Gizartea
Ingurumena
Politika
Ekonomia
Kultura
Euskara
Feminismoa
Hezkuntza
Nazioartea
Iritzia
asteartea 2024ko azaroaren 19an
Nola Bizi, bizitza iraunarazteko?
- Baina nabarmenak zaizkigun ingurumen aldaketa horien atzean arrazoi asko daude: ekonomiak sortzen dituen hondakinak, gure kontsumo eredua, kotxeari diogun dependentzia...Azkenean, gure bizimodu osoa da zalantzan edo eztabaidagai duguna, jasangarritasuna lortzeko: nola antolatu behar da udalerri bakoitza? Orain arteko eredu ekonomikoa jasangarria al da? Eta gure kontsumo ohiturak? Nola aldatu daiteke eredua?
Zarata mediatikoz beteriko garai nahasiotan, merkatu logiketatik urrun eta irakurleengandik gertu dagoen kazetaritza beharrezkoa dela uste baduzu, ARGIA bultzatzera animatu nahi zaitugu. Geroz eta gehiago gara, jarrai dezagun txikitik eragiten.
Bilboko Kafe Antzokian etxean baino hobeto hartu gaituzte, astelehen arratsalde honetan. Eta lau gonbidatu hauen laguntza baliatu dugu, toki guztietan eta jende moeta guztien ahotan entzuten dugun gaia ulertzeko: «jasangarritasuna», alegia. Gai honetaz, mahai ingurua hasi aurretik lau adituek beraiek kritikatzen dutenez, hamaika lekutatik iristen da mezu zaparrada pila, baina ez da gizartea ongi informatzen. Balio beza LARRUN honek, espezialisten diskurtsoa herritarren hizkean azaltzeko.
Gai honetaz ari garela, hamaika hitz ezberdin entzuten ditugu: "sustengarritasuna", "jasangarritasuna", "eramangarritasuna"... Hitz bakoitzak adiera edo ezaugarri bat nabarmentzen du. Zein da zuek erabiltzen duzuen izena, eta zergatik?
HELEN GROOME. Guk "iraunkorra" hitza erabiltzen dugu. Ni nekazal sindikatuan aritzen naiz, eta nekazaritzak iraun egin behar duela defendatzen dugu guk. Ekonomian ere, denboran zehar iraungo duen sistema bat bilatzen dugu, ez "sustengatu" edo eutsi egingo zaiona, edo hazi egingo dena.
Gainera "sustengarria" hitzak balioa galdu du, batez ere, ekonomiarekin bakarrik lotu delako zuzenean.
IÑAKI EZKURRA. Guk "jasangarritasuna" erabiltzen dugu. Helenekin ados nago iraunkortasunaren ideia dela azpimarratu behar dena. Alegia, gizartea ez dadila une jakin batean bukatu, bidegabea eta zentzugabea bailitzateke. Ekonomiaren historiak erakusten du transformazio etengabean ari dela, eta garapen hori ez da gutxietsi behar. Baina beste belaunaldi batzuk etorriko direnaren ideia interesatzen zaigu. Esanahian, beraz, bat gatoz. Hitza aukeratzerakoan, berriz, eztabaida egon da Euskaltzaindia, Elhuyar eta beste instituzio batzuen artean, ea "jasangarri", "sustengarri", "iraunkor" edo zein zen egokiena erabakitzeko. Guk Euskaltzaindiari jarraitu diogu, hizkuntza arautzen duen instituzioa delako.
JOSE ALLENDE. Hau da hizkuntza perbertitzearen adibide garbia. "Sustengarritasuna" hitz fetitxea da, hitz komodina, mundu osoak erabiltzen duena: ezkertiarra, eskuinekoa, edo ultra eskuinekoa izanda ere, denek erabiltzen dute "garapen sustengarria". Alderdi kontserbadoreek eta ekonomia neoklasikoaren defendatzaileek propio eragin dute hitz honen gaineko nahastea. Baina filosofia hori sektore progresistek bereganatu behar dute, gizarteko eragileek. Ez utzi politikoak, sindikatuak edo gainerakoak hitz horren jabe egin daitezen. Gizarte zibilak egin behar du sustengarritasunaren interpretazioa.
XABIER GONZALEZ. Johanesburgoko bileran esaten zen diskurtsoetatik ekintzara pasatu behar zela. Diskurtsoa sortzea ere garrantzitsua da, eta lehen pausoa hori da gainera. Diskurtsoa aldatzen ari da, eta hortik etorriko da jarrera eta ekintzen aldaketa.
IÑAKI EZKURRA. Guk "jasangarritasuna" erabiltzen dugu. Helenekin ados nago iraunkortasunaren ideia dela azpimarratu behar dena. Alegia, gizartea ez dadila une jakin batean bukatu, bidegabea eta zentzugabea bailitzateke. Ekonomiaren historiak erakusten du transformazio etengabean ari dela, eta garapen hori ez da gutxietsi behar. Baina beste belaunaldi batzuk etorriko direnaren ideia interesatzen zaigu. Esanahian, beraz, bat gatoz. Hitza aukeratzerakoan, berriz, eztabaida egon da Euskaltzaindia, Elhuyar eta beste instituzio batzuen artean, ea "jasangarri", "sustengarri", "iraunkor" edo zein zen egokiena erabakitzeko. Guk Euskaltzaindiari jarraitu diogu, hizkuntza arautzen duen instituzioa delako.
JOSE ALLENDE. Hau da hizkuntza perbertitzearen adibide garbia. "Sustengarritasuna" hitz fetitxea da, hitz komodina, mundu osoak erabiltzen duena: ezkertiarra, eskuinekoa, edo ultra eskuinekoa izanda ere, denek erabiltzen dute "garapen sustengarria". Alderdi kontserbadoreek eta ekonomia neoklasikoaren defendatzaileek propio eragin dute hitz honen gaineko nahastea. Baina filosofia hori sektore progresistek bereganatu behar dute, gizarteko eragileek. Ez utzi politikoak, sindikatuak edo gainerakoak hitz horren jabe egin daitezen. Gizarte zibilak egin behar du sustengarritasunaren interpretazioa.
XABIER GONZALEZ. Johanesburgoko bileran esaten zen diskurtsoetatik ekintzara pasatu behar zela. Diskurtsoa sortzea ere garrantzitsua da, eta lehen pausoa hori da gainera. Diskurtsoa aldatzen ari da, eta hortik etorriko da jarrera eta ekintzen aldaketa.
"Sustengarritasuna" kontzeptua 1987an formulatu zen ofizialki, "Brundtland" txostenean. Hau da definizioa: "Gaur egungo premiak asetzen dituen garapena, etorkizuneko belaunaldiek beren premiak asetzeko izango duten gaitasuna arriskuan jarri gabe". Ados zaudete?
J. ALLENDE. Kontzeptu hau "Brundtland" txostenak baino askoz lehenago landuta zeukan ekonomia ekologikoak. Eta hitza baino, filosofia oso bat da sustengarritasunarena. Bizitza ikusteko modu berri bat da, ekoizpen eredua eta gizartea planteatzeko modu berri bat. Garapen sustengarriaren filosofia, mendebaldeko zibilizazioaren oinarri den ekoizpen eta kontsumo ereduaren kritika bat da.
H. GROOME. Definizio hori ez zait zilegi iruditzen. Kontua ez baita gure belaunaldia bizi den modu berean bizitzeko aukera uztea hurrengo belaunaldiei. Modu horretan ez dugu sekula aurrera egiten. Guk zenbait gauzei uko egin behar diegu, egiatan behar ez ditugulako. Horrela, atzetik datozen belaunaldiek behar dutena eta gehiago ere edukiko dute. Ezin zaio munduari mugaraino zukua atera, hurrengoei justu-justukoa den hori bakarrik uzteko.
I. EZKURRA. Helenek dio uko egin behar diogula gure kontsumo ereduari. Baina hori esaten dugu eroso eserita gaudenean, Europa barruko metropoli batean, ongizate eta bizitza kalitate onaz gozatzen dugun bitartean... Brasildik etorri berriak gara, eta Brasil bioaniztasunaren paradigma da, planetaren birika ere bai... Baina gai hau ezberdin ikusten dute, beste behar batzuk dituztelako. Lehen munduak agian uko egin diezaioke egiten duen energia gastu altuari. Eta lehen munduaren barruan ere bereizi daiteke Estatu Batuen kontsumo higuingarria. Baina planetaren bi hereni uko egiteaz hitz egitea sinpleegia iruditzen zait. Denon artean diseinatu behar dugu zer etorkizun eta zer garapen nahi dugun. Agian elkarlan horretan bidea ez da uko egitea izango, beste bat baizik.
J. ALLENDE. Rio de Janeiroko konferentzian bi dokumentu adostu ziren. Rio de Janeiroko deklarazioa, eta Agenda 21. Rio de Janeiroko deklarazioak kontuan hartzen du ezberdindu egin behar direla garapen bidean dauden herrialdeak eta herrialde garatuak. Garapen sustengarriak politika bera baina ezberdindua jarraitu behar duela dio. Filosofia eta norabide bera, baina beharren araberako politika ezberdina, alegia. Ezin zaizkio sustengarritasunerako betebehar berak eskatu gosearen arazoa konpondu behar duen herrialdeari.
H. GROOME. Definizio hori ez zait zilegi iruditzen. Kontua ez baita gure belaunaldia bizi den modu berean bizitzeko aukera uztea hurrengo belaunaldiei. Modu horretan ez dugu sekula aurrera egiten. Guk zenbait gauzei uko egin behar diegu, egiatan behar ez ditugulako. Horrela, atzetik datozen belaunaldiek behar dutena eta gehiago ere edukiko dute. Ezin zaio munduari mugaraino zukua atera, hurrengoei justu-justukoa den hori bakarrik uzteko.
I. EZKURRA. Helenek dio uko egin behar diogula gure kontsumo ereduari. Baina hori esaten dugu eroso eserita gaudenean, Europa barruko metropoli batean, ongizate eta bizitza kalitate onaz gozatzen dugun bitartean... Brasildik etorri berriak gara, eta Brasil bioaniztasunaren paradigma da, planetaren birika ere bai... Baina gai hau ezberdin ikusten dute, beste behar batzuk dituztelako. Lehen munduak agian uko egin diezaioke egiten duen energia gastu altuari. Eta lehen munduaren barruan ere bereizi daiteke Estatu Batuen kontsumo higuingarria. Baina planetaren bi hereni uko egiteaz hitz egitea sinpleegia iruditzen zait. Denon artean diseinatu behar dugu zer etorkizun eta zer garapen nahi dugun. Agian elkarlan horretan bidea ez da uko egitea izango, beste bat baizik.
