Ipar Euskal Herriko ikasle gazteek II. Mundu Gerra ikasten dute. Ikasten dute alemanek kasik Europa osoa beren menpean ukan zutenekoa. Ikasten Normandiako debarkamenduarekin aliatuek Hitler garaitu zutenekoa. Ikasten gerra ondoak NBE erakundearen sortzea ekarri zuela, eta NBEk Giza Eskubideen Deklarazio Unibertsala idatzi zuela 1948an populu guziek beren lur, mintzaira eta usaiak zituztela onartuz. Eta ikasten dute, Frantziak ere, Deixonne Legearen bitartez, eskualdeetako mintzaira eskoletan irakastea baimendu zuela 1951n. Ipar Euskal Herriko ikasle gazteek historia guzia ikasten dute. Baina hamar ikasletatik bederatzik frantsesez ikasten dute eta euskaraz ikasten duten ikasle apur horiek ere, frantsesezko liburuetatik ari ziren berriki arte.

Testu liburu guziak frantsesez baitziren: frantsesez matematikako ariketak, frantsesez biologiako azalpenak, eta frantsesez historiako liburuak. Baita irakasleak euskaraz mintzo diren klaseetan ere. Egoera hori uzkaili, eta lan tresna horiek guziak euskaraz ematea da Ikasen asmoa. Hori du bere eguneroko lanaren ardatza. Ikasleek euskaraz ikasi ahal izatea. Beren eskualdeko hizkuntzan eta bidenabar, beren kultura oinarri.

Eskualdeko hizkuntzak irakastea bideratzen zuen, beraz, Deixonne Legeak, eta hark zabaldutako bidera azaldu zen Ikas 1959an. Sortu zenetik, euskarazko irakaskuntzarako eskas zen materiala sortzeari ekin zioten Ikasen bildutako sail publikoko zein pribatuko irakasle batzuek. Jean Haritschelhar, Manex Goienetxe, Piarres Charritton... jende anitz ari izan zen Ikasen lanean. Lanaren fruitu, sortu zituen liburuak, antolatu zituen jardunaldi pedagogikoak, negoziatu zuen erakundeekin... Urterik urte mugarri berriak jartzen joan zen, baina helmugara iristeko oraino bazen bide. Bideak bidegurutzea izaten du batzuetan, eta Ikasenak ere hala izan zuen 1993an. Urte hartan, pedagogia zentro baten sortzeko beharra aipatu zuen Euskal Herriko Garapen Kontseiluak. Eta orduan, horretarako egiturarik egokiena Ikas zela pentsaturik, kultur elkartea zena pedagogia zentro bilakatu zen. Haatik, bidegurutzean norabide berri hori hartu zuenean, bidera bidelagun berri bat azaldu zitzaion Ikasi: administrazioa. Administrazioak ere, inoiz urratsez inoiz geldirik egonik, bere bidea marraztua zuelako Ipar Euskal Herrian behar zen euskarazko irakaskuntzarako. 1995ean, Departamenduko eta Akitania eskualdeko hautetsien gerizpean, Ikas eta CRDP (Akitaniako dokumentazio eta pedagogia zentroa -Hezkunde Nazionalaren Akitaniako egitura-) Euskal Herrian egin behar zen pedagogia zerbitzuaz adostasunera heldu ziren, eta hitzarmen bat izenpetu zuten. Hitzarmen horren arabera, CRDPren partaide bilakaturik Ikas izango zen euskal irakaskuntzarako dokumentazio zerbitzua. Ondorioz, bi bideak bat egin beharrean izan ziren, eta orduz geroztik Ikas eta administrazioa eskutik helduta doaz aitzina, elkarbizitzak gozotik eta garratzetik izanik ere.


Estatuak, Akitaniak eta Departamenduak 2000. urte bukaeran sinatu zuten Euskal Herriko hitzarmen bereziak arazo batzuen konpontzea eta beste batzuen sortzea ekarri du. Hitzarmenari esker Ikasek erakundeetatik jasotzen du bere argitalpenen ordaintzeko sosa. Baina sos horiek ere bi aurpegi dituzte, eta txanponaren bertze aldea erakundeek Ikas estu hartzen dutela da. Aines Dufau egungo Ikaseko zuzendariaren aburuz, "irakaskuntza alor biziki inportantetzat duke Frantziako Estatuak ere eta ikastresnek eragina badute hezkuntzan. Euskal Herriko Hitzarmen Berezia egin zenean, hasiera batean elkarte guziak obragile bezala agertu ginen, kudeatzaile azken finean. Hala gelditu da Kultura Saileko guzientzat, baina Hezkuntza Sailak obragiletza guri ukaturik, proposamen egile, bere kontu ari den lan egile bezala hartu gaitu. Eta azkenean gu gara obragile ez garen bakarrak."

Obragile ez izanik bere lanerako bideratua den diru guzia Bordelen kudeatzen da, eta Bordeletik Ipar Euskal Herrira luze da bidea. Bai behintzat diruarentzat. "Baditugu kanpo gastuak -inprimategikoak bereziki -, eta barne gastuak -langileen hilabete sariak nagusiki-, eta haien ordaintzeko dirua ur tantak bezala heldu zaigu. Orduan dirua aurreratu behar, eta egiten dugun lanaren araberako langileriaren izateko nekezia handia pairatzen dugu. Hori duzu obragile ez izateak sortzen duen lehen problema", kexatzen da Aines.

Zaila da ulertzea Ikas zer arrazoinengatik ez den obragile. "Ikasen zuzendaritzan eta argitalpen batzordean agintaritzaren ordezkaritza badago hasieratik; hasieratik ere, guk hala galdeginik, Euskaltzaindiak gure lan guziak gainbegiratzen ditu. Beraz, zergatik kudeantza administrazioko bakar batzuen esku utz?", diote Ikasekoek. Horregatik eskatuko du, urte hondar honetan edo heldu den urte hastapenean, Hitzarmen Bereziaren balorazioa egiten denean, Ikas obragile bezala hartua izan dadin.

Baina obragile izan edo ez izan, trabak traba Ikasek bere lanean aitzina segituko du. Aurten, lehen aldikotz kolegioko laugarreneko ikasleek matematikako buruketak euskaraz irakurtzen ahal dituzte. Agian, laster, biologiako animalia eta landareak, fisikako partikulak eta teknologiako erremintak euskaraz mintzatuko zaizkie. Lehen mailetako material anitz egina da eta beste hainbeste egitekoa oraino: gure mintzairaz eta literaturaz, historia, Euskal Herrikoa barne. Agian pertsonaiak euskaraz ariko zaizkie. Hola, historiako liburuak euskaraz izanen dira, eta frantsesezko liburuak historia bilakatuko.