Ebroren igurtziak


2007ko otsailaren 21ean
Zarata mediatikoz beteriko garai nahasiotan, merkatu logiketatik urrun eta irakurleengandik gertu dagoen kazetaritza beharrezkoa dela uste baduzu, ARGIA bultzatzera animatu nahi zaitugu. Geroz eta gehiago gara, jarrai dezagun txikitik eragiten.
Txangoa herriko plazatik hasiko dugu. Bertan, maldan behera joan eta lehenengo errotondan aurrera jarraituko dugu. Ardo upategiak errepidearen bi albotara utziko ditugu. Berehala, bidegurutze batera iritsi eta ezkerreko bideari ekingo diogu Ebrora hurbilduz. Eskuinean, ibai inguruan basoa edo zuhaitz lerroa dugu; makal, zurzuri, sahats, zumar eta lizar hostoestuekin. Azken hau, lizarraren berdintsua da nahiz eta, izenak dioen moduan, hosto estuagoak izan. Ezkerrean aldiz, ibaiak higaturiko hormak ditugu. Berak milaka urtetan zehar utziriko harri, harea eta hautsak berriro aztarkatu ditu. Lurzoru biluzi honetan, ezkai, erromero eta otaberez osaturiko sastrakak tartekatzen dira. Lur-jausiak sarri gertatzen direlako, ingurune ezegonkorra da. Zulotxo borobilak ere ugariak dira eta bertan bizi diren hegaztiak guztiz deigarriak. Erlatxori, Martin arrantzale, argi oilar eta karrakekin batera koraziformeen ordenako hegaztiak dira. Talde tropikala izan arren, batzuk bertan bizi dira eta beste batzuk uda igarotzera datoz. Erlatxoria, esate baterako, uda partean gerturatzen da Ebroko ingurura. Forma bitxi eta kolore deigarrikoak dira guztiak. Erlatxoria taldekoia da eta goizalde eta ilunabarretan, ibai honen ertzetako zuloetatik ateratzen ikus dezakegu.

Aurrerago ibaiak utzitako sedimentuek terrazak eratzen dituzte eta lur hauek oso emankorrak dira. Lur arin eta gozoak erraz ureztatu daitezke ibaiko urekin. Askotan, ur hau bera, pestizida eta ongarri mineralez lepo egoten denez, ez da baratzerako ezertxo ere falta.

Ibai ertza jarraitu eta makaldietan sartuko gara. Urak izandako gorabeherak bidea tontor eta zuloz betetzen du. Gune aldakorrak izaten dira ur ertzak. Ura bera gai dinamikoa baita eta ingurune guztia dinamizatzen du bai izotz, euri, lurrun edo ibai modura ere. Gizakiari ahaztu egiten zaio ezaugarri hau, eta ibai ertz guztiak berdindu eta kolonizatu nahirik milaka deskalabruetan erortzen da. Baina ibai ertz naturaletako gorabehera hauetan ibili besterik ez dago indar horretaz ohartzeko.

Ingurune basati hau atzean utzi ondoren, gizakiaren arrastoek muturrean kolpatuko gaituzte, ibaia alde batetik besteraino presatua dago. Presagain edo uharka alboan atseden-lekua dago, mahai, eserleku eta parrilekin. Ibaian gora jarraitu eta lertxun eta gereziondoak alboan utziz, hurrengo bidegurutzean maldan gora joko dugu, ezkerretara dagoen mendixkara igotzeko. Hemen, gero eta gutxiago landatzen diren olibondoak, amandaondo edo almendrondoak aurkituko ditugu. Mahatsa bihurtu den maukarekin oliba eta almendrak ez dira hainbeste ekoizten eta lur gehienak mahatsondoarekin ustiatzen dira.

Mendixkaren gailurrean sastrakadia dugu ezkai, erromero eta otaberaz eraturikoa. Bertan, sugeen mudak topatu genitzake eta zorte apur batekin sugeak beraiek. Monpelierreko sugea eta eskailera sugea dira aurkitu ditzakegunetako batzuk. Lurzorua ongi miatu ondoren sugerik aurkitzen ez badugu paisaiaz goza genezake. Egindako ibilbidea ikusi eta ibaiaren meandroez, edo norabide aldaketa bortitzez ohartu eta ibaiak bere ibilbidean uzten dituen irlak ediren.

Mahastietan zehar jaitsiko gara hasieran utzitako bidearekin bat eginez. Ardo upategi eta etxe artean herrira itzuliko garA.

Monpelierreko sugea eta erlatxoria
Txango honetan topa genitzakeen ornodunen artean bi nabarmendu nahiko nituzke, lehena alai eta taldekoia eta bigarrena, beldurgarri eta bakartia. Biak liluragarriak.