J. ALLENDE. Rio de Janeiroko konferentzian bi dokumentu adostu ziren. Rio de Janeiroko deklarazioa, eta Agenda 21. Rio de Janeiroko deklarazioak kontuan hartzen du ezberdindu egin behar direla garapen bidean dauden herrialdeak eta herrialde garatuak. Garapen sustengarriak politika bera baina ezberdindua jarraitu behar duela dio. Filosofia eta norabide bera, baina beharren araberako politika ezberdina, alegia. Ezin zaizkio sustengarritasunerako betebehar berak eskatu gosearen arazoa konpondu behar duen herrialdeari.
Ekonomia kapitalistak garapena "hazkundea"rekin lotzen du zuzenean. Gauza bera al da garatzea eta hazkundea gehitzea?
J. ALLENDE. Botere faktikoek interesa izan dute desitxuratzeko, "hazkunde sustengarria" nahastu nahi izan dute "garapen sustengarria" hitzarekin, propio.
Ni asko hazi naiz fisikoki, baina muga batera iritsi naiz. Horrek ez du esan nahi hazi ez naizenik tolerantzian, umorean, ezagutzan... Hori da hazkunde sustengarriaren eta garapen sustengarriaren arteko ezberdintasuna. Kualitatiboki haztea da kontua, ez kuantitatiboki.
Hazkundeak dirutan neurtzen diren elementuak bakarrik hartzen ditu kontuan. Ongizate osoa ere dirutan neurtzen du, Barne Produktu Gordinean. Baina diruz neurtu ezin diren alderdiak ere kontuan hartu behar dira. Herri baten hazkundea izan daiteke 0, eta jarraitu dezake garatzen. Garapenak ez baitu mugarik, hamaika arlotan hobetzen jarraitu dezakegu. Euskal Herrian, gure muga ekologikoei egokitutako garapen ereduaren birplanteamendu filosofiko eta kontzeptual hori egitea falta zaigu.
H. GROOME. Guk argi dugu "garapen sustengarria", hazkundearekin identifikatzen bada, ez dela posible nekazaritzan. Ezin da nekazaritza etengabe hazi eta hazi. Beste gauza bat da garapena: asma daitezke hondakin gutxiago sortuko duten teknologia berriak, edo energia gutxiago gastatuko dutenak, eta zentzu horretan aurrerapenak ekarriko dituztenak. Baina hazkundeak bere mugak ditu.
Ni asko hazi naiz fisikoki, baina muga batera iritsi naiz. Horrek ez du esan nahi hazi ez naizenik tolerantzian, umorean, ezagutzan... Hori da hazkunde sustengarriaren eta garapen sustengarriaren arteko ezberdintasuna. Kualitatiboki haztea da kontua, ez kuantitatiboki.
Hazkundeak dirutan neurtzen diren elementuak bakarrik hartzen ditu kontuan. Ongizate osoa ere dirutan neurtzen du, Barne Produktu Gordinean. Baina diruz neurtu ezin diren alderdiak ere kontuan hartu behar dira. Herri baten hazkundea izan daiteke 0, eta jarraitu dezake garatzen. Garapenak ez baitu mugarik, hamaika arlotan hobetzen jarraitu dezakegu. Euskal Herrian, gure muga ekologikoei egokitutako garapen ereduaren birplanteamendu filosofiko eta kontzeptual hori egitea falta zaigu.
H. GROOME. Guk argi dugu "garapen sustengarria", hazkundearekin identifikatzen bada, ez dela posible nekazaritzan. Ezin da nekazaritza etengabe hazi eta hazi. Beste gauza bat da garapena: asma daitezke hondakin gutxiago sortuko duten teknologia berriak, edo energia gutxiago gastatuko dutenak, eta zentzu horretan aurrerapenak ekarriko dituztenak. Baina hazkundeak bere mugak ditu.
Hazkundea beti al da ona?
J. ALLENDE. Hazkundea 0 izateak ez du esan nahi jango ez dugunik. Mallorca irla da adibide polita. Mallorcan, hotelei muga jarri diete. Ez dira gehiago irekiko. Lurrak, baliabide natural mugatua denez, ez duelako hotel gehiagorako ematen. Horrek zer esan nahi du, pobreago izango direla? Ez, baliteke bizitza kalitatea hobetzea, eta garapenerako pausoak ematea. Hazkundea mugatzeak, paradoxikoki, irla hori garatzeko ateak zabaltzen ditu.
Hainbestetan entzuten dugun "hazkunde sustengarria" hitza kontraesana al da?
H. GROOME. Konbentzituta gaude hazkundea iraunkortasunaren kontrakoa denaz. Sustengarritasuna lortzeko beharrezkoa da gizarteak, politikoek eta administrazioak ukatzea irabazi ekonomikoa denik gauza guztien oinarria. Aldatu egin behar dugu modan dagoen ideia, alegia, dirurik ateratzeko ez bada ez duela ezerk balio. Beste jarraibide batzuk jarri behar dira.
I. EZKURRA. Bai, kontraesana dago. Ekonomiak baliabide naturalak kontsumitzen ditu, eta hondakinak sortu. Baliabide naturalak mugatuak dira, eta sortzen dituen hondakinak gestionatzeko eta tratatzeko gaitasuna ere, nahiz eta teknologia asko aurreratu, mugatua da. Kontraesana bistakoa da, beraz.
J. ALLENDE. "Hazkunde sustengarria" hitza sortzetik deformazio bat da: ez dago ezer fisikorik, mugarik gabe hazten denik. Munduaren muga ekologikoak zein diren jakitea ezinbestekoa da, eta muga horien barruan bizi behar dugu. Euskal Herriko biztanleria, esaterako, ezin da mugarik gabe hazi. Euskal Herriko muga geografikoak ezagututa, lur eremu horrek biztanle kopuru ideal bat dauka, eta eztabaidatu behar genuke zein den kopuru hori. Harritzen naiz, nola ez den gai hori eztabaidatzen. Gauza bera diruari dagokionean.
I. EZKURRA. Bai, kontraesana dago. Ekonomiak baliabide naturalak kontsumitzen ditu, eta hondakinak sortu. Baliabide naturalak mugatuak dira, eta sortzen dituen hondakinak gestionatzeko eta tratatzeko gaitasuna ere, nahiz eta teknologia asko aurreratu, mugatua da. Kontraesana bistakoa da, beraz.
J. ALLENDE. "Hazkunde sustengarria" hitza sortzetik deformazio bat da: ez dago ezer fisikorik, mugarik gabe hazten denik. Munduaren muga ekologikoak zein diren jakitea ezinbestekoa da, eta muga horien barruan bizi behar dugu. Euskal Herriko biztanleria, esaterako, ezin da mugarik gabe hazi. Euskal Herriko muga geografikoak ezagututa, lur eremu horrek biztanle kopuru ideal bat dauka, eta eztabaidatu behar genuke zein den kopuru hori. Harritzen naiz, nola ez den gai hori eztabaidatzen. Gauza bera diruari dagokionean.
Gaur egungo ekonomia eredua merkatuan eta lehiakortasunean oinarritzen da. Eredu hori sustengarria al da?
J. ALLENDE. Orain garapen sustengarriaz hitz egiten bada, esan nahi du orain artekoa ez zela sustengarria. Ekonomia neoklasikoak sortu duen garapen ereduari ezin zaio eutsi. Horrek esan nahi du elementu asko birplanteatu beharko direla, orain arte ukiezinak zirenak: esaterako, lehiakortasuna, edo merkatua. Pentsatzen dut merkatua eta lehia oinarri dituen ekonomia sistemak ez duela sustengarritasunik lortuko. Orain arteko ekonomia arauek, esaterako, merkatua bere kasa orekatzeak, porrot egin dute. Ez dute sustengarritasuna lortzeko instrumenturik sortu.
H. GROOME. Ikerkuntza zientifiko batzuek erakusten dute naturan dena ez dela lehiakortasunean oinarritzen. Naturan produktu asko kolaborazioaren mende daude. Horrek ez du esan nahi lehiakortasunak existitzen ez duenik. Baina indartsuenak irabaztearen lege hori faltsua da, orokortu egiten denean. Ekonomian, kapitalari interesatzen zaio lehiaren ideia zabaltzea. Baina ingurumenaz, edo iraunkortasunaz hitz egiten hasten garenean, huts egiten du ideia horrek. Guztia justifikatzeko oinarri gisa gezur bat erabiltzen ari direlako. Lehiakortasuna egotea posible da, baina mugak jarrita. Hori nekazaritzan ikusten dugu nabarmen.
I. EZKURRA. Garapen jasangarriaren kontu hau, egia da, politikoki polita dela, eta arazo edo galdera handien inguruan bueltaka dabilen satelite bat da. Gure belaunaldiak kontzientzia hartu du baliabideen limitera iristen ari garenarena. Airea bukatu egiten da, ura ere bai, bisigua bukatzen da, antxoak ere bai... Ez da zientzia fikzioa, gertatu egiten dela bizitzen ari gara. Amildegira hurbildu ahala, planteatzen ari gara zerbait egin behar dugula.
J. ALLENDE. Ekonomia ekologikoaren ikuspegitik, ekonomia ekologizatu behar dugu, ekologia ekonomizatu beharrean. Ekonomiari balio eta printzipio berri batzuk eman behar zaizkio. Eredua da zalantzan jarri beharrekoa. Aldaketa bat behar du ekonomia eredu honek. Eta aldaketa horrek ez du zertan trauma izan behar. Kontua ez da sakrifizio handiak egitea, eredu hau arrazionalizatzea baizik.
I. EZKURRA. Sistema ekonomikoa jarri behar da zalantzan, ados. Sistema ekonomiko alternatibo batez ari gara hizketan, baina 200 urte hauetan munduan izan diren zein sistema ekonomiko ez da erori akats berberetan?
J. ALLENDE. Egia da. Sobietar Batasunaren garapenkeria askoz okerragoa zen. Ekonomia planifikatuak ere ez zuen asmatu sustengarritasuna lantzen.
