Euskaraz film gutxi egiten da. Tira, ezta gutxi ere. Ia bat ere ez. Zero. Beraz, Euskal Herriko zine aretoetan euskarak bere lekua izan dezan film erdaldunak euskarara itzuli behar dira. Eta filmak hizkuntza batera itzultzeko bi modu daude: bikoiztu edo azpitituluak jarri. Bien artean, bikoizketarena da teknikarik erabiliena.

Hala ere, ez dira asko euskarara itzultzen diren filmak. Baina asko izan ez arren, azken urteetan gero eta gehiago dira, eta zine aretoetan zein telebistan, txikia izanik ere, ari da euskara bere lekua egiten. Ia urte bete bada Eusko Jaurlaritzako Kultura Sailak sustaturik, eta ETBk, Gipuzkoako Foru Aldundiak, Tinko elkarteak eta Barton Films banaketa enpresak lagundurik "Zinea euskaraz" kanpaina martxan jarria dela. Eta kanpaina horretatik kanpo ere, batik bat Tinko elkartea eta ETB, ahalegintzen dira euskal ikus entzuleek zeluloideko izarrak euskaraz goza ditzaten.

Ez da beti erraza, ordea, bikoizketa eta azpitituluen bidez behar bezala gozatzea. Bikoizketaren kriban ez da jatorrizko bertsioaren sinesgarritasun osoa pasatzen, eta hori ezagun dute ikuslearen begi-belarriek. Asier Larrinaga Euskal Telebistako euskara arduraduna da, eta sinesgarritasun galera hori onartu arren, bere ustez bikoizketen maila hobetzen doa: "Orain dela zenbait urte bikoiztutako filmak ez ziren behar bada kalitaterik onenekoak, baina nik uste gaur egun nahiko bikoizketa txukunak egiten direla." Tinko elkarteko Marian Galarra ere iritzi berekoa da: "Bikoizketan orain hogeita hiru urte hasi ginen, eta ordutik alde ikaragarria dago. Lehen urteetan lan pila bat egin zen, azkar-azkar eta hala moduz, baina gaur egun lasaitasun handiagoarekin egiten dugu lan, ohitura ere handiagoa dago, eta bitartekoak behintzat badaude ongi lan egiteko. Nik uste asko hobetu dela."

Asko hobetu den arren, oraindik ere lan nekeza da euskarazko bikoizketa egokiak egitea. Bidean oztopo ugari aurkitzen dira, eta oztoporik handiena euskara bera da. "Euskarak arazo handiak sortzen ditu. Kaleko hizkera edo argota garatu gabe dauka, eta erdarazko film askotan azaltzen da hiztegi hori. Orduan nola edo hala itzuli behar da, baina sinesgarritasun asko galtzen du. Beraz, bikoizketak hobetzeko, euskarak tresna horiek garatu behar ditu", dio Asier Larrinagak. Dena den, arazo hori konpontze aldera lanean ari da ETB. Orain urte bete, Edertrack, Irusoin eta K2000ren laguntzaz, bikoizketarako irizpideak adosten eta oinarriak jartzen hasi zen. Aurrerantzean ere lankidetza horri eusteko asmoa dute.

Bikoizketak arazo gehiegi sortzen dituenean, azpitituluen bidea har liteke. Baina azpitituluak ere baditu bere zailtasunak: "Azpi idatziak duen arazoa, oso karaktere gutxitan esandakoaren muina itzuli behar duzula da. Eta hori muga handia da." Asier Larrinagaren hitz hauekin bat dator Marian Galarraga: "Bai, azpitituluak laburpen sen ikaragarria eskatzen du. Artea da. Batzuk trebeagoak dira besteak baino, baina lan handia eta zaila da". Azpitituluek duten alde ona, prezioarena da. Telebistarako ez dago horrenbesterako alderik, baina zine aretoetarako azpitituluak egitea 3.000 euro inguru kostatzen da, eta bikoizketa ia hogei aldiz gehiago, 48.000 euro inguru. Hori ere kontuan harturik, Marian Galarragak azpitituluak jartzea egokiago ikusten du helduentzako filmentzat: "Helduentzat diren zinemako filmak azpi idazten saia gaitezke. Nik pertsonalki nahiago ditut bertsio originalean eta azpititulatuta dauden filmak. Garbi dago haurrei ezin diezula hori eskaini, baina helduentzat bide egokia iruditzen zait. Hala ere, zine areto komertzialetan ez da horrelakorik ikusten, jende arruntak ez du azpititulurik nahi."


Azpitituluekin edo bikoiztuta, bikoiztuta edo azpitituluekin, azken aldian gero eta film gehiago eskaintzen dira euskaraz. Baina jendeak erantzuten al du? Miren Galarragak datu pozgarriak bezain kezkagarriak eman ditu: "Orain gutxi Pianojolea bikoiztu genuen. Gaztelaniazkoak sekulako arrakasta izan zuen baina euskaraz ikustera ez zen inor joan. Zortzi joan baziren, asko. Eta ziur nago euskaldunak ere gaztelaniaz ikustera joan zirela. Beraz jendea ohitu gabe dago." Eta nola sortu filmak euskaraz ikusteko ohitura hori? "Horretarako haurrentzako filmak bikoiztu behar dira. Gu haurrei euskarazko filmak eskaintzen hasi ginenean, 5.000 haur joaten ziren, orain 80.000 dira. Eta urtero goraka doa. Gaur egun haurrei zuzendutako film bat euskaraz eta gaztelaniaz jarri, eta gehienak euskaraz ikustera joango dira. Beraz ohitura zabaltzen ari da. Eta haurrak hazten joango diren heinean, gu ere helduagoentzako filmak bikoizten joango gara."

Baina horrek ez du esan nahi geroan film denak bikoiztuak izango direnik. Marian Galarraga oreka mantentzearen aldekoa da: "Gaur egun garbi dago zein den bidea: haurrentzat bikoizketa eta helduentzat azpitituluak jartzea. Gero, berriz, nahiz eta helduentzat ere film gehiago bikoiztu, ni oreka mantentzearen aldekoa naiz. Erdi eta erdi."

Hala ere, filmak euskaraz ikustea normalizatu nahi baldin bada, promozioan lan handiagoa egin beharko da. Marian Galarraga kexu da ez direlako euskarazko filmak aski promozionatzen. "Jendea euskarazko film bat ikustera joan dadin nahi badugu aurretik sekulako promozioa egin behar da. Bestela alferrik ari gara lanean. Eta gaur egun hortxe dago akatsa, promozioan. Promozioan ahaleginak egin behar ditugu, berdintasuna lortzeko." Agian, egingo dira ahalegin horiek, eta agian, helduko da berdintasuna. Helburua horixe baita: bikoiztu edo azpitituluak jarri, erdaraz zein aukera dagoen filmak ikusteko, euskaraz ere aukera horixe egotea. Erdaraz bikoiztuak direla, euskaraz ere bai. Erdaraz azpitituluak dituztela, euskaraz ere bai. Bietan berdin. Filmak euskaraz ekoizten ez diren bitartean behintzat.