Ebroren igurtziak


2007ko otsailaren 21ean
Txangoa herriko plazatik hasiko dugu. Bertan, maldan behera joan eta lehenengo errotondan aurrera jarraituko dugu. Ardo upategiak errepidearen bi albotara utziko ditugu. Berehala, bidegurutze batera iritsi eta ezkerreko bideari ekingo diogu Ebrora hurbilduz. Eskuinean, ibai inguruan basoa edo zuhaitz lerroa dugu; makal, zurzuri, sahats, zumar eta lizar hostoestuekin. Azken hau, lizarraren berdintsua da nahiz eta, izenak dioen moduan, hosto estuagoak izan. Ezkerrean aldiz, ibaiak higaturiko hormak ditugu. Berak milaka urtetan zehar utziriko harri, harea eta hautsak berriro aztarkatu ditu. Lurzoru biluzi honetan, ezkai, erromero eta otaberez osaturiko sastrakak tartekatzen dira. Lur-jausiak sarri gertatzen direlako, ingurune ezegonkorra da. Zulotxo borobilak ere ugariak dira eta bertan bizi diren hegaztiak guztiz deigarriak. Erlatxori, Martin arrantzale, argi oilar eta karrakekin batera koraziformeen ordenako hegaztiak dira. Talde tropikala izan arren, batzuk bertan bizi dira eta beste batzuk uda igarotzera datoz. Erlatxoria, esate baterako, uda partean gerturatzen da Ebroko ingurura. Forma bitxi eta kolore deigarrikoak dira guztiak. Erlatxoria taldekoia da eta goizalde eta ilunabarretan, ibai honen ertzetako zuloetatik ateratzen ikus dezakegu.

Aurrerago ibaiak utzitako sedimentuek terrazak eratzen dituzte eta lur hauek oso emankorrak dira. Lur arin eta gozoak erraz ureztatu daitezke ibaiko urekin. Askotan, ur hau bera, pestizida eta ongarri mineralez lepo egoten denez, ez da baratzerako ezertxo ere falta.

Ibai ertza jarraitu eta makaldietan sartuko gara. Urak izandako gorabeherak bidea tontor eta zuloz betetzen du. Gune aldakorrak izaten dira ur ertzak. Ura bera gai dinamikoa baita eta ingurune guztia dinamizatzen du bai izotz, euri, lurrun edo ibai modura ere. Gizakiari ahaztu egiten zaio ezaugarri hau, eta ibai ertz guztiak berdindu eta kolonizatu nahirik milaka deskalabruetan erortzen da. Baina ibai ertz naturaletako gorabehera hauetan ibili besterik ez dago indar horretaz ohartzeko.

Ingurune basati hau atzean utzi ondoren, gizakiaren arrastoek muturrean kolpatuko gaituzte, ibaia alde batetik besteraino presatua dago. Presagain edo uharka alboan atseden-lekua dago, mahai, eserleku eta parrilekin. Ibaian gora jarraitu eta lertxun eta gereziondoak alboan utziz, hurrengo bidegurutzean maldan gora joko dugu, ezkerretara dagoen mendixkara igotzeko. Hemen, gero eta gutxiago landatzen diren olibondoak, amandaondo edo almendrondoak aurkituko ditugu. Mahatsa bihurtu den maukarekin oliba eta almendrak ez dira hainbeste ekoizten eta lur gehienak mahatsondoarekin ustiatzen dira.

Mendixkaren gailurrean sastrakadia dugu ezkai, erromero eta otaberaz eraturikoa. Bertan, sugeen mudak topatu genitzake eta zorte apur batekin sugeak beraiek. Monpelierreko sugea eta eskailera sugea dira aurkitu ditzakegunetako batzuk. Lurzorua ongi miatu ondoren sugerik aurkitzen ez badugu paisaiaz goza genezake. Egindako ibilbidea ikusi eta ibaiaren meandroez, edo norabide aldaketa bortitzez ohartu eta ibaiak bere ibilbidean uzten dituen irlak ediren.

