Urkiolako parkea harrobiek inguratuta
- Mañariko herrian hiru harrobi daude eta berauek Eskubaratz, Mugarra eta Untzilaitz mendiak ustiatzen dituzte. Zallobenta enpresak lur gehiago eskuratu nahi du harrobi gisa esplotatzeko. Egoera honen aurrean mañariarrak kexu dira. Arrazoiak bat baino gehiago: harrobiko zarata eta hautsak jasan beharra, ingurune horretan dauden koba garrantzitsuak arriskuan jartzea... Harrobiaren kokaguneak ere kezka itzela sortzen du; Urkiolako Natur Parkearekin muga egiten du harrobiak. Harrobi eremua zabaltzearen eskariari baietz erantzuteak nola eragingo luke Urkiolako parkean?
Zallobenta enpresari harrobia esplotatzeko baimena amaitu zaio eta lanean aritzeko eremua zabaltzeko eskaera luzatu dio Eusko Jaurlaritzari. Orain arte izan duen baimenak aurreikusten duen errestaurazio plana, baina, ez du oraindik bete. Hau da, esplotazio baimena amaitutakoan Eusko Jaurlaritzak ingurumen baldintza batzuk betetzea eskatzen dio enpresari, harrobiak lanean aritu den denboran kalteak eragin baititu. Enpresak aurkeztutako zabalkuntza eskari horrek 2.600 bat alegazio jaso ditu. Mañariko Udalak berak ere zabalkundeak herriko arau subsidiarioak urratzen dituela salatu du. Hortaz, Urkiolako Natur Parkeko arduradunek zehaztuko dute Eskubaratz mendian esplotatzeko gehienezko kota. Izan ere, Zallobenta harrobia natur parkeko mugan dago.
Herri txikia da Mañaria. Bostehun biztanlera ere ez da heltzen. Baina, aspalditik, Otxandio eta Durango lotzeko bidea izan da. Horregatik, "kale bakar batek egituratutako hirigintza agertzen duen Durangaldeko elizbarruti bakarra da Mañaria", Durangaldeko ondasun historikoaz arduratzen den Gerediaga elkarteko lehendakari Jon Irazabalek azaldu bezala. Gaur egun ere, Urkiolako Natur Parkera heltzeko bidea da.
Herriko hiru mendi »Mugarra, Untzilaitz eta Eskubaratz» esplotatzen dituzte hiru harrobik (Amantegi, Mutxate eta Zallobentak, hurrenez hurren). Javier Arteaga alkateak adierazitakoaren arabera, baina, harrobiek 12-15 mañariar enplegatzen dituzte, alkatea barne. Hortaz, herriko baliabide ekonomikoak harrobi horietan oinarritzen ez direla azpimarratu du Mañaria Bizirik elkarteko kide Unax Unzaluk. Izan ere, "Durango, Izurtza eta Abadiñoko lantegiek enplegatzen dituzte mañariar gehienak", alkatearen esanetan. Ildo horretatik, Bizkaian ekoizten den kareharriaren %30-40 Mañariko harrobietatik lortzen dela azaldu du Arteagak.
Egunean, gutxienez, leherketa bat egoten dela salatzen dute bizilagunek. Horiek, gainera, iragarri barik egiten dira. Hala ere, mañariarrak ez dira horietara ohitu, ez eta harrobiek sortzen duten hauts ikaragarrira ere. Javier Arteaga alkateak, baina, oraingo egoera duela 14 urtekoa baino hobeagoa dela dio. Horretan, jakina, Urkiolako Natur Parkearen eraketak zeresan handia izan zuen. 1989an naturgune hori babestu zenean, harrobiak arautzeko legeria aldatu zen. Mañariko lurralde eremu handia Urkiolako Natur Parkearen mugen barruan dago. Egun harrobiak natur parkearen kanpoan geratu dira eta "legearen barruan" jarduten dutela azpimarratu du Arteaga alkateak. Oraingo honetan, Urkiolako Parkearen muga den Eskubaratz mendiaren eremu zabal bat birsailkatzeko eskatu du Zallobenta Harrobiak enpresak, (orain Amantegi enpresak erosi du harrobi hori). Horrela, Natur Parke izatetik harrobi gisara hartu ahal izango da lurralde eremu zabal hori.