Lehenari, erlatxoriari (Merops apiaster, gaztelerazko abejaruco) ikusi orduko nabari dizkiogu milaka kolore. Hegazti honek kopeta zuria du betaurreko beltzekin, kokots horia eraztun beltzarekin, bular eta sabela urdin-berdeak, bizkar horia, txapel gorria, hego punta zorrotzak urdin eta gorriak ertz beltzekin eta buztan erroboideoaren gailurrera iritsi aurretik bi luma gailentzen dira. Mokoa luzea eta behera okertua du. 30cm-ko luzera duenez, erraz ikusten da eta oraindik bereizten ez badugu, kontuan izan taldeka agertzen dela eta Nafarroa eta Araba hegoaldeko ibai ertzetako lurretan topatuko dugula uda partean.

Lur biluzi edo hareatzetan zuloak eginez eraikitzen dituzte habiak. Bien artean eraikitzen dute, arraren eta emearen lanarekin, alegia. Urtean behin, 6-7 arrautza zuri jartzen dituzte, 26mm-koak. Biak arduratzen dira arrautzak bero mantentzeaz 20 egunetan zehar. Txitoak nidikolak dira, hau da, itsuak eta lumarik gabeak, biluziak, eta gurasoak elikatu behar dituzte. 20-25 egun barru lumekin hegan egiteko gai dira. 48 hilabetetan zehar gaztetxoa da kolore apalagoekin, heltzean, koloreak bizitu eta ugaltzeko gai izaten da.

Hegan doala harrapatutako intsektu handietaz, sorgin-orratz, eltxo, liztor eta batez ere erletaz elikatzen da. Eta hau da bere alderdi iluna. Izan ere, erlauntzetan ikaragarrizko txikizioak eragiten dituzte.

Ibilbide honetako bigarren ornodun izarra Monpelierreko sugea da (Malpolon monspessulanus, gaztelaniazko Culebra bastarda). Bi metroko luzera izan dezakeen suge arre berdexkak bizkarraldea zilarkara eta sabelaldea horixka du. Gorputzean zehar orbain beltzak ditu. Burua zanpatua eta bekain formak nabarmentzen zaizkio. Begi inguru beltzak begirada zorrotza eskaintzen dio. Suge hau, arina eta bizkorra da, harrapakinen bila zuhaixketara igo daiteke eta uretan igeri ere egiten du. Harrapakin ugari ehizatu ditzake, sugandilak, gardatxoak, hegoaldeko suge leuna, sagutxo eta hegaztiak, baita bere espezieko ale gazteak ere.

Toloñotik behera penintsula osoan bizi da, sastrakadi eta labore lurretan, bai zekale nahiz mahastietan.

Udaberriko haizearekin parekatu eta ernaltzen dira. Uda hasieran arrautzak erruten dituzte, karraskarien galerietan edo harri azpian, 4-14 arrautza errutaldi bakoitzean. 19 x 55 mm-ko arrautzek, bi hilabete barru jaio berriek, oskola apurtu eta lur azalera atera beharko dute. 25 cm-ko gaztetxo hauek bizkor eta ausartak dira eta dena miatzen dute mokadu goxo bila. Edozein larba, intsektu edo ornogabe dastatu eta jan dezakete.

Izaki «beldurgarri» hau ez da batere arriskutsua. Oso zaila baita honek gizakiari hozka batekin azala zulatzea eta pozoia sartzea. Horretarako, eskuan denbora luzez izan behar da narrasti eder hau.


Azkenak
Funtsezkoa jendea da

Mundu-mailan antifeministak eta arrazistak diren gorroto-diskurtsoak larriki areagotzen ari diren testuinguruan bizi gara. Mundu zabalean sare sozialek zein agenda
politikoek txertatzen dituzte eskuin-muturreko narratibak. Arrazismoa eta antifeminismoa tokian tokiko... [+]


Lanbroa

Askotan gertatu izan zait etxetik lanbroari so egon ostean, blai bukatuko dudala jakin arren, aterkirik ez hartzea. Zergatik ote? Beharbada, aterkia hartzeko gogorik eza? Beharbada, bustiko ez naizen itxaropena? Kontuak kontu, ondorioa beti berbera izan da. Esaerak dio, euri... [+]


Euskaraz bizitzeko, Euskararen Errepublika

Gogoan daukat, 16 urterekin, Bergarako epaitegi aurrean egindako euskararen aldeko elkarretaratze batean identifikatu ninduela Ertzaintzak lehen aldiz. Euskal Herrian epaitegiak euskalduntzeko aldarria zilegi zela pentsatzen genuen, baina, orduan ere, faltako zen baimenen bat,... [+]


