Bianditz lepoan hasi gara oinez bazkalondo eguzkitsu honetan (704 m). Mendi bizkar zabal leunetatik gora abiatu gara esfortzurik gabe, gainez gain Bianditz gailurrera heltzeko (844 m). Lehenengo harrespila multzo bat ikusi ahal da gailurrera heldu baino lehen. Oso leku jendetsua izaten den honetatik, ikuspegi zabala dugu begien aurrean, baina aurrera segitu beharra daukagu, Artikutzako zokoetan gabiltzala gauak harrapatzea nahi ez badugu. Beste kasko txiki batzuetatik pasa eta gero, Burnaiztegiko lepora jaitsi gara (710 m). Leku honetara Eskasen autoa utzita ere etor daiteke, goarda-etxearen ondotik basoan barneratzen den bide lau oso erabili batetik. Bide honetatik joanez, beste harrespila bat ikus ahal izango dugu, lepora heldu baino pixka bat lehenago. Inguru hau, eskualde honetako granitozko harkaitzezko leku bakarretakoa da.

Ehiza-postu lerro amaigabearen eta txarrantxaren ondotik (Artikutzaren muga dena) hurrengo gailurrera jo dugu, Bidango kaskora (778 m). Beste harrespila bat dago hemen, gailurrean bertan, eta bista oso ederrak ditu, Pirinioak ikusten dira urrutian, elurtuta, eguzkiarekin distiratsu, gertuago ikusten dira Mendaur, Ekaitza eta Izu, itsasaldean, berriz, Larrun bere eraikuntza itzelekin, Donostia hiria eta inguruak... Tontor honetatik Artikutza aldera joan daiteke pagadi ikusgarrietan zehar jaisten den bide zahar oso eder batetik. Enubietako edo Artikutzako urtegia inguratzen duen pistara aterako gara honela.

Gailurren lerroa segituko dugu guk. Pagolletako lepora bidean, gorosti asko eta nahiko ederrak ikusteko aukera izan dugu; eskerrak azkenean apur bat baretu zen Gabonetan zuhaitz hauek mozteko moda zoro hura... Pagolleta lepotik gertu, berau pasa eta metro gutxi batzuk aurrerago, beste harrespila multzo bat topatu dugu, inguruan behorrak bazkan daudela, eta pixka bat aurrerago, trikuharri bat txarrantxaren beste aldean, denak mendi hauen antzinako okupazioaren arrastoak. Trikuharri honen ondoan, Artikutzaren muga seinalatzen duen Orreagako kolejiataren mugarri zahar bat dago (645 m). Hemendik gailurreria leuna segituz, Izuraino joan daiteke (829 m) eta handik Artikutza herrigunera jaitsi.

Agian lehen begiratu batean, Artikutzako paisajeak basatia eta giza interbentzio gutxi jasandakoa dirudi, baina aspaldi-aspalditik ezagutu eta ustiatutako mendiak dira hauek. Antzinako artzain nomadek, beren aziendentzat larreak lortzearren, berez zeuden oihanak kenduz mendiak soildu zituzten, duela 4.000 bat urte gutxi gora behera. Honela eratu ziren, Bianditz, Pagolleta, Izu eta beste mendi gain batzuetan orain ikusten diren zelai, otadi, iradi eta txilardegiak. Berezko paisajearen aldaketa hasi zen horrela. Gizakiaren eskuak eraldatutako inguru hauetan, gorostiak eta haginak ugariak dira gaur.

Pagolleta ingurutik urtegia ikusten da, milaka txoriren kantuak bizitutako baso mardulen artean kokatua. Arratsalde honetan ezin dugu zuzenean begiratu, eguzkia gogor islatzen baita ur geldietan, ispilu erraldoi bat balitz bezala. Soinu eta irudizko ikuskizun eder honi begira bakar-bakarrik gaudela uste dugunean, bat-batean bi mototzar atera dira pagaditik burrunba ikaragarrian, hamalau-hamabost urte baino gehiago ez zituzten bi gaztetxok gidatuak. Ikusiko ez bagintuzte bezala pasa dira gure ondotik; beraiek eta ni bi mundu ezberdinetan bizi garenaren irudipena izan dut orduan.

Artikutza aldera jaisteko egurrezko seinaleak dioen moduan, basoan barneratu gara, beheranzko bide zahar ederretik; hasieran aldapa leunean, goroldioz erabat estalitako txoko ikusgarrietatik, aurrerago malda gogortu da bidemakuta (malda gogor bat gainditzeko zigizaga doan bidexka) bihurtu arte. Urtegia inguratzen duen pista laura atera gara, orain herrigunera heltzea besterik ez da gelditzen (390 m). Herrigunean Ostatu Zaharra deitutako taberna edo benta aurkituko dugu. Antzina, Artikutza herrigunean bazen ola bat ere, bertako etxe batzuen izenek aditzera ematen duten bezala (Olazar, Olaetxea...).

Urtegia inguratzen duen pistatik bide on bat sartzen da basoan, panel batez seinalatua. Lehen metroetan ubide bat edukiko dugu gure ezkerrean. Eskas aldera itzultzeko bidea da hau, oso erabilia eta seinalatua. Lepo zabal moduko batean, mendiaren ezkerreko hegitik zehar, Erroiarriko errekaren bailara malkartsuan sartu gara, urjauzi bat aurrean dugula. Zubi pare bat pasa ondoren malda gorari ekin diogu, bide garbi eta zabaletik, Eskasera doan errepideraino.

Artikutzako baso eta erreka zokoetan gordetzen diren Goizarin, Elama eta Urdallueko burdinolen hondakinak utzi ditugu ezagutu gabe, baita karobi, teileri eta arragoen aztarnak ere, Erdi Aroan mendi aberats hauetan (ura, egurra eta minerala baitzegoen) izandako jarduera metalurgikoaren erakusgarri. Baina horiek ezagutzeko, berriro mendi hauetara egingo dugu ihes, beste egunen batean...