Gerediaga elkarteko lehendakari Jon Irazabalek azaldu digu orain 20.000 urteko lehen euskaldunak bizi izan zirela Mañariko kobazuloetan. Kareharriak zenbait koba eta sima hartzen dituen karst ugari dago Mañaria inguratzen duten mendietan. Aldi berean, kareharri horrek harrobiak ekarri ditu herrira.
Mañariak hiru koba multzo edo karst ditu, harrobien antzera. Kobetan egindako azterketek giza presentzia frogatu dute. Batzuetan, giza hezurrak aurkitu dira, k.a. 2.500-1.000 urteetakoak. Beste batzuetan, aldiz, gizakiak landutako harriak, zeramika eta hartzen buru-hezurrak ere topatu dituzte ikerlariek, Iñaki Beitia historialariaren «Mañariko historiaurreko aztarnategiak» izeneko tesian jasotzen den legez. Kobazulo gehienak ikertu barik badaude ere, aztarna gehiago lor daitezkeelakoan dago Beitia. Haitzulo batzuek, gainera, balio historiko nabarmena dute. Esaterako, Jentilkoba, non kristautasuna euren erlijio bezala onartu ez zuten euskaldunek beraien batzarrak ospatzen zituzten, Espainiako Inkisizioa saihetsi nahian.
Zallobenta harrobiaren zabalkundeak koba horietariko asko suntsituko dituela salatu du sosmanaria.org-ek (talde honek web gune bat paratu du Interneten egoerari buruzko iritzia emateko). Era berean, haitzuloetako historiaurreko margoak zituzten beste koba batzuk birrindu izana leporatu dio taldeak Amantegi harrobiari.
Beste aldetik, nabaria da Mañariak duen fauna eta flora aberastasuna. Kontuan izan behar da herriko eremu handi bat Urkiolako Natur Parkearen barruan dagoela. Hortaz, desagertze bidean dauden bi espezie arriskuan utziko lituzke Zallobenta harrobiaren zabalkundeak, sosmanaria.org osatzen duen taldearen ustez: Pirinioetako desmana eta sasi-eskorpioia, alegia. Pirinioetako desmana inguruko abere ornodunik garrantzitsuena dela dio Urkiolako Natur Parkearen Erakuntza Planak. Florari dagokionez, Kantauriko artadia babestu gura izan du parkeak. Horrela islatzen da ere Untzilaitz mendia esplotatzen duen Mutxate harrobiaren Errestaurazio Planean. Planaren arabera, aipaturiko harrobia Kantauriko arteak landatzera derrigortuta dago, esplotazio baimena amaitzean.
Fits zuriak zituen marmol beltzak ospetsu egin zuen Mañaria, XVIII. mendeko dokumentuek jasotakoaren arabera. Hamar orduko lanegunak izaten ziren orduan. Lana, gainera, oso gogorra zela gogoratzen dute mañariarrek. Izan ere, baserritarrek hargin moduan ere jarduten zuten, etxeko lanak amaitu eta gero. Marmola ateratzeaz eta lehenengo tratamenduaz arduratzen ziren baserritarrak. Hargina, berriz, herritik kanpokoa izan ohi zen, lan horrek hezkuntza eskatzen zuen-eta. Iñaki Beitia historialariak azaldu bezala, neguan ez zen lanik egiten. Euria eginnez gero, marmola ateratzea oso arriskutsua bihurtzen zen. Lan egiten ez bazuten, baina, ez zuten kobratzen. Lan baldintza gogor horietan jarduteak zenbait behargini silikosia eragin zion.
Industria iraultzaren ondoren, makinek aurreko beharginen lana egiten zuten. Orduan, langabezia areagotu zen Mañarian, dagoeneko ez zutelako euren premiarik. 1974ko krisi orokorraren ondorioz, marmol harrobiak abandonatu ziren.
Iñaki Beitiak azaldutakoaren arabera, marmola ateratzeko ekoizpen sistemak natura errespetatzen zuen. Prozesu garbiagoa zen, kareharri harrobiekin alderatuz gero. Hala ere, denbora gehiago eskatzen zuen, beharginen eskulanean oinarritzen baitzen. "Marmol beltzaren bost zentimetro ebakitzeko, hamar ordu behar ziren, hau da, lanegun osoa", adierazi du Beitia historialariak.
Mañariko Udalak industria ondare hori berreskuratzeko asmoa baduela adierazi du Javier Arteaga alkateak. Hiru harrobi badaude ere, lurzoru horiek ez dira Udalarenak. Alderantziz, jabe pribatuen eskuetan jarraitzen dute.