H. GROOME. Ikerkuntza zientifiko batzuek erakusten dute naturan dena ez dela lehiakortasunean oinarritzen. Naturan produktu asko kolaborazioaren mende daude. Horrek ez du esan nahi lehiakortasunak existitzen ez duenik. Baina indartsuenak irabaztearen lege hori faltsua da, orokortu egiten denean. Ekonomian, kapitalari interesatzen zaio lehiaren ideia zabaltzea. Baina ingurumenaz, edo iraunkortasunaz hitz egiten hasten garenean, huts egiten du ideia horrek. Guztia justifikatzeko oinarri gisa gezur bat erabiltzen ari direlako. Lehiakortasuna egotea posible da, baina mugak jarrita. Hori nekazaritzan ikusten dugu nabarmen.
I. EZKURRA. Garapen jasangarriaren kontu hau, egia da, politikoki polita dela, eta arazo edo galdera handien inguruan bueltaka dabilen satelite bat da. Gure belaunaldiak kontzientzia hartu du baliabideen limitera iristen ari garenarena. Airea bukatu egiten da, ura ere bai, bisigua bukatzen da, antxoak ere bai... Ez da zientzia fikzioa, gertatu egiten dela bizitzen ari gara. Amildegira hurbildu ahala, planteatzen ari gara zerbait egin behar dugula.
J. ALLENDE. Ekonomia ekologikoaren ikuspegitik, ekonomia ekologizatu behar dugu, ekologia ekonomizatu beharrean. Ekonomiari balio eta printzipio berri batzuk eman behar zaizkio. Eredua da zalantzan jarri beharrekoa. Aldaketa bat behar du ekonomia eredu honek. Eta aldaketa horrek ez du zertan trauma izan behar. Kontua ez da sakrifizio handiak egitea, eredu hau arrazionalizatzea baizik.
I. EZKURRA. Sistema ekonomikoa jarri behar da zalantzan, ados. Sistema ekonomiko alternatibo batez ari gara hizketan, baina 200 urte hauetan munduan izan diren zein sistema ekonomiko ez da erori akats berberetan?
J. ALLENDE. Egia da. Sobietar Batasunaren garapenkeria askoz okerragoa zen. Ekonomia planifikatuak ere ez zuen asmatu sustengarritasuna lantzen.
Ekonomia mundu mailakoa da gaur egun. Mundu mailako marko horren barruan zer egin dezakegu eredu ekonomikoa aldatzeko?
I. EZKURRA. Europako bazter txiki bat den Euskal Herritik eredu ekonomikoa aldatu nahi izatea, diagnostikoan ados bageunde ere, ezinezkoa litzateke. Onartu behar dugu gure instituzioen ahulezia, eta beraz, gehiegizkoa den helbururik ez dugu lortuko. Marko globalean sartuta gaude, eta marko horretan lan egin behar da.
Unibertsitatearen mundua ere ez da gai izan eredu alternatibo eta bideragarririk proposatzeko.
Politikoek akatsak ditugula egia da, baina gizartearen lehentasunez ari gara hizketan, eta duda egiten dut, kalera irten eta kontsumo mota honi uko egitea proposatuko bagenu, gizarteak nola erantzungo lukeen. Ziur aski, ez luke ulertuko. Horregatik, gizartearen oinarri den sistema ekonomikoa aldatzeari dagokionez, gure helburua da gizarteari informazioa ematea, egoeraren diagnostikoa jakinaraztea, sentsibilizatzea, eta heztea.
Gainera, politika aringarria eta prebentiboa ere egiten ari gara.
J. ALLENDE. Ekonomia politiko globala egiten dutenak enpresa transnazionalak dira, ez gobernuak. Beraz, eredua aldatzea ez dago Euskal Herriaren esku. Mundu mailako ekosistema baten parte delako. Eusko Jaurlaritza egiten ari den lana oso ona eta interesgarria da, baina ez da nahikoa. Partxeak jartzen ari da. Eta egiten duena baino askoz gauza gehiago egin ditzake.
Gobernuak hutsuneak betetzeko daude, eta Euskal Herria bezalako herrialde txiki batentzat, mundu mailako ekonomiak dakartzan arazoei erantzuteko. Euskal Herriak Frantzia edo Brasilen nekazal politika bera eraman dezake? Ez. Zentzugabea litzateke. Euskal Herriak baldintza batzuk ditu, idiosinkrasia bat, kultura bat, eta hori gordetzeko nekazal politika propio bat egin behar du, Europako komunitatearekiko ezberdina bada ere. Suitza, adibidez, nekazaritza ekologiko eta sustengarriaren aldeko politika egiten ari da.
Gainera, erabaki batzuen ardura gobernuen esku dago oraindik: supermerkatu eta hipermerkatuak egin edo ez, esaterako.
Lurraldearen ordenamenduarekin, gauza bera. Baiona-Donostiako euro hiria demagogikoa eta megalomaniakoa da. Europarako onak izan daitezke, baina Euskal Herriarentzat guztiz desegokiak dira.
H. GROOME. Mundu mailako marko horretan, nekazaritza iraunkor egiteko ditugun arazoak berberak dira mundu osoan. Alegia, lurra erabili ahal izatea, hazien kontrola, ura erabili ahal izatea, kutsadura... Pixkanaka, nekazaritzaren oinarri diren elementuak, nekazarien eskuetatik alde egiten ari dira. Lurra okupatu egiten da, haziak patentatu egiten dira, ura kutsatu edo pribatizatu egiten da. Herriak nekazaritza galtzen ari dira, eta galdu ez duten tokian, kendu egiten zaie. Atzerapauso bat da.
Gero eta handiagoak diren enpresei ematen zaie boterea, demokraziatik kanpo, gizartean eragina izango duten erabakiak hartzeko. Nork erabakitzen du transgenikoak jango ditugun? Ez Eusko Jaurlaritzak. Munduko Merkataritza Erakundeak baizik. Nork ordezkatzen nau ni erakunde horretan? Nork ordezkatuko nau Elikadura Kodean, alegia, arazo hauetan sindikatu papera beteko duen erakundean? Oraindik ez dute esaten, baina Madrilgo ordezkariek. Ikertzen badugu, konturatzen gara Estatu Batuetako enpresa handietako ordezkariak egongo direla bertan.
Benetako mugak jarri behar dizkiogu sistema ekonomiko honi, haragi hormonalari jarri zitzaizkion bezala, Estatu Batuei ez haragia inportatzearen truke isun bat ordaindu behar izan dugun arren. Orain arte ere transgenikoei mugak jarri zaizkie. Mugatzeak esan nahi du arautzea: esaterako, enpresek ezingo dutela neurri jakin bat baino handiagoak izan, eta onura sozial batzuk eduki beharko dituztela, nekazal lur kopuru jakin bati eutsi behar diogula, eta abar.
Unibertsitatearen mundua ere ez da gai izan eredu alternatibo eta bideragarririk proposatzeko.
Politikoek akatsak ditugula egia da, baina gizartearen lehentasunez ari gara hizketan, eta duda egiten dut, kalera irten eta kontsumo mota honi uko egitea proposatuko bagenu, gizarteak nola erantzungo lukeen. Ziur aski, ez luke ulertuko. Horregatik, gizartearen oinarri den sistema ekonomikoa aldatzeari dagokionez, gure helburua da gizarteari informazioa ematea, egoeraren diagnostikoa jakinaraztea, sentsibilizatzea, eta heztea.
Gainera, politika aringarria eta prebentiboa ere egiten ari gara.
J. ALLENDE. Ekonomia politiko globala egiten dutenak enpresa transnazionalak dira, ez gobernuak. Beraz, eredua aldatzea ez dago Euskal Herriaren esku. Mundu mailako ekosistema baten parte delako. Eusko Jaurlaritza egiten ari den lana oso ona eta interesgarria da, baina ez da nahikoa. Partxeak jartzen ari da. Eta egiten duena baino askoz gauza gehiago egin ditzake.
Gobernuak hutsuneak betetzeko daude, eta Euskal Herria bezalako herrialde txiki batentzat, mundu mailako ekonomiak dakartzan arazoei erantzuteko. Euskal Herriak Frantzia edo Brasilen nekazal politika bera eraman dezake? Ez. Zentzugabea litzateke. Euskal Herriak baldintza batzuk ditu, idiosinkrasia bat, kultura bat, eta hori gordetzeko nekazal politika propio bat egin behar du, Europako komunitatearekiko ezberdina bada ere. Suitza, adibidez, nekazaritza ekologiko eta sustengarriaren aldeko politika egiten ari da.
Gainera, erabaki batzuen ardura gobernuen esku dago oraindik: supermerkatu eta hipermerkatuak egin edo ez, esaterako.
Lurraldearen ordenamenduarekin, gauza bera. Baiona-Donostiako euro hiria demagogikoa eta megalomaniakoa da. Europarako onak izan daitezke, baina Euskal Herriarentzat guztiz desegokiak dira.
H. GROOME. Mundu mailako marko horretan, nekazaritza iraunkor egiteko ditugun arazoak berberak dira mundu osoan. Alegia, lurra erabili ahal izatea, hazien kontrola, ura erabili ahal izatea, kutsadura... Pixkanaka, nekazaritzaren oinarri diren elementuak, nekazarien eskuetatik alde egiten ari dira. Lurra okupatu egiten da, haziak patentatu egiten dira, ura kutsatu edo pribatizatu egiten da. Herriak nekazaritza galtzen ari dira, eta galdu ez duten tokian, kendu egiten zaie. Atzerapauso bat da.
Gero eta handiagoak diren enpresei ematen zaie boterea, demokraziatik kanpo, gizartean eragina izango duten erabakiak hartzeko. Nork erabakitzen du transgenikoak jango ditugun? Ez Eusko Jaurlaritzak. Munduko Merkataritza Erakundeak baizik. Nork ordezkatzen nau ni erakunde horretan? Nork ordezkatuko nau Elikadura Kodean, alegia, arazo hauetan sindikatu papera beteko duen erakundean? Oraindik ez dute esaten, baina Madrilgo ordezkariek. Ikertzen badugu, konturatzen gara Estatu Batuetako enpresa handietako ordezkariak egongo direla bertan.
Benetako mugak jarri behar dizkiogu sistema ekonomiko honi, haragi hormonalari jarri zitzaizkion bezala, Estatu Batuei ez haragia inportatzearen truke isun bat ordaindu behar izan dugun arren. Orain arte ere transgenikoei mugak jarri zaizkie. Mugatzeak esan nahi du arautzea: esaterako, enpresek ezingo dutela neurri jakin bat baino handiagoak izan, eta onura sozial batzuk eduki beharko dituztela, nekazal lur kopuru jakin bati eutsi behar diogula, eta abar.
Jaurlaritzatik ezin duzuela sistema aldatu arrazoitu duzue. Zein da, orduan, zuen helburua?