Mahastietan zehar jaitsiko gara hasieran utzitako bidearekin bat eginez. Ardo upategi eta etxe artean herrira itzuliko garA.

Monpelierreko sugea eta erlatxoria
Txango honetan topa genitzakeen ornodunen artean bi nabarmendu nahiko nituzke, lehena alai eta taldekoia eta bigarrena, beldurgarri eta bakartia. Biak liluragarriak.

Lehenari, erlatxoriari (Merops apiaster, gaztelerazko abejaruco) ikusi orduko nabari dizkiogu milaka kolore. Hegazti honek kopeta zuria du betaurreko beltzekin, kokots horia eraztun beltzarekin, bular eta sabela urdin-berdeak, bizkar horia, txapel gorria, hego punta zorrotzak urdin eta gorriak ertz beltzekin eta buztan erroboideoaren gailurrera iritsi aurretik bi luma gailentzen dira. Mokoa luzea eta behera okertua du. 30cm-ko luzera duenez, erraz ikusten da eta oraindik bereizten ez badugu, kontuan izan taldeka agertzen dela eta Nafarroa eta Araba hegoaldeko ibai ertzetako lurretan topatuko dugula uda partean.

Lur biluzi edo hareatzetan zuloak eginez eraikitzen dituzte habiak. Bien artean eraikitzen dute, arraren eta emearen lanarekin, alegia. Urtean behin, 6-7 arrautza zuri jartzen dituzte, 26mm-koak. Biak arduratzen dira arrautzak bero mantentzeaz 20 egunetan zehar. Txitoak nidikolak dira, hau da, itsuak eta lumarik gabeak, biluziak, eta gurasoak elikatu behar dituzte. 20-25 egun barru lumekin hegan egiteko gai dira. 48 hilabetetan zehar gaztetxoa da kolore apalagoekin, heltzean, koloreak bizitu eta ugaltzeko gai izaten da.

Hegan doala harrapatutako intsektu handietaz, sorgin-orratz, eltxo, liztor eta batez ere erletaz elikatzen da. Eta hau da bere alderdi iluna. Izan ere, erlauntzetan ikaragarrizko txikizioak eragiten dituzte.

Ibilbide honetako bigarren ornodun izarra Monpelierreko sugea da (Malpolon monspessulanus, gaztelaniazko Culebra bastarda). Bi metroko luzera izan dezakeen suge arre berdexkak bizkarraldea zilarkara eta sabelaldea horixka du. Gorputzean zehar orbain beltzak ditu. Burua zanpatua eta bekain formak nabarmentzen zaizkio. Begi inguru beltzak begirada zorrotza eskaintzen dio. Suge hau, arina eta bizkorra da, harrapakinen bila zuhaixketara igo daiteke eta uretan igeri ere egiten du. Harrapakin ugari ehizatu ditzake, sugandilak, gardatxoak, hegoaldeko suge leuna, sagutxo eta hegaztiak, baita bere espezieko ale gazteak ere.

Toloñotik behera penintsula osoan bizi da, sastrakadi eta labore lurretan, bai zekale nahiz mahastietan.

Udaberriko haizearekin parekatu eta ernaltzen dira. Uda hasieran arrautzak erruten dituzte, karraskarien galerietan edo harri azpian, 4-14 arrautza errutaldi bakoitzean. 19 x 55 mm-ko arrautzek, bi hilabete barru jaio berriek, oskola apurtu eta lur azalera atera beharko dute. 25 cm-ko gaztetxo hauek bizkor eta ausartak dira eta dena miatzen dute mokadu goxo bila. Edozein larba, intsektu edo ornogabe dastatu eta jan dezakete.

Izaki «beldurgarri» hau ez da batere arriskutsua. Oso zaila baita honek gizakiari hozka batekin azala zulatzea eta pozoia sartzea. Horretarako, eskuan denbora luzez izan behar da narrasti eder hau.