2024-11-22 | Estitxu Eizagirre
Amillubi proiektuak lehen urtea ospatuko du abenduaren 1ean

Zestoako Iraeta auzoko Amilibia baserria eta lurra kolektibizatzeko 100.000 euro batzea falta du Amillubi proiektuak, lehen urte honetan 290.000 euro eskuratu baititu. Biolurrek abiatutako proiektu agroekologiko honek dagoeneko jarri du lurra martxan, sektorearen beharrei... [+]


Gazako %36 guztiz suntsitu dute, base militarrekin lurraldearen kontrola segurtatzeko

Forensic Architecture erakundearen ondorioetakoa da hori, ikusita Israelgo Armadak nola antolatu duen Gazaren egungo kontrola. Suntsiketa maila hori bakarrik litzateke Gazaren kontrola segurtatzeko, zeren eta, berez, txikitze maila askoz handiagoa da lurraldearen gainerako... [+]


2024-11-22 | Andoni Burguete
Etekin egarriak itotzen duenean

Tanta hotzak Valentzian eragindako hondamendiak irudi lazgarriak utzi dizkigu; batetik, izan dituen berehalako ondorioengatik, eta, bestetik, nolako etorkizuna datorkigun aurreratu digulako: halako fenomeno klimatiko muturrekoak gero eta ugariagoak eta larriagoak izango direla,... [+]


Planifikatzen ez duen Nafarroako Energia Planaren kontra alegatu dugu

Nafarroako Energia Planaren eguneraketa oharkabean igaro da. Nafarroako Gobernuak jendaurrean jarri zuen, eta, alegazioak aurkezteko epea amaituta, gobernuko arduradun bakar batek ere ez digu azaldu herritarroi zertan oinarritzen diren bere proposamenak.

Gobernuak aurkeztu... [+]


2024-11-22 | ARGIA
Languneko zuzendari Lohitzune Txarola
“Hizkuntza gutxituen pisu ekonomiko eta estrategikoa aldarrikatu nahi du Langunek”

Azaroaren 26an eta 27an, Langune Euskal Herriko Hizkuntza Industrien Elkarteak eta FUEN Federal Union of European Nationalities erakundeak antolatuta, ‘Hizkuntzen irabazia. Benefits of language industry in the economy’ kongresua egingo da Donostiako Kursaalean. Han... [+]


2024-11-22 | Estitxu Eizagirre
Biriatuko Arbolaren Besta hemen da

Azaroaren 23an egingo dute tokiko arbola, fruitondo eta landare ekoizleen azoka. Horrez gain, egitarau oso indartsua prestatu dute 22 arratsaldetik hasita 23 iluntzera arte: bioaniztasunari buruzko mahai-ingurua, sagarrari buruzko mintzaldia, "Nor dabil basoan?"... [+]


Euskarazko testuak ahots bihurtzen dituen patrikako gailu inteligentea merkaturatu dute

Lup izeneko gailuak testuak ahots bihurtzen ditu adimen artifizialari esker. Hainbat hizkuntza bihurtzeko gaitasuna dauka. Teknologia gutxiko gailua da, hain zuzen aurrerapen teknologikoetatik urrun dagoen jendeari balio diezaion. Ikusmen arazoak dituztenentzat sortu eta... [+]


2024-11-22 | Antxeta Irratia
“Feministon aurkako oldarraldia” gelditzeko indarrak batu dituzte Lizuniagan

Udan izandako indarkeria kasuen gorakada batetik, eta hainbat gizonezkok mugimendu feministak antolaturiko ekitaldiak boikotatu dituztela bestetik, Bortziriak, Xareta, Azkain, Bertizarana, Malerreka eta Baztango mugimendu feministek, erakunde publikoen konpromiso irmoa exijitu... [+]


2024-11-22 | Gedar
Espainiako Gobernuak ez ditu harremanak apurtu Elbit Systems armagintza-enpresa sionistarekin

Espainiako Defentsa Ministerioaren 6 milioi euroko esleipen publikoak jaso ditu aurten enpresak. Margarita Robles ministroaren arabera, urriaren 7tik ez diote "armarik saldu edo erosi Israelgo Estatuari", baina indarrean zeuden kontratuei eutsi diete. Elbit Systemsek... [+]


2024-11-22 | Joan Mari Beloki
Errusofobia lehen eta orain (II)

Sobietar Batasuna desagertu zenetik errusofobia handituz joan da. NBEko Segurtasun Kontseiluaren 2002ko segurtasun kontzeptua oso argia da, eta planetaren segurtasun eta egonkortasunak AEBei erronka egiteko asmorik ez duen estatuen menpe egon behar dutela adierazten du. AEBei... [+]


Eguneraketa berriak daude