I. EZKURRA. Gure helburua Euskadiko errealitatearen ezagutza zehatza izatea da. Eta gizarteak eta gizarteen ordezkariek ikusi nahi ez duten errealitate horren berri ohartaraztea. Estalkirik gabe jakin nahi dugu zein den herri honetako errealitatea. Eta horretarako, diagnostikoak egiten ari gara. Hondakinen inbentarioak egin ditugu, hondakinenak, negutegi gasenak, ur kutsatuenak...
Hortik aurrera, marko politiko bateratu bat osatzea da gure estrategia. Alegia, gure sailak jasangarritasunaren gaia Eusko Jaurlaritzako departamentu denetara iritsarazi behar du, aurrerantzean departamentu bakoitzak ingurumena kontuan hartuta egin ditzan bere lanak. Horrela, ingurumeneko ekintzak modu integratuan burutuko ditugu, sistemako ikuspegiarekin lan egingo dugu. Hau ez zen ohikoa Eusko Jaurlaritzan, bereiztutako departamentuetan lan egiten baita, eta departamentu bakoitzak kezka ezberdinak ditu: industriakoa langabeziak kezkatzen du, gizarte segurantzakoa gizarte zerbitzuekin eta jaiotza politikarekin arduratuta dago... Koordinatzen ahalegintzen ari gara.
H. GROOME. Ados nago, administrazioak askotan bidea moztuta duela, ezin duela nahi adinako aurrerapausoa eman. Baina politikoek sekula ez dute hori esaten. Eskertuko genuke argi eta zintzoago jokatuko balute, aitortuz: ez gaude transgenikoen alde, edo halako proiekturen alde, baina halako legek galarazten du gure borondatea, halako enpresak agindu du alde egingo duela Euskal Herritik guk neurri hori martxan jarriz gero... Informazio ondradua emanez gero, ulertuko ditugu politikoen erabakiak, nahiz eta agian ez onartu. Benetako arrazoiak ez dira agertzen askotan.
Zergatik egingo da Abiadura Handiko Trena, sustengarritasunaren antitesia den proiektua? Enpresa batzuek diru asko irabaziko dutelako. Hori aitortzen duen politikorik bada, nire bozka irabaziko du. Baina aitortu dezala benetako arrazoia.
I. EZKURRA. Ni legegintzaldi honetako administrazioan nago, eta Abiadura Handiko Trenaren proiektua lehenagotik dator. Eusko Jaurlaritzaren barruan eztabaida dago AHTren inguruan. Gurean gai hau planteatzen denean, lurralde antolakuntza eredu bat planteatzen da, garraiobide mota bat... Horretaz denaz hitz egiten da. Baina ez da hitz egiten kontratisten enpresez, ez Siemens-ez... Zin dagit hori.
Gertatu izan da administraziotik bultzatutako azpiegitura politika batzuek oinarrian enpresa pribatu batzuen irabazia bilatu izana. Tamalgarriak dira ustelkeria kasu hauek, esaterako, AVEren kasuan ikusi genituenak. Baina Eusko Jaurlaritzari zalantzarako tartea behintzat zor zaio. Ezin dut onartu horrelako salaketa gogor bat.
H. GROOME. Adibideek Eusko Jaurlaritzarekiko susmoa pizten didate.
Hortik aurrera, marko politiko bateratu bat osatzea da gure estrategia. Alegia, gure sailak jasangarritasunaren gaia Eusko Jaurlaritzako departamentu denetara iritsarazi behar du, aurrerantzean departamentu bakoitzak ingurumena kontuan hartuta egin ditzan bere lanak. Horrela, ingurumeneko ekintzak modu integratuan burutuko ditugu, sistemako ikuspegiarekin lan egingo dugu. Hau ez zen ohikoa Eusko Jaurlaritzan, bereiztutako departamentuetan lan egiten baita, eta departamentu bakoitzak kezka ezberdinak ditu: industriakoa langabeziak kezkatzen du, gizarte segurantzakoa gizarte zerbitzuekin eta jaiotza politikarekin arduratuta dago... Koordinatzen ahalegintzen ari gara.
H. GROOME. Ados nago, administrazioak askotan bidea moztuta duela, ezin duela nahi adinako aurrerapausoa eman. Baina politikoek sekula ez dute hori esaten. Eskertuko genuke argi eta zintzoago jokatuko balute, aitortuz: ez gaude transgenikoen alde, edo halako proiekturen alde, baina halako legek galarazten du gure borondatea, halako enpresak agindu du alde egingo duela Euskal Herritik guk neurri hori martxan jarriz gero... Informazio ondradua emanez gero, ulertuko ditugu politikoen erabakiak, nahiz eta agian ez onartu. Benetako arrazoiak ez dira agertzen askotan.
Zergatik egingo da Abiadura Handiko Trena, sustengarritasunaren antitesia den proiektua? Enpresa batzuek diru asko irabaziko dutelako. Hori aitortzen duen politikorik bada, nire bozka irabaziko du. Baina aitortu dezala benetako arrazoia.
I. EZKURRA. Ni legegintzaldi honetako administrazioan nago, eta Abiadura Handiko Trenaren proiektua lehenagotik dator. Eusko Jaurlaritzaren barruan eztabaida dago AHTren inguruan. Gurean gai hau planteatzen denean, lurralde antolakuntza eredu bat planteatzen da, garraiobide mota bat... Horretaz denaz hitz egiten da. Baina ez da hitz egiten kontratisten enpresez, ez Siemens-ez... Zin dagit hori.
Gertatu izan da administraziotik bultzatutako azpiegitura politika batzuek oinarrian enpresa pribatu batzuen irabazia bilatu izana. Tamalgarriak dira ustelkeria kasu hauek, esaterako, AVEren kasuan ikusi genituenak. Baina Eusko Jaurlaritzari zalantzarako tartea behintzat zor zaio. Ezin dut onartu horrelako salaketa gogor bat.
H. GROOME. Adibideek Eusko Jaurlaritzarekiko susmoa pizten didate.
Eusko Jaurlaritzak egiten duena baino gehiago egin lezakeela esan duzu lehenago. Zer, adibidez?
J. ALLENDE. Europako komunitateak nekazaritza intentsiboa bultzatzen badu, agian Euskal Herriak nekazaritza estentsiboa landu behar du, Suitza egiten ari den bezala. Bere bailaretako produktuak indartuz, labelen bidez. Nork bere nekazaritza indartzen duenean, bere kultura indartzen duelako. Suitzan garaiko eta bertako produktuz beteta ikusi ditut supermerkatuak. Horrela, bertako nekazaritza indartzen dute, kalitatea, eta jokoan dagoen elikaduraren segurtasuna... Bertako produktuak kontsumitzen dituzte, horretarako %10 gehiago ordaindu behar badute ere. Badakitelako %10 hori gehiago ordainduta, euren nekazari, baserri, ingurumen eta produktuei eusten dietela.
Euskal Herrirako kontsumo eredu propioa garatu behar dugu guk ere. Euskal Herrian erabakigarriak diren balio batzuk gordetzeko nekazal estrategia propio bat sortu behar dugu, edo Taiwango arrautzen eta auskalo nongo letxugen menpe egongo gara. Prest gaude %10 gehiago ordaintzeko, administrazioak label batzuk arautu ditzan, eta horrela botikarik edo hormonarik gabeko produktuak kontsumitu ditzagun?
Lurralde antolamenduarekin, berdin. Euskal Herriak dituen muga geografikoak kontuan hartuta, txikia dela jakinda, eta lurraren okupazioa larritzeko modukoa denean, Brasil, Frantzia edo Italiaren eredua imitatu behar al dugu? Edo egokitu egin behar dugu?
I. EZKURRA. Ni ez naiz nekazaritza sailekoa, baina aspaldidanik egiten da merkatuaren diskriminazioa, etiketa eta labelen bidez. Ziur ez nagoena da, euskal gizarteak, nahiz eta Europako bataz bestekotik gorako errenta duen, kontsumo mota horri erantzuten dion.
J. ALLENDE. Ados nago horretan zurekin.
Euskal Herrirako kontsumo eredu propioa garatu behar dugu guk ere. Euskal Herrian erabakigarriak diren balio batzuk gordetzeko nekazal estrategia propio bat sortu behar dugu, edo Taiwango arrautzen eta auskalo nongo letxugen menpe egongo gara. Prest gaude %10 gehiago ordaintzeko, administrazioak label batzuk arautu ditzan, eta horrela botikarik edo hormonarik gabeko produktuak kontsumitu ditzagun?
Lurralde antolamenduarekin, berdin. Euskal Herriak dituen muga geografikoak kontuan hartuta, txikia dela jakinda, eta lurraren okupazioa larritzeko modukoa denean, Brasil, Frantzia edo Italiaren eredua imitatu behar al dugu? Edo egokitu egin behar dugu?
I. EZKURRA. Ni ez naiz nekazaritza sailekoa, baina aspaldidanik egiten da merkatuaren diskriminazioa, etiketa eta labelen bidez. Ziur ez nagoena da, euskal gizarteak, nahiz eta Europako bataz bestekotik gorako errenta duen, kontsumo mota horri erantzuten dion.
J. ALLENDE. Ados nago horretan zurekin.
Nola ikusten duzue euskal gizartea sustengarritasunaren gaiaren inguruan?
J. ALLENDE. Ez nago ziur Euskal Herrian gehiengoa ingurumenarekin kezkatuta dagoen benetan. Gizartea hezi egin behar da. Kontsumitzailearen subiranotasunaz hitz egiten dugunean, kontsumitzaileak aldatuko du gizartea, baina horretarako orain daukana baino informazio gehiago eduki beharko du. Telebistak gai honi buruz ematen duen informazioa (berdin telebista espainiarra edo ETB) erabat murritza da, eta desitxuratua. Komunikabideek aparteko funtzioa dute gizartea informatzeko lanean.
X. GONZALEZ. Nik uste gizartea jasangarritasunarekin kezkatuta dagoela. Herritarrengandik gertuen dagoen instituzioa udaletxea da. Beraz, herritarren kezkaren erakusgarri da, EAEko 250 udalerrietatik 87 Agenda 21 programan sartu izana. Programa hau baita tokian tokiko jasangarritasuna lantzen duena. Gainera, Berangoko udalaren kasuan, kontatu digute herrian egindako inkestaren emaitzekin harrituta geratu direla. Espero baitzuten herritarren kezka nagusiak langabezia edo antzerakoak izango zirela, eta aldiz, konturatu dira ingurumena dela herritarrak gehien kezkatzen dituena.