Bizkaiko iraganaldi industriala gordetzeko zenbait saio egin da azkenaldian. Gallartako Meatzaritza Museoak aurreko mendearen berri ematen du. Herritarrak enplegatzen zituen jarduera azaltzen die museoak euren ondorengoei. Tradizioaz gain, herritartasuna osatu zeneko garaiak berreskuratzeko ahalegina da.
Mañariko marmol harrobiak ezagutarazteko jardunaldiak antolatu zituen Bizkaiko Foru Aldundiak iaz. Industria ondareak esplotazioak eta natura berriz elkartzen ditu. Gizakiak landutakoa naturara bueltatzeko saioa da, hain zuzen.
Hamas, Iran eta beste hainbat eragilek Israeli egotzi diote erasoa, baina oraingoz ez du egiletza onartu. Horrez gain, Hezbollahko agintari garrantzitsu bat hil du Israelek asteazkenean Beiruten, eta ostegunean Israelgo Armadak ziurtatu du Hamaseko buru militarra hil zuela Gazan... [+]
“Haiengana zuzentzen da eta haiei soilik apuntatzen die”, informatu du Irutxuloko Hitzak. Astearte gaueko 21:30etan atxilotu zuten gizona, Eusko Jaurlaritzaren Segurtasun Sailak jakinarazi duenez.
Emmanuel Macron Frantziako presidenteak Marokoko Mohamed VI erregeari gutun bat bidali dio babesa adierazteko. Pedro Sanchezek ere duela bi urte eman zion babesa Marokoren autonomia planari. Macronek deia egin du alde guztiak biltzeko konponbide politiko bat emateko gatazkari.
Abuztuaren 5ean emango dio domina zentroari Gasteizko Udalak, eta abuztuaren 2rako elkarretaratzea eta prentsaurrekoa deitu du Memoria Osoa plataformak. Martxoak 3 elkarteak salatu du “planteamendu diskriminatzailea” eta “irakurketa partziala” egiten... [+]
Elon Musken proiektuen artean bada adimen artifizialeko bat ere, Grok, eta horretarako Musken jabetzako X edo Twittereeko erabiltzaileen jarduna ari dira baliatzen, LLM edo hizkuntza eredua handitzeko eta entrenatzeko. Izatez, Twitterreko zure ezarpenetan sistema hori... [+]
Bederatzi militar sionista atxilotu dituzte, Sde Teimango kartzelan preso palestinar bati egindako torturengatik; besteak beste, metalezko barrak sartu zizkioten ipurtestetik. Kolono "zibilen" eta soldaduen protestak piztu dira torturatzaileekin elkartasunez, eta... [+]
Eraso LGTBI+fobiko eta matxistak espazio publikoan ematen direla gehien adierazi dute mugimendu hauek urtero ateratzen dituzten txostenen arabera. Gasteizko Mugimendu Feministak eta Lumagorri elkarteak guztien plazera erdigunean jarriko duen jai eredu bat nahi dute, eta neurri... [+]
AEBetako hauteskunde presidentzialetarako hautagaiek Israeli babesa berretsi diote Netanyahuk herrialdera egindako bisita baliatuta, Alderdi Demokratarena barne. Demokraten hautesle ugarik, ordea, genozidioaren inguruko jarrera jarri dute bozka emateko baldintza gisa.
Muturreko lehorteak eta euriteak dira beroketa globalak Pakistanen duen inpaktuaren alde agerikoena. Ez dira hain ezagunak, ordea, hondamendiek piztu eta bizkortzen dituzten gaitz sozialak, eta zenbat eta nola oztopatzen duten azken horiek Asiako herrialdearen garapen oso eta... [+]
Aragoiko Asabón errekak zeharkatzen duen lurraldeak hainbat ustekabe eder gordetzen ditu. Ez naiz historialaria, eta, hortaz, ez dut halako kronika historiko bat eginen. Bereziki mendizale gisa mintzatuko naiz, aspaldi honetan nire gogoak –nire senak– halako... [+]
ARGIAko erredakzioaren eskutik, sei irakurgai proposamen.
Aspaldidanik Saran bizi den arren, goiza Bidasoaren ibarrean pasa behar zuenez gero, Hondarribiko parte zaharrean zitatu gaitu Ruper Ordorikak (Oñati, 1958). Goiz eguzkitsuan, puntual eta irribarretsu agertu da maldan gora, konsistorioaren parera, turista gazte kuadrilla... [+]