Bi mila biztanle inguru hartzen ditu San Juan auzoak. Lau kaletan biltzen dira, behealdeko etxeak bota zituztenetik. San Juan auzoko etxe askok 40-45 metro koadro dituzte eta bota berri dituzten behealdeko etxeak ez ziren 30 metro koadrora heltzen. Horiek dira Espainiako diktadoreak, Francisco Francok, etorkinei eskaintzen zizkien bizi-baldintzak. Umeek jolasteko lekurik ez, plazarik gabeko bloke erraldoiak, kale bizitzarik egin ez zedin, hain zuzen. Lanak ezartzen baitzuen egunerokotasuna. Lana baino ez zen egin behar.

Lurzoruaren prezio merkea aprobetxatuz, Espainiatik etorri ziren etorkinentzako etxeak eraiki ziren San Juan auzoan. Santurtzitik bi kilometrora, Serantes mendiaren magalean eta Kantauri itsasoari begira, berrogei metro koadroko etxe horiek bi mila pertsona inguru erakarri zituzten. Horietako bat izan zen Jose Antonio Barreiro. Auzoa bizitoki atsegina izateko eraiki ez bazen ere, Barreirok orduan etxetik ikusten zuen "paisaiaren falta" sentitzen du. Mendi gunez inguratuta, uhinurrategia eta faroa zituen aurrez aurre. Gaur egun, zentral termikoa ez ezik, zenbait gas biltegi ditu ondoan; aurrean, eraiki berri den superportua.

Santurtziko herri gunetik urrun egoteak Udaletik aldendu zuen San Juan auzoa. Hasiera batean, herrira heltzeko autobusik ere ez zegoela gogoratzen dute auzokideek. Horiek ekin behar izan zioten ere kaleak garbitzeari. Baldintza horiek zirela-eta, familien elkartea sortzea erabaki zuten. Frankismo garaian kokatuta, Bilboko "pisu klandestinoetan" egin behar izaten zituzten bilerak, Lourdes Garai auzokideak azaldu bezala. Batzartzeko eskubiderik ez zegoenez, horrela baino ezin zuten poliziaren presentzia saihetsi. Bizkaiko auzokideen elkarteen artean lehenengoetakoa da San Juanekoa. Auzoan duen eragina ere nabarmena da gaur egun. Berrehun bat familiak osatzen du, hasierako tradizioari jarraituz. Eta azpiegitura sendoa eratu dute bertan. Aisialdi taldea, jai batzordea eta auzo liburutegia, besteak beste, elkartearen lokaletan kokatzen dira.

Zenbait mobilizazioren ostean, udal garbiketa zerbitzua dute eta autobusa ere bai. Dena den, Bizkaiko garestiena dela azpimarratzen du Felix Askasibar auzokideak, "Bilbora joatea bezain garesti ordaintzen ditugulako Santurtzira jaisteko bi kilometroak". Auzoaren elkarbizitza suspertu du elkarteak. Haren bitartez, euskal dantzak, ingelesa eta euskara ikas ditzakete San Juaneko bizilagunek.


Auzoa eraiki eta gutxira, "udal ordenakuntzatik kanpo" geratu zen San Juan 1995era arte. Felix Askasibarrek argitu bezala, "denbora tarte horretan auzorik ez zen existitu". Auzoaren ingurunea zeharo aldarazi zuten proiektuak garatu ziren orduan. Askasibarren aburuz, "auzoa mapatik kanpo egon izan ez balitz, ezin izango zuketen industria hori guztia ezarri, gure etxeetatik distantzia horren laburrera egonik, legez kanpokoa izango zatekeen eta."

Iberdrolaren zentral termikoa 60ko hamarkadaren amaiera aldera ezarri zen San Juanen. Auzokoen aldarrikapen gehienak horri zuzentzen dira oraindik ere. Poluzioa eta zarata legezko neurrien barruan kokatzen direla ziurtatzen du Eusko Jaurlaritzak. Auzokoek, ordea, zentral termikotik etorritako keak arropa erre eta autoetako txapa oxidatu egiten duela baieztatzen dute. "Segituan garbitu ezean, puntu horiek kotxeari josita geratzen dira", Antonio Barreirok azaldutakoaren arabera. Auzokoak oxidoa izan daitekeelakoan daude. "Baina horrelakorik isurtzea legezkoa bada, jai daukagu", kexatzen dira San Juaneko bizilagunak.

Kearen poluzioa zehazteko neurgailuak eskatu zizkioten Eusko Jaurlaritzari. Auzokideek adierazi bezala, zentral termikoaren balbulak garbitzean sortutako keak inguruko baratzeetako landare eta barazkiak "erre" egiten ditu. Auzoan baratzea dutenek diotenez, garai batean kearekin batera pinporta batzuk erortzen ziren lurzorura eta baratzeren batean lurrean 12 zentimetro behera sartutakoa aurkitu duenik bada. Aitzurrarekin lanean hasitakoan aurkitzen zituzten arrasto horiek.

Oraindik ez dute erantzun ofizialik izan. Are gehiago, Iberdrolaren zentral termikoa ziklo konbinatuko zentrala bihurtuko da laster. Egungo baldintzetan zabalkunde hori egin ez dadin eskatu zuten auzokoek, baita Bilboko Gobernu Zibilean errekurtso egokia aurkeztu ere. Ezezko erantzuna jaso berri dute.

Ondorio latz horiek guztiak pairatzeaz gain, zentralak ez du San Juanen bizimodua hobetzen lagundu, auzolagunek kexatu bezala. Izan ere, bizpahiru auzokidek baino ez dihardute Iberdrolan lanean, garbiketa zerbitzuan, hain zuzen. Baina, batez ere, lo egiten uzten ez dieten zaratez eta leihoak itxita mantentzeko beharraz kexatzen dira auzokoak.

Beste enpresa batzuek Iberdrolaren eredua jarraitu zuten eta, gaur egun, bost dira arriskua inplikatzen duten guneak. Zentral termikoa ez ezik, Campsaren erregai biltegiak daude San Juanetik oso hurbil. Horregatik, horiek urruntzeko proiektua onartu berri da, "ez baitago segurtasun gune nahikorik". Eraikitze bidean den superportuak ere biltegiak ditu San Juanetik gertu, baita gas urtua nahiz gas butanoaren biltegiak ere. Multzo oso horrek inplikatzen duen arriskua ezagutzen dute jada auzokideek.

Gas butano biltegiko bi zisterna lehertu ziren 1967ko urtarrilaren 17ko gauean. Auzokoek gogoratzen dute zer ekarri zuen hark. Lehenengo eztanda entzun zenean, "jendeak izutu eta mendira jo zuen", dio Angel Sanchez lekukoak. Bigarrenean, "zerua argitu zen, Hiroshimako bonba atomikoaren irudiaren antzera". Leherketak kalte material eta fisikoak eragin zituen. Auzokideek biltegia orduko kokapenean mantentzen dela salatzen dute.