I. EZKURRA. Gaztedia solidarioagoa eta ingurumenarekin konprometituagoa denaren mitoa zabaldua dago. Hein batean egia da, baina bestalde, talderik kontsumistena, eta beraz, ingurumenarekiko erasokorrena gaztedia da. Horren adibide da, gure diagnostikoetan garraiobide pribatua zer kopurutan hazi den. Kotxea da ingurumenaren kontrako elementu kaltegarrienetakoa: lurra errepidez okupatzen delako, gas emisioak sortzen dituelako, hirian sortzen den trafikoagatik, soinuagatik... Gazte jendeak arazo horretan duen erantzukizuna argia da. Gogoratzen dut 70eko hamarkada bukaeran unibertsitateko aparkalekuak hutsik egoten zirela. Irakasleak bakarrik joaten ziren kotxez. Orain bete-beteta egoten dira, aparkaleku berriak egin behar izan dira...
J. ALLENDE. Gizarte hau da erruduna, gehiengo sozial hau, kontsumitzailea da egoera honen erruduna, eta gizarteak eragozten du aurreragoko pausoak ezin emana. Gizarte kontsumista eta garapenzalea da hau oso. Horregatik uste dut Eusko Jaurlaritzak ahalegin izugarria egin behar duela informatzen, hezten, kontzientziatzen eta gizarte zibilak parte hartu dezan.
I. EZKURRA. Administrazioa ez da ariko gauza denak ondo egiten. Baina gizartea bera ere beste bizimodu bat aukeratzen ari da. Nekazaritzan, herritarrok konturatzen gara, garai batean lantzen zen lurra, baratzeak eta abar, gaur egun zelai berdeak direna. Kasurik onenean, ganadutegi txiki bat egongo da. Gainera arazoak daude hurrengo nekazari edo arrantzale belaunaldia sortzeko. Txapapotearen arazoan ikusi ahal izan dugu, zenbat perutar, afrikar eta gainerako ari diren lanean arrantza ontzietan. Horrek esan nahi du, euskal gizartea norabide batean ari dela garatzen. Zergatik dira, bestela, lehengo baratzeak orain zelai berde?
H. GROOME. Lantzen diren produktuak ematen ziren subentzioen arabera aldatzen joan dira. Bazka-arto subentzionatu denean, nekazariak bazka-artoa lantzera pasatu dira. Diru laguntza publikoekiko dependentzia sortu da. Horrek ez du esan nahi diru laguntza publikoei muzin egiten diegunik. Baizik, diru laguntzak banatzeko modua erabat aldatu behar dela. Urteak dira horretarako proposamen bat aurkeztu genuela. Ez da beharrezkoa zergak igotzea nekazaritzarako diru laguntzak emateko. Beste era batera banatzea da kontua, nekazal ustiakuntza bakoitzak merezi izan dezan. Eta ingurumen kostuak barneratu behar dira. Alegia, orain arte enpresek produktu merkeak sortzen dituzte, baina ingurumenari kalte handia eginez. Ingurumenaren kalte horiek kanporatu egiten dira, alegia, gizarteak ordaintzen ditu, zergetatik ateratzen baita ingurumena konpontzeko dirua.
X. GONZALEZ. Nik uste gizartea jasangarritasunarekin kezkatuta dagoela. Herritarrengandik gertuen dagoen instituzioa udaletxea da. Beraz, herritarren kezkaren erakusgarri da, EAEko 250 udalerrietatik 87 Agenda 21 programan sartu izana. Programa hau baita tokian tokiko jasangarritasuna lantzen duena. Gainera, Berangoko udalaren kasuan, kontatu digute herrian egindako inkestaren emaitzekin harrituta geratu direla. Espero baitzuten herritarren kezka nagusiak langabezia edo antzerakoak izango zirela, eta aldiz, konturatu dira ingurumena dela herritarrak gehien kezkatzen dituena.
I. EZKURRA. Gaztedia solidarioagoa eta ingurumenarekin konprometituagoa denaren mitoa zabaldua dago. Hein batean egia da, baina bestalde, talderik kontsumistena, eta beraz, ingurumenarekiko erasokorrena gaztedia da. Horren adibide da, gure diagnostikoetan garraiobide pribatua zer kopurutan hazi den. Kotxea da ingurumenaren kontrako elementu kaltegarrienetakoa: lurra errepidez okupatzen delako, gas emisioak sortzen dituelako, hirian sortzen den trafikoagatik, soinuagatik... Gazte jendeak arazo horretan duen erantzukizuna argia da. Gogoratzen dut 70eko hamarkada bukaeran unibertsitateko aparkalekuak hutsik egoten zirela. Irakasleak bakarrik joaten ziren kotxez. Orain bete-beteta egoten dira, aparkaleku berriak egin behar izan dira...
J. ALLENDE. Gizarte hau da erruduna, gehiengo sozial hau, kontsumitzailea da egoera honen erruduna, eta gizarteak eragozten du aurreragoko pausoak ezin emana. Gizarte kontsumista eta garapenzalea da hau oso. Horregatik uste dut Eusko Jaurlaritzak ahalegin izugarria egin behar duela informatzen, hezten, kontzientziatzen eta gizarte zibilak parte hartu dezan.
I. EZKURRA. Administrazioa ez da ariko gauza denak ondo egiten. Baina gizartea bera ere beste bizimodu bat aukeratzen ari da. Nekazaritzan, herritarrok konturatzen gara, garai batean lantzen zen lurra, baratzeak eta abar, gaur egun zelai berdeak direna. Kasurik onenean, ganadutegi txiki bat egongo da. Gainera arazoak daude hurrengo nekazari edo arrantzale belaunaldia sortzeko. Txapapotearen arazoan ikusi ahal izan dugu, zenbat perutar, afrikar eta gainerako ari diren lanean arrantza ontzietan. Horrek esan nahi du, euskal gizartea norabide batean ari dela garatzen. Zergatik dira, bestela, lehengo baratzeak orain zelai berde?
H. GROOME. Lantzen diren produktuak ematen ziren subentzioen arabera aldatzen joan dira. Bazka-arto subentzionatu denean, nekazariak bazka-artoa lantzera pasatu dira. Diru laguntza publikoekiko dependentzia sortu da. Horrek ez du esan nahi diru laguntza publikoei muzin egiten diegunik. Baizik, diru laguntzak banatzeko modua erabat aldatu behar dela. Urteak dira horretarako proposamen bat aurkeztu genuela. Ez da beharrezkoa zergak igotzea nekazaritzarako diru laguntzak emateko. Beste era batera banatzea da kontua, nekazal ustiakuntza bakoitzak merezi izan dezan. Eta ingurumen kostuak barneratu behar dira. Alegia, orain arte enpresek produktu merkeak sortzen dituzte, baina ingurumenari kalte handia eginez. Ingurumenaren kalte horiek kanporatu egiten dira, alegia, gizarteak ordaintzen ditu, zergetatik ateratzen baita ingurumena konpontzeko dirua.
Gizartearen partehartzea da sustengarritasunak behin eta berriz azpimarratzen duena. Ordezkaritzan oinarritutako demokrazia motz geratu al da?
H. GROOME. Kontua da, politikoak urte batzuetarako aukeratzen ditugula, baina gai hauek ez direla hauteskunde kanpainetan eztabaidatzen eta agertzen. Eta gutxiago Euskal Herrian. Hauteskundetan aukeratzen ditugu martxan jarriko diren proiektuak, baina nekazal proiektu horiez ez da eztabaidatzen.
X. GONZALEZ. Ez nago ados, aurtengo hauteskundeetan gai honek ez duela garrantzirik izan diozunean. Udaletxeetako alderdi askoren programetan agertzen da Agenda 21aren gaia. Eta programa hau da udaletxeek jasangarritasunaren gaia euren politikan integratzeko erabiltzen duten tresna. Beste gauza bat da komunikabideek zeri eman dioten garrantzia, zer islatu duten.
I. EZKURRA. Bada nik uste, azken hauteskundeetan, ingurumenaren gaiak ez duela eraginik izan. Begira zer gertatu den Galizian, Prestigeren kasua gertatuta ere. Eta Balearetan ere PPk lortu du gehiengo absolutua, eta han eztabaida gai nagusietako bat eko-tasena zen.
H. GROOME. Gainera, une hauetan politikoek ez dute erantzukizun legalik egiten dutenarekiko. Adibide praktiko bat jarrita: nekazaritza transgenikoak dakarren kutsaduraz informatzeko ahal diren ahalegin eta proposamen denak egin ditugu. Oso arazo larria da hau nekazaritza osoarentzat, ezinezkoa delako nekazaritza tradizionala eta transgenikoa aldi berean mantentzea. Ez da kasurik egiten, nekazaritza transgenikoari ateak irekiko zaizkio, eta kutsadura sortuko du. Baina nik ezin dut politiko bat epaitegira eraman, egindako abisu denei jaramonik egin ez dielako. Estatu Batuetako kasuan gertatutakoaren datu zehatzak edukita ere, lege okerrak sortu ditzakete politikariek, eta gero ezin da euren lan okerra epaitu. Ez dut esan nahi politikoek gogoak emandakoa egiten dutenik, baina mugatuta dago herritarrek, Gobernuz Kanpoko Erakundeak eta bestelako erakundeek egin dezaketena.
J. ALLENDE. Demokrazia partehartzailearen bidez lortuko da gizarte zibilak gehiago parte hartuta politikariei kontrol zehatzagoa egitea. Demokrazia partehartzaileak eskatzen du gizartea hezi egin behar dela, eta kontzientziatu.
I. EZKURRA. Ez dakit, daukaguna daukagu, eta noski sistema demokratikoak zer hobetua baduela. Baina desira hutsak planteatzea, jauzi ekonomikoak eta politikoak, ditugun erronka handiei erantzuteko ez zaizkit eraginkorrak eta egokiak iruditzen. Gure estrategia horretan saiatzen ari da. Martxan jarri berria da, lehen geltokian dago, eta sinesten dugu asko eman dezakeela.
J. ALLENDE. Egia esan, oso aurreratua iruditzen zait Eusko Jaurlaritzaren programa marko anbientala. Teoria mailan oso interesgarria eta aurrerakoia da, praktikan jartzean ikusiko da zer ematen duen.
