Iritzia libre da. Kritika ere bai. Horiek biak axioma dira niretzat, bizitzan bezala artean. Askatasuna behar du sortzaileak nahi duena nahi duen bezala adierazteko, baina irakurleak ere berea du maite ez duena baztertzeko eta are gaitzesteko eskubidea. Kritikarako eskubide hori perbertitu egiten da, ordea, kritikariak esku batean luma eta bestean pistola baldin badauzka.
Zertaz ari naizen? 2003ko ekaineko «Zutabe»n (103. zenbakia) Hasier Etxeberriaren prentsa-artikuluak gogor maiseatzen ditu norbaitek. Ez naiz hasiko hemen Etxeberriaren iritziak defenditzen edo kritikariaren argudioak arbuiatzen; gutxienekoa da hori, eta kontu honetaz ez nintzen arduratuko delako testua Lapurdiko ikasleen edo Bizkaiko kamioizaleen aldizkari batean atera balitz, baina «Zutabe» ETAren agerkaria da, eta horrek diferente egiten ditu gauzak.
Ez dut ETAri buruzko hamaika milagarren artikulua idatzi nahi ere, nahikoa aspertuta egongo zarete dagoeneko betiko leloei betiko leloak entzuten. Hortaz, eskari bat izan nahiko luke idazki honek, edo eskari bikoitza, hobeto esanda: inkisidoreen arkatz gorria horrenbeste maite duen kritiko horri, mesedez, aukera dezala hedabide apalago bat, iritzien arteko truke berdintasunezkoago bat posible izan dadin; «Zutabe»ren ardura dutenei, berriz, ez dezatela "fronte" berri bat zabaldu, arren.
Fronte berrien zabaltze etengabe hori da joan den 8-9 urteko dinamikaren ezaugarrietako bat: zinegotziak, kazetariak... Beste ezaugarri nabarmena, Espainiako gobernuak gero eta sektore zabalagoetara hedatzen duen kriminalizazioa: partiduen ilegalizazioa, komunikabideen ixtea, desobe- dientzia zibilarekikoak... Ez dut paralelismorik egin nahi, ezta zer zeren erantzun den ebatzi nahi ere, baina batere zerikusirik gabeko prozesuak direla uste duenak betaurrekoak baino zer edo zer gehiago behar du errealitatea behar bezala ikusteko.
Idazle jendea ez da bereziki ausarta: egolatriaren eta zalantzaren artean mugitu ohi da gehienbat; gainera, oro har ez du hortik ateratzen bizimodua, eta, beraz, erraza dauka hor borroka-lerro berria eratzen duenak arrakasta lortzea. Isilik geratzea erabakiko lukete askok, nazkaz edo beldurrez, eta txorien txorrotxioei buruz idaztea beste hainbatek (ehiztari elkarteren bat haserretzen ez zaigun bitartean). Leteren poetari buruzkoa gertatuko litzateke horiekin guztiekin: "...etxean geratu da, ateak itxita".
Kikiltzen ez denik ere badago, noski. Ezagutzen dugu bizkartzainarekin ibili beharra duen euskal idazlerik, bere aukera politikoa dela-eta; halakoak ugaritzea ez litzateke harritzekoa baina bai lotsatzekoa, gizatasun hutsez lehenik, baina baita euskaltasunez ere, nire ustez.
Kalteak ez dira hor amaitzen ordea; imajinatu gure herriaren askapenaren aldeko hautua egin duen idazlea: zer gogo izango du bere ideiak idazlanetan jartzeko, jakinik aukera horixe dela zilegi bakarra? Zer sinesgarritasun, bere buruaren eta irakurleen aurrean? Iraultzaren aldeko idazleak izan ziren emankor eta interesgarrienak XX. mende hasierako Errusian, baina antzutze bidean agortu ziren gero estalinismoa onartu zutenak.
Amaitzera noa. Etxeberriari, animoarekin batean, elkartasuna eta babesa bidali nahi dizkiot, eta sortzaile gehiago bere bekatu berean erortzea lagungarri izango zaiolakoan idatzi dut artikulu hau, besteak beste. Baina batez ere sinesten dudalako euskal kulturan, herri librea izango bagara pertsona libre gisa jardun behar dugula, eta ez dugula sekula galdu behar kritikarako gaitasuna. Zirikatzaileak nahiago, zikiratzaileak baino.
Xabier Mendiguren Elizegi