Azken hamar urteotan euskaldungoak nabarmen gora egin du Lasarte-Oriako gazteen artean, baina ez hala euskararen erabilerak, eta horren arrazoi nagusia ama-hizkuntzari atxikitzen dio Pello Jauregi Etxanizek, "Euskara eta gazteak Lasarte-Orian (II). Hizkuntzazko jokaerak" izenburuko ikerketa egin duen EHUko irakasleak. 2002. urtean zehar eta Gipuzkoako herri horretako 13-24 urte bitarteko neska-mutilen artean bi fasetan egindako lan horrek, funtsean, Joxe Mari Iraolak 1992an egindako "Euskara eta gazteak Lasarte-Orian" ikerketa izan du oinarri, eta bien arteko aldeak ikusita, aldaketa ikaragarri positiboa dagoela iritzi dio Pello Jauregik, orain gazte gehien-gehienak -hamarretik bederatzik- ongi edo oso ongi ulertzen dutelako euskara, eta hitz egiteko garaian ere asko hazi delako ongi edo nahiko ongi hitz egiten dutenen kopurua. Baina hala izanik ere, erabileran ez du aldaketarik sumatu.


Lasarte-Oriako adin tarte horretako gazteen hamarretik seik ongi edo nahiko ongi hitz egin dezakete euskaraz. Eta alfabetatzeari dagokionez ere, gauza bera gertatzen da, izugarri hazi delako euskaraz idatzi eta irakurtzeko gaitasuna daukatenen multzoa. Baina, aldiz, erabilerak ez du 1992tik hona aldaketa handirik egin.

"Motibazioan epeltze bat agertzen da, gainera -azpimarratzen du Pello Jauregik-. Orain dela hamar urte nabarmenago zen kalean euskara erabili egin behar zela pentsatzen zutenen jarrera".

Arrazoiak ez ditu aztertu. Berak "argazkia" atera besterik ez duela egin, dio. Baina era berean ohartu da familiarekin zerikusi handia duela euskara asko zabaldu ez izanak. Gazteek euskara kalean erabili ala ez oso lotuta dagoela etxean erabiltzen duten hizkuntzarekin. Ama euskalduna eta etxetik bertatik euskaraz hitz egin diena dutenetatik gehienek kalean eta lagunekin daudenean ere euskaraz hitz egiteko joera eta ohitura dute.

Eta ama esaterakoan, zehazki amaz ari da Pello Jauregi. "Aitak ez dauka, inondik inora, horren eragin nabarmenik -dio-. Aztertutako bikoteen artean baziren ama euskaldunak eta aita erdaldunak osatutakoak. Eta bikote horien seme-alaben hamarretik zortzik oso ongi hitz egiten dute euskaraz, eta erabili ere bai. Berriz, ama erdalduna eta aita euskalduna dutenen emaitzak guztiz bestelakoak dira".


Etxean ama euskalduna daukaten gazteek, eskolaren laguntzarekin, ia kasu gehienetan hizkuntza gaitasun oneko pertsonak izatera iristen dira, euskaraz hitz egiteko ohitura dute eta horretarako motibazio handia gainera. Baina ama ez badute euskalduna, eta beraz etxeko eta ama hizkuntza gaztelania badute, nahiz eta gero eskolan euskal eredutan aritu, beren gaitasuna ez omen da goraino iristen. "Nahiko ongi hitz egitera iristen dira, baina ez normaltasunez ongi, zailtasunak baitauzkate, eta beren ohitura erdarara jotzea izan ohi da", zehazten du ikerlariak.

Eta ondorio gisa, dio: "Eskolak izugarrizko ahalegina egin du gaitasuna igotzeko, baina atzetik familiaren laguntza behar da. Familia da oinarria".

Aztertutako gazteen %29k bakarrik omen du ama euskalduna Lasarte-Orian. Orain dela hamar urte bezalaxe. Hori ez omen da aldatu, eta aldaketa eza horri atxikitzen dio ikerlariak gero kalean euskararen erabileran igoerarik ez igartzea.

Nolanahi ere, Pello Jauregi Etxaniz ez da ez baikor, ez ezkor erabileraren etorkizunari begira, bietarako datuak omen daudelako bere ikerketan. Batetik, inoiz baino baldintza hobeagoak omen ditu euskarak herrian. Gaur egun euskal elebakar batek bizitza osoa egin omen dezake euskaraz Lasarte-Orian, denek ulertuko diotelako eta gehienek hitz egin diezaiotelako, nahi izanez gero. Beraz, gazteen gaitasunari dagozkion baldintzak ezinhobeak omen dira.

Jakina, gazteleraz bakarrik hitz egiten duenak ere egin dezake bere bizitza osoa hizkuntza horretan Lasarte-Orian, ikerlari honek euskaldun dioenean euskaldun hori beti elebiduna delako. "Baina, egia esan, gaur egun ez dago ia erdal elebakarrik Lasarten -zehazten du berehala-. Oso gutxi batzuk baino ez. Gazte elebidunak daude. Eta elebidun horien artean, bi hizkuntzak oso ongi menperatzen dituztenak. Gazte gehienek euskara ondo ulertzen dute, eta hamarretik seik ondo edo nahiko ondo hitz egiten du".

Baina euskararen erabileran aurrera egiteko faktore klabeak ez omen daude oraindik martxan. Erabilera datuak hobetzeko, familia eta lagunartea aktibatu behar direla azpimarratzen du ikerlari honek. Hizkuntza giro afektiboan erabiltzen denean maitatu egiten delako, eta maitatzen den neurrian horrekin identifikatu egiten delako bat, eta orduan erabiltzen du, eta erabiltzen duelako geroz eta gaitasun handiagoa eskuratzen du… "Dena da zirkulu bat", ondorioztatu du Pello Jauregik.