Beste arazoa da, gure politikari batzuk gehiago direla gestoreak, politikoak baino. Alegia, administratzaileak. Hori gabezia handia da. Sailburu orde batek esan zidan, unibertsitateko jendea geundela pentsatzeko, eta politikariak egiteko zeudela. Ez nago ados. Etorkizuna aurreikusi eta gizartea transformatzen lagundu behar dute politikoek, ez gizartea gestionatzen. Politikariek oso informatuta eta kontzientziatuta egon behar dute. Alkateen kasuan, esaterako, askok ez dakite tutik ere sustengarritasunaren kontu honek zer esan nahi duen. Politikariak bere esku dituen tresnak baliatu behar ditu gizartea eraldatzeko. Tresna horiek ez dituzte ahal bezainbeste erabiltzen.
I. EZKURRA. Ados nago politikariek ez dutela administratzaile hutsak izan behar. Funtzionarioak administratzen du, eta politikoak bideratzen du eta gidak jartzen ditu.
X. GONZALEZ. Ez nago ados, aurtengo hauteskundeetan gai honek ez duela garrantzirik izan diozunean. Udaletxeetako alderdi askoren programetan agertzen da Agenda 21aren gaia. Eta programa hau da udaletxeek jasangarritasunaren gaia euren politikan integratzeko erabiltzen duten tresna. Beste gauza bat da komunikabideek zeri eman dioten garrantzia, zer islatu duten.
I. EZKURRA. Bada nik uste, azken hauteskundeetan, ingurumenaren gaiak ez duela eraginik izan. Begira zer gertatu den Galizian, Prestigeren kasua gertatuta ere. Eta Balearetan ere PPk lortu du gehiengo absolutua, eta han eztabaida gai nagusietako bat eko-tasena zen.
H. GROOME. Gainera, une hauetan politikoek ez dute erantzukizun legalik egiten dutenarekiko. Adibide praktiko bat jarrita: nekazaritza transgenikoak dakarren kutsaduraz informatzeko ahal diren ahalegin eta proposamen denak egin ditugu. Oso arazo larria da hau nekazaritza osoarentzat, ezinezkoa delako nekazaritza tradizionala eta transgenikoa aldi berean mantentzea. Ez da kasurik egiten, nekazaritza transgenikoari ateak irekiko zaizkio, eta kutsadura sortuko du. Baina nik ezin dut politiko bat epaitegira eraman, egindako abisu denei jaramonik egin ez dielako. Estatu Batuetako kasuan gertatutakoaren datu zehatzak edukita ere, lege okerrak sortu ditzakete politikariek, eta gero ezin da euren lan okerra epaitu. Ez dut esan nahi politikoek gogoak emandakoa egiten dutenik, baina mugatuta dago herritarrek, Gobernuz Kanpoko Erakundeak eta bestelako erakundeek egin dezaketena.
J. ALLENDE. Demokrazia partehartzailearen bidez lortuko da gizarte zibilak gehiago parte hartuta politikariei kontrol zehatzagoa egitea. Demokrazia partehartzaileak eskatzen du gizartea hezi egin behar dela, eta kontzientziatu.
I. EZKURRA. Ez dakit, daukaguna daukagu, eta noski sistema demokratikoak zer hobetua baduela. Baina desira hutsak planteatzea, jauzi ekonomikoak eta politikoak, ditugun erronka handiei erantzuteko ez zaizkit eraginkorrak eta egokiak iruditzen. Gure estrategia horretan saiatzen ari da. Martxan jarri berria da, lehen geltokian dago, eta sinesten dugu asko eman dezakeela.
J. ALLENDE. Egia esan, oso aurreratua iruditzen zait Eusko Jaurlaritzaren programa marko anbientala. Teoria mailan oso interesgarria eta aurrerakoia da, praktikan jartzean ikusiko da zer ematen duen.
Beste arazoa da, gure politikari batzuk gehiago direla gestoreak, politikoak baino. Alegia, administratzaileak. Hori gabezia handia da. Sailburu orde batek esan zidan, unibertsitateko jendea geundela pentsatzeko, eta politikariak egiteko zeudela. Ez nago ados. Etorkizuna aurreikusi eta gizartea transformatzen lagundu behar dute politikoek, ez gizartea gestionatzen. Politikariek oso informatuta eta kontzientziatuta egon behar dute. Alkateen kasuan, esaterako, askok ez dakite tutik ere sustengarritasunaren kontu honek zer esan nahi duen. Politikariak bere esku dituen tresnak baliatu behar ditu gizartea eraldatzeko. Tresna horiek ez dituzte ahal bezainbeste erabiltzen.
I. EZKURRA. Ados nago politikariek ez dutela administratzaile hutsak izan behar. Funtzionarioak administratzen du, eta politikoak bideratzen du eta gidak jartzen ditu.
Demokrazia partehartzailea eskatzen da, gero eta gehiago. Baina herritarrek parte hartzen al dute dauzkaten aukeretan?
X. GONZALEZ. Agenda 21ak partehartze irekia duten foroak sortzen ditu herri bakoitzean, herritarren ikuspegia prozesuan integratzeko. Eta era guztietako udalak aurkitu ditugu. Batzuek azken bururaino garatu dute partehartzea, baina argi dago asko murgildu behar garela udalerri bakoitzaren errealitatean gure prozesuek eraginkorrak izan eta parte hartzea bermatu dezaten. Konturatzen gara herri askotan partehartzea oso murritza izan dela. Askotan administrazioa bera da erabakiak hartzeko herriaren partehartzea bilatzen duena. Herria foro horietan parte hartzera animatu nahi dugu. Izan ere, proiektu bat aurkezten den bakoitzean kontra egiteko talde bat sortzen da, eta hori eskubide bat da. Baina eraikitzeko, mahaian eseri eta lan egin edo parte hartzen ere hasi behar da. Gainera, jasangarritasunaren gaian, partehartzea ezinbestekoa da. Biztanle denek kolaboratzen ez badute, ez baitago politika sustengarririk aurrera ateratzerik. Esaterako, alferrik da edukiontzi ezberdinak jartzea, herritarrak zaborra sailkatzen ez badu.
J. ALLENDE. Inoiz ezin zaio herritarrari errua bota parte hartzen ez duelako.
Inoiz ez zaio parte hartzen uzten, eta kolpean zazpi plan ematen zaizkio bi hilabeteko epean aztertu eta iritzia eman dezan. Eta partehartzea prozesu bat da, ez une puntual bateko kontua. Niri horixe gertatu zait Lurraldearen Zatiko Planekin. Frankismoan alegazioak 30 egunetan egin behar izaten ziren. Garai hartatik politika honetara aurreratu dena, 30 egun beharrean 60 ematen dizkigutela da. Hori hurrengo 30 urteetan berebiziko garrantzia izango duten proiektuekin egiten da, gainera.
Ez dago borondate politikorik, eta zuzenean salatzen dut egungo administrazioa, partehartze zabaleko prozesuak zabaltzeko. Ez EAJ, ez IU-EB, ez HB eta ez beste inork ez du borondaterik demokrazia partehartzailean sakontzeko. Ez zaielako komeni. Alderdi politikoak talde endogamikoak dira, sektak, eta gizarte zibilarekiko lotura galduz joan dira. Demokraziak duen erronkarik handiena hori da, gizarte zibilak politikarengan galdu duen konfiantza berreskuratzea. Administrazioak ez dio herritarrari behar beste informaziorik, aukerarik eta konfiantzarik ematen, herritarrak partehartzea probetxuzkoa dela sentitu dezan. Sustengarritasunari buruzko dokumentu denetan, partehartzea da gehien erabiltzen den hitza. Ordea, bide horretan oso gutxi aurreratu dugu. Partehartzea ez da dena bilerakeriaren esku uztea. Partehartzea suspertu, antolatu, lagundu, egin behar da.
Agenda 21ak bide ausarta zabaldu du partehartzean. Baina behetik goraino garatu behar da bide hori: bailarara, diputazio eta Eusko Jaurlaritzaraino. Bestela, makillaje hutsean geratzen baita.
H. GROOME. Parte hartzeko aukera ematen duten foro denak dira eskertzekoak. Baina kontuz ibili behar da. Esperientzia penagarriek erakusten dute foro batzuek antolatuta dauden moduan, berdin-berdin dela parte hartu edo ez. Zeren bozketara jo behar bada, aurretik irabazia egoten baita. Pentsatzen duzuna esan eta kito, ez da debaterik ere izaten. Gainera, sarri herritarraren iritziak interes ekonomikoren batekin talka egiten badu, akabo. Iritziak ez du piperrik balio.
Partehartzeko informatzea eta heztea garrantzitsua da. Ezinbestekoa ere bai. Izan ere, gizarteak derrigor irentsi beharko ditu eko-tasak eta gainerakoak. Egungo sistema ez baita bideragarria. Beraz, hobe da gizarteari neurri horien azalpenak ematea, ekologiaren zentzuan orientatzea, zentzu positiboan prestatzea gizarte horretarako. Eta ez gara gizarteak ulertu dezan behar adina lan egiten ari.
I. EZKURRA. Parte hartzeko foru formalak ditugu, eta baliteke jendearentzat gogorra izatea hor parte hartzeko modua. Baina egia da gure gizartea oso dela konplexua, eta denek nahi dutela hor egon. Brasilen ikusi dugu gurekiko partehartzean oso daudela aurreratuta. Han talde bakoitzak du ordezkaritza, eta ez eztabaidatu bakarrik, erabakiak ere foroak hartzen ditu.
Partehartzea bultza behar du administrazioak, baina gizartea gero eta indibidualistagoa da. Ziur aski patroi batzuen ondorioz. Beraz, ez da kontu erraza.
J. ALLENDE. Inoiz ezin zaio herritarrari errua bota parte hartzen ez duelako.
Inoiz ez zaio parte hartzen uzten, eta kolpean zazpi plan ematen zaizkio bi hilabeteko epean aztertu eta iritzia eman dezan. Eta partehartzea prozesu bat da, ez une puntual bateko kontua. Niri horixe gertatu zait Lurraldearen Zatiko Planekin. Frankismoan alegazioak 30 egunetan egin behar izaten ziren. Garai hartatik politika honetara aurreratu dena, 30 egun beharrean 60 ematen dizkigutela da. Hori hurrengo 30 urteetan berebiziko garrantzia izango duten proiektuekin egiten da, gainera.
