Zamatutako motxila bizkarrean dutela haur eta gazteak eskola eta ikastoletara hurreratu dira jada. Hasi da ikasturtea. Ez zailtasunik gabe, ordea. Galdetu bestela, besteak beste, Nafarroako Gobernuak ahoz gora zenbaitetan, isilean gehien-gehienetan, euskararen eta euskarazko irakaskuntzaren kontra burutzen ari den gurutzada gupidagabea pairatzen, lepo estutze amaigabea jasaten ari diren Erriberako ikastolei edota, Frantziako hezkuntza administrazioak emandako hitza jatearen ondorioz, ikasturte hasiera gogorra nozitu duten Seaskakoei. Euskal Autonomia Erkidegoan (EAE), aldiz, ikasturte berria asmo eraberrituekin hasi da. Izan ere, epe laburrera, duela urte dezente hezkuntzan indarrean diren ereduei buruzko gogoeta ez ezik legeek aspaldi ezarritakoa betetzeko asmoz, hobekuntza proposamenak ere eginen baititu Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak.

EAEn, 1982ko azaroaren 24an, Euskeraren Erabilpena Arauzkotzeko Oinarrizko Legea (10/1982) erabaki zen. Lege honek derrigorrezko irakaskuntza amaitzen denean, ikasle guzti-guztiek, jatorriz euskaldun zein erdaldun, elebidun orekatuak izan behar dutela jasotzen du. Alabaina, desioak eta aginduak gorabehera, aurrerapausoak gertatu arren, egungo errealitatea ez da legeak jasotzen duenera iristen. Urteak daramatzagu elebitasunari buruzko ikerketak burutzen eta emaitzak, euskarari dagokionez bederen, nahikoa argigarriak dira. Izan ere, eredu bakoitzaren azpian den errealitatea askotarikoa dela kontuan hartu behar bada ere, D ereduko emaitzak B eredukoak baino hobeak dira, eta B eredukoak A eredukoak baino hobeak. Hala ere, badira D ereduan ikasitako ikasleak oso erraz eta aise euskaraz hitz egiten eta idazten dutenak eta, D edo B ereduan ibili arren, idazmenerako zein, bereziki, mintzamenerako zailtasun handiak ere dituztenak. Bada, orain arteko emaitzen arabera, irakaskuntza denborak ez ezik etxeko hizkuntzak, ingurune soziolinguistikoak, hizkuntzen arteko interferentziak, metodologia didaktikoak, irakasleen formazioak eta abarrek badute euskararen gaitasuna eskuratze horretan eragina.

Testuinguru horretan ereduak mantentzearen irizpidepean egin ahal den hobekuntza ororen emaitzen ondorioak aurreikusi litezke, bada, ez dezagun hortik funtsezko aterabiderik datorkeenik espero. Egun bestelako errealitatea bizi dugula kontuan, azken hamarkadetan didaktika arloan, materialgintzan, irakasleen prestakuntzan, Europako hizkuntzen eskuratze goiztiarrean pilatu dugun eskarmentuak nola baita Europan, hizkuntza gutxiagotuei buruz ez ezik herritarren eskubideak jasotzen dituen kartak ere nahikoa helduleku eskaintzen dizkigute beste ibilbide bati ekiteko.

Hobekuntza proposamen batzuk gorabehera paradigma aldaketa baterako urratsak dira egin beharrekoak. Izan ere, besteak beste, gure hizkuntzari dagokionez, azken helburuak garbi badaude, eragingarriak ez diren ereduak eta funtzionamendu moldeak zertarako mantendu? Beste era batera adierazita, goi mailako ikasketetan finkatu beharko litzatekeen eredu bakar baten testuinguruan, gainerako mailetan ere zergatik ez eredu bakar bat ezartzeko urratsak egin, eskola eta ikastola bakoitzaren errealitatearen arabera (ingurune soziolinguistikoa, e.a.), azken helburuetara iristeko asmoz, kanpoko ebaluazio sistema baten eraginpean, nahikoa autonomia (ordutegiak antolatzeko, hizkuntza bakoitzari eskaini beharreko ordu kopurua zehazteko, e.a.) onartuz? Ereduak zein gainerakoak, zenbaitetan kontrakoa dirudien arren, ez dira xede, besteak beste, euskara eta bestelako hizkuntzak menderatzeko bitarteko baizik.

Paradigma berri horrek, pasa berri den mendeko 90eko hamarkadan, Europako testuinguruan nagusi izan diren aldaketa politikoek eta administratiboek eragindako beharrizan sozial berriak -zeinaren baitarik eleaniztasunean hezitako europar belaunaldi berriena nabari daitekeen- hartu beharko ditu ezinbestean kontuan. Izan ere, oinak lurrean, XXI. mendean, gainerako hizkuntzak -ingelesa- oro har, Euskal Herrian frantsesa eta gaztelania bereziki, albo batera utzita, gutxiengo baten hizkuntza gutxitu bat -euskara- mantentzea eta indarberritzea ez da posible, beraz, euskaldunon etorkizuna ez da elebiduna, eleaniztuna da. Alabaina, euskarak eskola eremuan hizkuntza nagusia izan behar du eta eskola eremuko hizkuntza planifikazio guzti-guztiek gutxienez baldintza hori bermatu behar dute. Egun, toki askotan, ez da hori inolaz ere gertatzen. Are gehiago, atzerriko hizkuntzaren eskuratzea euskara mailaren eta jarreraren kaltean gerta ez dadin, ingelesaren eskuratze goiztiarra euskarari tokia kentzeko indartzen ari den jarrerari galga jarri behar zaio eta bideratzeko uztarri egokia jarri.

Hizkuntzak baliatzen diren neurrian eskuratu ohi dira, hartara, hizkuntza zeinahi delarik, jakintza-arloen testuinguruan lantzekoak dira guzti-guztiak, ez modu bakartuan. Halaber, hizkuntzak, eurak guztiak, hiztun taldeentzako, ideia, nahi eta esperientziak pertsonen artean trukatzeko bitarteko soil ez direnez eta, beste osagai batzuen artean, hiztun komunitateei loturiko kulturen erakusle edo adierazpen sinboliko ere direnez, hamarkada luzeetan eskuratutako eskuduntzak, eskola giroan, gure kultura hedatzeko eta indartzeko ez dugula baliatu onartu beharrean gaude, beraz, eginkizun daukagu eta erantzukizuna geurea da bete-betean, ez Madrilena ez eta Parisena. Alferrik gertatzen bada ere, gure haur eta gazteen motxilak zamatu ahal ditugu nahi beste, gure erantzukizunak ezin ditugu arindu, ordea.