Azkenak
Sail Ofiziala. 8.eguna
Sinets nazazu


Elon Muskek bilatzen ditu Trumpen botoak AEBetako estatu giltzarrietan

Munduko gizon aberatsenetakoa den Elon Muskek bultzatzen du America Pac ekimen politikorako batzordea, The Guardian-ek jakinarazi duen arabera. Bere zeregina da AEBetako hainbat estatu giltzarritan Donald Trump-entzat botoak biltzea.


700 hildakotik gora Libanon eta Israelen lurreko erasoa gero eta gertuago

Israelek jarraitzen du Libanoko hegoaldeari eta Beiruteko hainbat auzori airez eraso egiten eta, nazioarteko eragileen deiak gero eta handiagoak badira ere, oraingoz ez da su-etenerako aukerarik ikusten.


2024-09-27 | Gedar
Palestinako Agintaritzak erresistentziaren kontra betetzen duen lana salatu dute berriz milizianoek

Palestinako Agintaritzaren segurtasun-indarrek rol aktiboa dute erresistentziako kideen kontra: jazarpena, lapurretak, boikotak eta abar aipatu dituzte, beste behin ere.


Anglosaxoi hitza arrazista da?

Nottinghameko Unibertsitateak Anglosaxoiei eta Vikingoei buruzko Ikasketak masterrari izena aldatu dio: Ingalaterrako Goi Erdi Aroko Ikasketak. Cambridgeko Unibertsitateko Anglo-Saxon England Journal aldizkariari ere izen aldatu zioten lehenago: Early Medieval England Journal... [+]


Victoria Woodhull, lehen hautagaia

New York, 1970eko apirilaren 2a. New York Herald egunkariak Victoria Woodhull (1838-1927) ekintzaile eta brokerraren eskutitz bat argitaratu zuen, 1872ko AEBetako presidente hauteskundeetarako hautagaitzaren berri emanez. Inoizko hautagai gazteena zen; 34 urte izango zituen... [+]


2024-09-27 | Ahotsa.info
Urtarrilaren 11n izanen da presoen etxeratzeko ohiko hitzordu nazionala Bilbon

Datorren urtarrilaren 11n Bilbon Sare Herritarrak deitutako mobilizazioaren leloa “Behin betiko konponbidea” izanen da, eta urtero bezala milaka lagunen babesa espero du Sarek.


2024-09-27 | Eneko Atxa Landa
Donostia Zinemaldia 7.eguna
Bikaintasun esplikagaitza, berriz


Zaintza eta euskara: “Korapilo handia” askatzeko tresnak bilatzen

Euskalgintzaren Kontseiluak Zaintza eta euskara. Sareak eraikitzen jardunaldiak egin ditu irailaren 26an, Donostian. Idurre Eskisabelek, Kontseiluaren idazkari nagusiak, lehen hitzaldian adierazi du “urgentziazkoa” dela gaiari heltzea. Jardunaldien helburua ez da... [+]


Antena 3 telebistak Donostiari buruz egindako erreportaje “arrazista eta sinplista” salatu dute

Antena3 telebista kate espainiarreko Espejo Público saioak erreportaje sentsazionalista bat eman zuen asteazkenean, Donostiako ustezko segurtasun faltaren inguruan eta fokua gazte magrebtarretan jarriz. Erreportajea publikoki salatu du Kaleko Afari Solidarioak (KAS)... [+]


2024-09-27 | Euskal Irratiak
Amaia Fontang
“Hau da etorkinen geroa gobernu berriarekin: kontrola, kanporaketak eta kriminalizazioa”

"Segurtasun gehiago, inmigrazio gutxiago". Bruno Retailleau barne ministro frantsesa argi mintzatu da, kargua hartu berritan. Etorkinen gaineko kontrola azkartu nahi du Michel Barnier lehen ministro eskuindar-kontserbadorearen gobernuak, eta jada Retailleauk aitzinatu... [+]


Eguneraketa berriak daude