Ez dago borondate politikorik, eta zuzenean salatzen dut egungo administrazioa, partehartze zabaleko prozesuak zabaltzeko. Ez EAJ, ez IU-EB, ez HB eta ez beste inork ez du borondaterik demokrazia partehartzailean sakontzeko. Ez zaielako komeni. Alderdi politikoak talde endogamikoak dira, sektak, eta gizarte zibilarekiko lotura galduz joan dira. Demokraziak duen erronkarik handiena hori da, gizarte zibilak politikarengan galdu duen konfiantza berreskuratzea. Administrazioak ez dio herritarrari behar beste informaziorik, aukerarik eta konfiantzarik ematen, herritarrak partehartzea probetxuzkoa dela sentitu dezan. Sustengarritasunari buruzko dokumentu denetan, partehartzea da gehien erabiltzen den hitza. Ordea, bide horretan oso gutxi aurreratu dugu. Partehartzea ez da dena bilerakeriaren esku uztea. Partehartzea suspertu, antolatu, lagundu, egin behar da.
Agenda 21ak bide ausarta zabaldu du partehartzean. Baina behetik goraino garatu behar da bide hori: bailarara, diputazio eta Eusko Jaurlaritzaraino. Bestela, makillaje hutsean geratzen baita.
H. GROOME. Parte hartzeko aukera ematen duten foro denak dira eskertzekoak. Baina kontuz ibili behar da. Esperientzia penagarriek erakusten dute foro batzuek antolatuta dauden moduan, berdin-berdin dela parte hartu edo ez. Zeren bozketara jo behar bada, aurretik irabazia egoten baita. Pentsatzen duzuna esan eta kito, ez da debaterik ere izaten. Gainera, sarri herritarraren iritziak interes ekonomikoren batekin talka egiten badu, akabo. Iritziak ez du piperrik balio.
Partehartzeko informatzea eta heztea garrantzitsua da. Ezinbestekoa ere bai. Izan ere, gizarteak derrigor irentsi beharko ditu eko-tasak eta gainerakoak. Egungo sistema ez baita bideragarria. Beraz, hobe da gizarteari neurri horien azalpenak ematea, ekologiaren zentzuan orientatzea, zentzu positiboan prestatzea gizarte horretarako. Eta ez gara gizarteak ulertu dezan behar adina lan egiten ari.
I. EZKURRA. Parte hartzeko foru formalak ditugu, eta baliteke jendearentzat gogorra izatea hor parte hartzeko modua. Baina egia da gure gizartea oso dela konplexua, eta denek nahi dutela hor egon. Brasilen ikusi dugu gurekiko partehartzean oso daudela aurreratuta. Han talde bakoitzak du ordezkaritza, eta ez eztabaidatu bakarrik, erabakiak ere foroak hartzen ditu.
Partehartzea bultza behar du administrazioak, baina gizartea gero eta indibidualistagoa da. Ziur aski patroi batzuen ondorioz. Beraz, ez da kontu erraza.
Denek buruarekin baieztatu dute partehartzearen zailtasuna eta gizartea kontzientziatu beharra. Adostasun puntu hau baliatu dugu mahai ingurua bukatzeko.
Mahaikideak
Iñaki Ezkurra
Eusko Jaurlaritzako Ingurumen Sailburuordea
Deustun jaio eta bizi da. Ekonomia ere bertako unibertsitatean ikasi zuen. Gaur egun Sabin Intxaurragaren lan taldean dabil, jasangarritasuna lortzeko planak aurrera atereaz. Ekologistek ere aitortzen dute Eusko Jaurlaritzak jasangarritasunaren bila martxan jarritako planak aurrerakoiak direla, eta Europako joerei erantzuten dietenak. Baina egiten zaizkien kritika zorrotzei ere erantzun behar izan die mahaiko erdiko hankak.
Xabier Gonzalez
Ihobeko teknikaria
Helen Groome
EHNE sindikatuko langilea
Jose Allende
Unibertsitateko irakaslea
Eusko Jaurlaritzako Ingurumen Sailburuordea
Deustun jaio eta bizi da. Ekonomia ere bertako unibertsitatean ikasi zuen. Gaur egun Sabin Intxaurragaren lan taldean dabil, jasangarritasuna lortzeko planak aurrera atereaz. Ekologistek ere aitortzen dute Eusko Jaurlaritzak jasangarritasunaren bila martxan jarritako planak aurrerakoiak direla, eta Europako joerei erantzuten dietenak. Baina egiten zaizkien kritika zorrotzei ere erantzun behar izan die mahaiko erdiko hankak.
Xabier Gonzalez
Ihobeko teknikaria
B ilboko gazte honek Ekonomiako karreran irakasle izan zuen Jose Allende. Bere klaseetan hirien gaiarekiko irrika piztu, eta «eskualdeko eta hiriko ekonomia» adarrean lizentziatu zen. Egun, Ihoben ari da lanean, Eusko Jaurlaritzaren barne dagoen Ingurugiro Iharduketarako Sozietate Publikoan, alegia. Bera ari da buru-belarri Agenda 21 programa lantzen. Gizarteak jasangarritasunarekiko duen jarrera eta partehartzea aztertu du mahaiko hanka honek.
Helen Groome
EHNE sindikatuko langilea
Ingalaterran jaio zen 1958an. Geografian lizentziatu ostean, Madrilen egin zuen doktorego tesia, eta tesiko atal bat euskal basogintzari eskaini zion. Horrela ezagutu zuen Euskal Herria, eta 1988an etorri zen hona bizitzera. Egun EHNE nekazal sindikatuko nekazal-ingurumen atalean ari da. Eta Karrantzako eskola publikoan, Guraso Elkarteko lehendakari da. Naturaren ikuspegitik eta nekazaritzako esperientziatik eutsi dio gaiari mahaiaren ezker hankak.
Jose Allende
Unibertsitateko irakaslea
Algortako irakasle hau, katedraduna da «Hiri eta eskualde antolamendua eta ingurumen politika» atalean. Nuklearren kontrako mugimendu zabalean parte hartu zuen 80ko hamarkadan. Eta bi liburu ditu idatziak: «Medio ambiente, ordenación del territorio y sostenibilidad», eta kaleratu berri den «Ordenación del territorio y políticas sectoriales». Azalpen orokorrak eta ikuspegi zabala ulertarazten maisu dela erakusten du mahaiaren hanka honek.
Sustengarritasunaren ipuina
Behin batean, munduko ekonomilari zaharrenak, ospetsuenak eta jakintsuenak bildu ziren kongresu batean galdera honi erantzuna emateko: Zer da mundu honetan sustengaezina, jasanezina, eutsiezina, iraunaraziezina, mantenezina, orekaezina eta eramanezina dena? Lehen egunean, arraroa badirudi ere, denak ados paratu ziren eta zibilizazio industrialaren eredu ekonomikoa aldatu beharra zegoela baieztatu zuten, aho batez. Kontsumo eta produkzio sistema kapitalistak ez duela ekosistemen osasuna bermatzen eta horrela jarraituz gero, gure espeziearen eta biosferaren etorkizuna ere zalantzan zegoela, kritikatu zuten. Poz-pozik zirenean euren adostasun ia osoagatik, nazioarteko batzar horren antolatzaile ekonomilari-ekologikoen partetik bigarren galdera bat luzatu zitzaien euren harridurarako. Zer egin behar du gaurko ekonomiak, planetaren sustengarritasuna ziurtatzeko? Saguen antzera, txintxarria aukeratua zeukatenean, katuari lepoan ipini behar zitzaiola konturatu ziren eta horretarako estrategia bat diseinatu behar zen.
Sachs abizeneko bat eta Nazio Batuen kontsultorea zenak "ekogarapena"ren bidea proposatu zuen, hau da, Hirugarren Munduko garapen ekonomikoa ziurtatzea, ekosistemen bizitza ahalmenak arriskuan jarri barik. Hori oso erradikala iruditu zitzaien batzuei, lehen munduko nagusitasun ekonomikoa kolokan jartzen baitzuen eta "garapen jasangarria" proposatu zuten, denon hazkunde ekonomikoa eta ingurumenaren defentsa uztartzeko gogoaz. Une horretatik aurrera kongresua biltzar kaotiko eta desadostasunez beterikoa bihurtu zen. Eta ekonomiako Nobel saridunei deitu zieten euren berbekin animoa eta lasaitasuna ekartzeko edo.
Robert M.Solow, 1987ko Nobel Sariak halaxe esan zuen: "Nahi baldin badugu sustengarritsuna zeozer emozionala baino gehiago izatea, zer kontserbatu behar dugun zehaztu behar da. Nire aburuz, gizartearen kapital "stocka", kapital naturala barne, kontserbatu behar da eta horretarako kapital naturalaren "prezio-gerizpe" egokiak topatu behar dira". Askok ez zuten ulertu ere egin zer esan nahi zuen.
Beste batek aldiz, Tinbergen izenekoa, gauzak kakaztu zituen esaterakoan "hazkunde sustengatua, ingurumen garbia eta dirusari egokiak antolatu behar ditugu". Eta lau hostoen irustak ere!! erantzun zioten. Nobel saridunen artean ere polemika zerbitzaturik zegoen.
Gauzak argitzeko gogoaz, Norton ekonomilariak batzar horretan sustengarritasunaren bi nozio, paradigma eta diskurtso guztiz desberdinak zirela azaldu zuen. Batari "ahula" deitu zion, ekonomia ofiziala edo estandarrak aplikatzen duena, non garapen sustengarriaren kontzeptu dikotomikoaren erabileran garapena zen gakoa, sustantiboa eta mantendu behar zena, hazkunde iraunkorraren ikuspuntu ekonomiko neoklasikoaren partetik. Eta aldiz, bere aburuz, bazegoen bigarrengo interpretazio bat, sustengarritasun "gogorra", non, muga fisikoak, termodinamikaren legeak eta naturaren ekonomia, hau da, ekologia, ekonomiaren oinarriak ziren. Hau entzuterakoan atzera buelta iskanbilak sortu ziren.
Lehengo zakuan edo lerroan sentitu zirenek alde egin zuten esanez, hori ekologista erradikalen tranpa bat baino ez zela izan. Bertan gelditu zirenek, aldiz, nahiz eta asko ez izan, euren tesiekin aurrera jarraitzeko konpromezua hartu zuten.
Bat hasi zen esaten, garapena, nahiz eta kalidadea adieraziz eta ez kantitatea, lengoaiaren iruzur bat bihurtu zela. Paul Erlich, "Ecological Economics" aldizkarikoak ekonomilarien aurka egin zuen "organismoak, populazioak eta ekosistemak sistema irekiak dira, eguzkiak bidalitako energia degradatzen dutenak euren bizitza mantentzeko. Hor ditugu mugak eta ezin dugu mugimendu amaiezinaren makina batean amestu. Hori ekonomilari batzuen burumuinean datza bakarrik" esanez.
