Euskal Herrian aspaldiko partez ezagutzen ez zen mugimendu politikoa sumatzen da egun. Azal politiko hori sukalde askotan denaren seinalea izan liteke. Inoiz ez moduko ekarpenak ari dira plazaratzen. Eta plan bat. Nork berea. Badira, jakina, gaurko status quo bere horretan nahi dutenak. Baina dialogo hitza hainbeste errepikatzen den honetan argi izan beharko genuke elkarrizketa hizketa nahi dutenen artean abiatu behar dela, eta gerokoak geroko. Ekarpen asko plazara bai, aprobetxa dezagun serio sasoia, hain gara eskarmentu handikoak! Baten batek pentsatu lezake Ajuria Eneko Lehendakariaren plana izan dela ekarpenon pizgarri. Beharbada. Baina pentsatu daiteke ere bai bata bai besteak Lizarra-Garazi prozesuak utzitako aurrietatik eraikiak direla, haxe dela, akatsak akats, gaurko guztion pizgarri. Beharbada.

Hainbeste ekarpen mahai gainean zelan egin mahaiaren sitsak papera bera ere jan ez dezan? Hortaz, ekarpenen eduki asko eta askotarikoei besteko garrantzia ematen diot nik edukiok lantzeko prozedurari. Eta horretan ez dut uste euskaldunok trebe jokatu dugunik iraganean, ez behintzat Lizarra-Garazi prozesu hartan. Prozedura da, nire pentsaeraz, zulotik ateratzeko bide erdia, eta edukiak gainerakoa. Jokoan duguna ez da bakarrik Euskal Herriaren geroa, gizarte dinamiko batean erabakiak hartzeko prozedura bera ere dugu jokoan, demokrazia ulertzeko era, finean.

Zer prozedura segitu bada? Euskal Herria biztanleria ez ezik lurraldea ere badenez, eta gaurko ingurune politikoa aldatu nahi dugunez, ingurumen kontuetan erabiltzekoa den Ingurune-Eraginaren Azterketa prozedura hartuko nuke erreferente; jakina, ez erabiltzen ohi den moduan, hots, aurretik zehaztu helburu baterako makillaje-bidea. Ez, jatorrizko izpirituari eutsita. Dudarik ez da euskaldun gehienok nahi dugula gaurko esparrua aldatu, baina horretarako bide bat baino gehiago dira aukeran, nork berea. Holakoetan, bide guztiak, gauden moduan geratzea bera ere, jarri behar dira aukeran «berdintasunez», Jaurlaritzaren esanetako aukera-berdintasuna zelai politikora ere eramanez, demokrazia alarde jator batean.

Behin ekarpen guztiak aukera-maila berean ipinita ezinbestekoa da gizartearen «esku-hartze zuzena» bermatzea, bidea politikarien esku hutsean geratuko ez bada, behintzat. Gizarteak aukera egiteko eskubidea bermatu behar da hasieratik, aukera-eskubidea arnasa hartzekoaren hurrena delako. Ikusirik ez ohiko informazio publikoaren tramite faltsuarekin, beraz. Horra demokraziaren kotoi-froga. Eta «sintesia». Azken batez prozesu esku-hartzaile batean ez da zertan ekarpen bat edo bestea aukeratu, askoren zatiak izan daitezke elkarren osagarri ondoriozko aukera batean, gutxienezko adostasun zabalekoa. Hau honela, ekarpen aukeratua konpromiso bihurtzen da, prozesuan bidaide izandakoen konpromisoa, aukeratua gizendu eta gauzatzekoa.

Udalbiltza batek abiatu berri duen Eztabaida Foro Nazionalaren prozedura da, nire pentsaeraz, osoena. Abiatzean argitu moduan «talde estrategiatik herri estrategiara» pasatzea zen oraingo prozesuan funtsa, Lizarra-Garaziren okerra zuzendu nahian. Herri estrategia oinarri hartzeak erraztu egin behar du gizartearen esku hartze zuzena prozesu osoan, aukera-eskubidea bidean zehar gauzatze aldera. Egun badira Euskal Herrian, lurralderik lurralde, Herria egiteko urrats garrantzitsuak. Urratsok bide berean uztartzen asmatzea da erronka nagusia, lurraldetasun desorekatu baten sentsibilitate abertzale guztiak prozesu eraginkor batera biltzea, hain zuzen, inertziak ganbaran baino sotoan utzita behingoz.

Ekarpen sasoi honetan inorenak ez dezala zentralitate totala hartu. Atxikimendu libreak, esaterako. Hortaz, argi hitz egin behar da. Atxikimendu librea esaten denean, hiruko estatutu berrirako edo hegoranzko federalismorako, duda sartzen zait, «zerk zer» mugatzen duen duda. Izan ere, librea behar dugu izan honi edo hari libreki atxikitzeko aukera-eskubidea baliatuz. Benetako erronka, bada, ez da zeri atxiki, aukera egiteko eskubidea bera izatea baino. Eta eskubide hori bermatuta nik, aukera-eskubideaz, atxikimendu libreko burujabetzaren aukera egiten dut, edo euskal lurralde guztien konfederazioarena, kasuko.

Zergatik ez? Europako besteok estatua baldin badute euren esparru politikoaren antolabide eta bermea, estatua eskatzen dut nik euskaldunontzat ere: Euskal Estatua edo Nafar Estatua, baina estatua, besteon antzera eta parera, badaezpada ere, Euskal Herriaren esparru politikoaren antolabide eta bermea. Estatuak ez direla etorkizuneko antolabide egokia? Bat nator ni horrekin, total. Estatuaren bertikaltasuna baino antolabide horizontala dut nahiago, lurraldetasunaren barruko eskualdeei erabakietan esku-hartze zuzena bermatuko dien antolabidea. Euro-erregioa izan daitekeela hori? Bale, euskal edo nafar erregioaren alde nago ni orduan, baina, hori bai, Europan denok euro-erregio izanda, estatuak desagertuta. Aukera-berdintasunez. Bada zertaz sakondu, baina hori beste inportantea da erabakitzeko prozedura, hots, aukera-eskubidea bera.