Garbi dago euskal literaturak, berriak edo zaharrak, geroago eta interes handiagoa sortzen duela Euskal Herriko mugetatik kanpo, eta geroago eta normalago ikusten ditugula euskal lanak beste hizkuntza batera -normalean, gaztelerara- itzulirik.

Aspaldi batean Gabriel Arestik buruan izan zuen editorial bat sortzea hemendik kanpo literatura lanak ezagutarazteko asmoz. Noizbait, Koldo Mitxelenaren bidez bere poemak Austineko unibertsitatera bidali ziren hango argitalpen batean agertzeko asmoz. Ez dakit gauzatu zenik argitalpena, ez baita asmo horren berririk geratu. Baina literatura sistema bihurtzen den orduan, geroago eta beharrezkoagoa du etxeko atetik kanpo agertzea.

Azken urteotan, gainera, eta Hiru argitaletxearen esperientziaren ondotik, euskal argitaletxeek, bakoitzak bere idazleak gazteleraz emateko joera hartu du. Ttarttalo eratu zuen Elkarrek eta Erein ere bide horretatik joan da. Txalapartarenean ere ezagutzen duten joera da hori. Gazteleraz zuzenean idazten duten euskal idazleen lanak argitaratzen ez dituztenean... Baina hori beste kontu bat da.

Bernardo Atxaga, Ramon Saizarbitoria, Anjel Lertxundi, Joan Mari Irigoien izenen ondoan joan dira beste batzuk (orain "tropelean" esan beharra omen dago): Aingeru Epalza, Joxemari Iturralde, Edorta Jimenez, Laura Mintegi, Harkaitz Cano, Ixiar Rozas, Ur Apalategi, Iban Zaldua eta poetak: Felipe Juaristi, Juan Kruz Igerabide, Rikardo Arregi, Miren Agur Meabe...

Egia da batzuetan ediziook etxekoentzako egin direla eta etxetik kanpo nekez irtengo direla liburuok, egia omen da baita ere, kanpoan argitaratzen denean etxe barruan saltzen direla liburuok, idazlearen ezagutza, idazleaz entzuna izatea faktore garrantzitsuak baitira liburu bat erosteko orduan. Baina etxeko ateak zabaltzen ari dira pixkanaka.

Espainia osoan ezaguna den «Quimera» literatur aldizkariak iraileko alea gure euskal literatura berriari eskaini dio, erakustoki ederra eskainiz, bai euskal idazleak kanpoan ezagutzera emateko, eta baita ere etxe barrura begira «Quimera»ren ilusioan kritiko berrien lorpenak erakusteko.

Aldizkari hori Montesinos argitaletxeari lotua dago, baina zuzendaritza Fernando Valls irakasleak hartu zuenetik hona, erreferentzia nagusi bihurtzen ari da batez ere egunotan egiten den literaturaz mintzatzeko orduan. Gogoangarria da, adibidez, Miguel Sánchez Ostíz idazle nafarraren inguruan osaturiko ale monografikoa.

Inguru horretan Fernando Valls-en iradokizuna izan zen azken urteotan egindako euskal literaturaz monografikoa egitea. Gaia aipatu zidanean ideia bi etorri zitzaizkidan burura: bata, behin eta berriro esaten dela gure inguru honetan gaurko idazleei buruz hitz gutxitxo egiten duela kritikak, eta, beraz, mugak gaurkotasunera hurbiltzen hasi behar genuela, horrek dakarren arriskuarekin, baina guk proposatu behar genuela, eta geroak esango duela; eta bigarrena, kanpora begira zenez, batez ere, lanak itzulita zituztenen inguruan hitz egin behar zela.

Muga nagusi bat zuen lanak: orri kopurua, guztira 60 bat folio besterik ez genuen panorama bat zabaltzeko, eta kontu handiarekin baina abentura guztiekin egindako panorama da gainera.

Hiru zutabe nagusi ditu lanak, bere osoan: sarrera orokor baten ondoren, izen nagusiei buruzko hiru artikulu, kontagintza dator ondoren, eta lau idazle aukeratu dira, Cano, Rozas, ipuingintzaren alorraren barnean Zaldua, eta Unai Elorriaga. Azken urteetako poesiaren ataria egiten da ondoren, eta, adibide gisa, hiru poeta azaldu: Rikardo Arregi, Olasagarre, eta Kirmen Uribe. Jose Ibarrolaren margoek ematen diote aleari bere ukitu estetikoa.

Kritikari buruzko hausnarketa dela eta ohar bi besterik ez: batetik oso jende gazteak, baina adituak hartu duela parte ale honetan, eta ziurrenik, etorkizunak esango du zer emango duten Iratxe Gutierrez, Idurre Alonso, Ibon Egaña, edo Alvaro Rabelli bezalako irakurleek. Bestetik, behin euskal herriko literaturaz ikuspegi orokorra ematen ari nintzelarik konturatu nintzen ohar haien bidez berdin definitzen zela euskal literatura zein Katalunyako poesia, beraz, zehaztasuna behar genuela gureaz ari ginenean.

«Quimera»ko ale berezi hau gure literaturaren deskripzioan zehaztasunaren alde egiten den apustu bat da.