan aurrera egin eta San Migel ermitara iritsiko gara eta hortik, jada, ez zaigu asko falta Irañetara itzultzeko.