Julio Medemen dokumentalak utzi dit halako irudipen bat, emakume gehiagoren ahotsak entzungo nituela gustura. Beste testigantza batzuei ezer kendu gabe -Eduardo Madinarena gogoan-, dokumentalean dauden emakumeen agerpenek utzi didate arrasto sakonena. Maixabel Lasa bat ETAk hil zion senarrari maitasun aitorpena egiten. Kristina Sagarzazu semea gorrotoaren atzaparretatik libratzeko ahalegina argumentatzen. Preso baten emaztea, kartzelan sortutako ume txikia besoetan, egoeraren dramatikotasuna umore tanta batzuekin zipriztintzen... Egia da azaltzen diren emakume gehienak ez daudela politiko, soziologo, idazle edo aditu gisa, gatazkaren mila eta bat batailetako kaltetu modura baizik; horrek diskurtso politikoa egin beharretik askatzen ditu eta esparru pertsonalago batean jartzen du beren testigantza. Badaude dokumentalean arlo horretan bertan diharduten beste hiztun batzuk ere, gizonezkoak, Daniel Mujika leitzarra adibidez, eta goian aipaturiko Edu Madina. Norberak ze betaurreko ideologiko-emozional daraman, horren arabera ikusi eta liserituko du diskurtsoen abaniku zabala, baina esango nuke nonbaitetik hasiko bada zartatzen gatazkaren inguruan eta aitzakian denok daukagun goroldio geruza, hori, zartatze hori, azal zaharra eranzte hori, bihotzetik bihotzera egindako elkarrizketatik etorriko dela, eta ez diskurtso intelektualetik. Estrategia eta taktika politikoek jakina dutela beren tokia eta eginkizuna afera guztian; baita planteamendu soziologiko eta kulturalek ere, nola ez. Baina saminaren zauriak sendatzerakoan anbulategi berberean topo egingo balute alde bateko eta besteko kaltetuek, ziur osatzeko bidea erraztu egingo litzatekeela.
Bihotzetik bihotzera hitzegite hori ez da emakumezkoon monopolioa, baina bai ondare natural samarra. Sarritan eta alde askotatik erridikulizatu izan den gaitasuna. Ezin ahaztu Boabdili Granada galdu zuenean, amak, nafarra bera, leporatu omen zion hura: "Ez negar egin emakume gisa ...". Margaret Thatcherrek, lehen ministrotarako aurkeztu behar zuenean, ahotsaren entonazioa gizonezkoek bezala erabiltzen ikasi behar izan omen zuen. Geroztik Thatcher gaitzizen arrunt bilakatu zen emakume agintzaileak kalifikatzeko. Entonazio emeak ez du balio gizonezkoen munduan aurrera egiteko, eta aldi berean emetasunetik kanporakoak jotzen diren jarrerak gaitzetsi egiten dira. Ez nabil Thatcherren curriculum politikoa zuritzen, emakumezkoen irudi publikoaren argi-itzalak nabarmentzen baizik.
Thatcherrena Mercedes Bengoecheak kontatzen du "Emakunde"ren iraileko zenbakian, "Hizkuntzaren erabilpena lan munduan" izeneko txostenaren laburpenean. Tesia, hauxe da: emakumezkoek eta gizonezkoek hizkera ezberdinak erabiltzen ditugu; lan munduan gizonezkoen hizkera da nagusi eta, hortaz, emakumezkoena ezdeus eta tokitik kanporakoa gertatzen da, eta komunikazioan nahasketak sortzen ditu.
Bengoecheak zehatz-mehatz disekzionatzen ditu hizkera baten eta bestearen ezaugarriak. Ñabardurak, esanguratsuak gertatzen dira oso. Emakumezko askok, dio, esaldiak galdera edo zalantza entonazioz bukatzen ditu: horrekin mintzaidearen adostasuna bilatzen du, diferentziak baretze aldera eta beste iritzi batzuk entzuteko prest. Horregatik, erabakiak hartzen dituenean, emakumeak ulertarazten du taldean hartutako erabakiak direla, eta besteei galderak egitearen bidez, atxikimendua baieztatu nahiko du. Norgehiagokari ihes egiten dio emakumeak.
Gizonezkoaren estiloan, aldiz, beste mintzaideekiko nabarmendu beharra gailentzen da; besteen gainetik azaldu beharra. Horrela, iritziek erabaki sendo eta behin-betikoak dirudite eta sarritan agindu modura agertzen dira. Emakumezkoak elkarrizketan bere inplikazioa adierazi eta besteena lortzeko entonazio bero eta aldakorra darabilen tokian, gizonezkoak tonu hotza eta distantzia aukeratzen ditu, objektibitatearen izenean. Emakumezkoek txirikordatu egiten dituzte gaiak, aurrekoek esandakoari heldu egiten diote. Gizonezkoek berriz, modu indibidualista eta lehiakorrean botatzen dituzte beren jardunak.
Bengoecheak dio ez dagoela esaterik estilo bat bestea baino hobea denik; arazoa da, lan munduan gizonezkoen estiloa denez gero jaun eta jabe, hizkera posible bakarra balitz bezala, hortik gaizki ulertzeak sortzen direla: emakumezkoek galderak egiten dituztenean, zalantzan daudela eta irizpiderik ez dutela uste izaten da; beren arrakasta haizatzen ez badute, gora egiteko meriturik ez dutela jotzen da; boterean egonik, agindu bat eman edo kritika bat egiterakoan itzuli-mitzuliaren leuntasuna bilatzen badute, autoritaterik ez dutela ondorioztatzen da. Lan munduaz esandakoa, bizitza publiko osora heda daiteke, maila guztietako jardun politikora, gizarteko edozein biltoki eta eztabaidagunetara.
Horrela bada, Medemen dokumentala biltoki eta eztabaidagune gertatzen ari den neurrian, faltan bota ditut emakumezko gehiago, eta ez bakarrik sufritzailea izatea suertatu zaionaren paperean. Emakume idazleak, antropologoak, sikologoak, hezitzaileak, artistak... Diskurtsoa zalantzaz, galderaz, entonazio beroz eta norgehiagokaren morrontzarik gabe bilbatuko luketen emakumeak. Egia berdaderoak botatzeko enpeinuaren ordez, elkarrizketa emetu eta ematuko luketen emakumeak.