Gelditu zirenen artean, oso ezaguna ez zen beste batek zera planteatu zuen, oso modan ari zirela jartzen sustengarritasunezko esperimentu lokalak, hau da, tokian tokiko irudikatzen ziren irla ekologikoak, kontutan hartu gabe, esperientzia horiek epe luze batetan mantendu daitezkeela soilik, kanpoko beste material, lehengaiak eta sumideroak euren zerbitzura ipintzen diren heinean. Eta "espero dut", gaineratu zuen, "hemen gelditu garenok ez ditugula desberdinduko, sustengarritasun lokala, denboran eta espazioan mugatua dena, sustengarritasun partziala, hau da aspektu bati dagokiona, ura, energia, elikadura edo dena delakoa eta sustengarritsaun globala, hau da, eskala planetarioan eman behar dena". Hitz zuhurrak izan ziren.
Gero, filosofia ekonomikoan aditu batek azpimarratu zuen, zibilizazio industrialaren ihesaldi sustengaezina hiru osagarrien batuketatik etorri dela, alde batetik zientzialarien arrazoi partziala, bestetik etika indibidualista insolidarioa eta hirugarrenez gizartearen ikusmen atomista eta banaketa profesional eta administratiboak. Eta gaineratu zuen eredu eramangarri global batek, egungo balio etiko, hedoniko eta ekonomikoak aldatu behar zituela. Bere hitzen ostean, algara galanta suertatu zen.
Hori oso zaila da! Eta gu ekonomilari talde txiki bat baino ez gara!! Aurpegiratu zioten. Zer egin dezakegu guk, mundu honetan dauden indar eta interes krematistiko guztien kontra?
Eta hirugarren aldiz kongresu hartan desanimoa eta egonezari ateak zabaltzen ari zitzaizkienean, Jose Manuel Naredo ekonomilari-ekologista madrildarrak ipuin honen amaiera zoriontsua ekarri zuen esan zuenean: "Bai, egia da proposatzen ari garen aldaketa instituzional eta mentalak, bere osotasunean, aurrera eramateko zailtasun handiak ditugula, horrek, zibilizazio industrialaren balore eta instituzioen eraldaketa nabariak exijitzen baititu baina… aldaketa horien ezinbesteko baldintza dugu, gaur eta hemen mahai gainean jartzea. Ez badira sikiera planteatzen inoiz ez baitira gauzatuko. Eta txalo zaparrada bat entzun zen kongresuaren bukaeran. Eta hala ez bazen sar nazatela kalabazan, eta ipuin hau ager dadila... EAEko Sustengarritasunaren Estrategian.
Robert M.Solow, 1987ko Nobel Sariak halaxe esan zuen: "Nahi baldin badugu sustengarritsuna zeozer emozionala baino gehiago izatea, zer kontserbatu behar dugun zehaztu behar da. Nire aburuz, gizartearen kapital "stocka", kapital naturala barne, kontserbatu behar da eta horretarako kapital naturalaren "prezio-gerizpe" egokiak topatu behar dira". Askok ez zuten ulertu ere egin zer esan nahi zuen.
Beste batek aldiz, Tinbergen izenekoa, gauzak kakaztu zituen esaterakoan "hazkunde sustengatua, ingurumen garbia eta dirusari egokiak antolatu behar ditugu". Eta lau hostoen irustak ere!! erantzun zioten. Nobel saridunen artean ere polemika zerbitzaturik zegoen.
Gauzak argitzeko gogoaz, Norton ekonomilariak batzar horretan sustengarritasunaren bi nozio, paradigma eta diskurtso guztiz desberdinak zirela azaldu zuen. Batari "ahula" deitu zion, ekonomia ofiziala edo estandarrak aplikatzen duena, non garapen sustengarriaren kontzeptu dikotomikoaren erabileran garapena zen gakoa, sustantiboa eta mantendu behar zena, hazkunde iraunkorraren ikuspuntu ekonomiko neoklasikoaren partetik. Eta aldiz, bere aburuz, bazegoen bigarrengo interpretazio bat, sustengarritasun "gogorra", non, muga fisikoak, termodinamikaren legeak eta naturaren ekonomia, hau da, ekologia, ekonomiaren oinarriak ziren. Hau entzuterakoan atzera buelta iskanbilak sortu ziren.
Lehengo zakuan edo lerroan sentitu zirenek alde egin zuten esanez, hori ekologista erradikalen tranpa bat baino ez zela izan. Bertan gelditu zirenek, aldiz, nahiz eta asko ez izan, euren tesiekin aurrera jarraitzeko konpromezua hartu zuten.
Bat hasi zen esaten, garapena, nahiz eta kalidadea adieraziz eta ez kantitatea, lengoaiaren iruzur bat bihurtu zela. Paul Erlich, "Ecological Economics" aldizkarikoak ekonomilarien aurka egin zuen "organismoak, populazioak eta ekosistemak sistema irekiak dira, eguzkiak bidalitako energia degradatzen dutenak euren bizitza mantentzeko. Hor ditugu mugak eta ezin dugu mugimendu amaiezinaren makina batean amestu. Hori ekonomilari batzuen burumuinean datza bakarrik" esanez.
Gelditu zirenen artean, oso ezaguna ez zen beste batek zera planteatu zuen, oso modan ari zirela jartzen sustengarritasunezko esperimentu lokalak, hau da, tokian tokiko irudikatzen ziren irla ekologikoak, kontutan hartu gabe, esperientzia horiek epe luze batetan mantendu daitezkeela soilik, kanpoko beste material, lehengaiak eta sumideroak euren zerbitzura ipintzen diren heinean. Eta "espero dut", gaineratu zuen, "hemen gelditu garenok ez ditugula desberdinduko, sustengarritasun lokala, denboran eta espazioan mugatua dena, sustengarritasun partziala, hau da aspektu bati dagokiona, ura, energia, elikadura edo dena delakoa eta sustengarritsaun globala, hau da, eskala planetarioan eman behar dena". Hitz zuhurrak izan ziren.
Gero, filosofia ekonomikoan aditu batek azpimarratu zuen, zibilizazio industrialaren ihesaldi sustengaezina hiru osagarrien batuketatik etorri dela, alde batetik zientzialarien arrazoi partziala, bestetik etika indibidualista insolidarioa eta hirugarrenez gizartearen ikusmen atomista eta banaketa profesional eta administratiboak. Eta gaineratu zuen eredu eramangarri global batek, egungo balio etiko, hedoniko eta ekonomikoak aldatu behar zituela. Bere hitzen ostean, algara galanta suertatu zen.
Hori oso zaila da! Eta gu ekonomilari talde txiki bat baino ez gara!! Aurpegiratu zioten. Zer egin dezakegu guk, mundu honetan dauden indar eta interes krematistiko guztien kontra?
Eta hirugarren aldiz kongresu hartan desanimoa eta egonezari ateak zabaltzen ari zitzaizkienean, Jose Manuel Naredo ekonomilari-ekologista madrildarrak ipuin honen amaiera zoriontsua ekarri zuen esan zuenean: "Bai, egia da proposatzen ari garen aldaketa instituzional eta mentalak, bere osotasunean, aurrera eramateko zailtasun handiak ditugula, horrek, zibilizazio industrialaren balore eta instituzioen eraldaketa nabariak exijitzen baititu baina… aldaketa horien ezinbesteko baldintza dugu, gaur eta hemen mahai gainean jartzea. Ez badira sikiera planteatzen inoiz ez baitira gauzatuko. Eta txalo zaparrada bat entzun zen kongresuaren bukaeran. Eta hala ez bazen sar nazatela kalabazan, eta ipuin hau ager dadila... EAEko Sustengarritasunaren Estrategian.
Tokiko Agenda 21: jasangarritasuna lortzeko tresna baliagarria?
Tokiko Agenda 21 kontzeptuari definizio bat eman nahi bazaio garapen jasangarria gauzatzeko tresna dela esan daiteke. Plangintza erreminta gisa ere hartu ohi da eta baita ere udalerrien etengabeko hobekuntzara daraman prozesu gisa ere. Definizioak definizio, ideia horren bihotzean jasangarritasun kontzeptua dago.
Bada, zer adierazi nahi da garapen jasangarria kontzeptuarekin? Planetako biztanle guztien bizi-kalitate hobea, egun eta etorkizunean, bermatzen duen garapen ereduari esaten zaio horrela. Esan daiteke sektore ofizial zein extraofizial gehientsuenetan onartuta dagoen definizioa dela, maiz askotan intentzio mailan geratu ohi dena, ezen utopiaren mugan kokatzen diren hitz eder horiek eduki serio eta benetakoz janztea ez baita inondik inora lan makala.
Definizioen alorretik apur bat aldenduz, eta mundu mailako garapen eredu berria gauzatzeko martxan dauden ekimen eta tresna guztien artean Tokiko Agenda 21 deritzona protagonismo handia hartzen ari da. Bere ezaugarri nagusiena tokian tokikoa lantzen duela da, hiritarrengandik gertu dagoen eskalan eta herri eragileen inplikazioa bilatuz. Izan ere, herritarren partehartzea hartzen da prozesuaren arrakastaren berme gisa.
Zein ekarpen egiten ditu Tokiko Agenda 21 prozesuak? Nagusiena, seguraski, jasangarritasunaren kontzeptuaren eta tokian duen aplikagarritasunaren inguruan udal eragile zein herritarren hausnarketa eta eztabaida ahalbidetzen duela. Nolako herria nahi dugu, zein baldintzatan bizi nahi dugu, nolako herria utzi nahi diegu gure ondorengoei? Horrelako galderen aurreko erantzuna bilatzeko parada ematen du. Izan ere, jasangarritasunari buruz tokian jarduteak maila globalean gizartea aldarazten duten prozesuei buruzko gogoeta egiteko aukera ematen du. Hezkuntzarako tresnaren dimentsioa gailentzen zaio, beraz, Tokiko Agenda 21i, jasangarritasunaren klabe berrian funtzionatzen ikasteko tresnarena, alegia.
Plangintzarako tresna ere den neurrian bigarren ekarpen garrantzitsua egiten du TA21ek: udal antolakuntzan eragiten du bete-betean, udal gestioaren arlo guztiak eta baita ere goi mailako Administrazioen eskuduntz diren arloen pixkanakako uztartzea ekarriko baitu eta horrekin batera, ingurumen eta jasangarritasunaren ideia udal politika osoan txertatuko baitu. Azken honek aldaketak ekarriko ditu, dudarik gabe, udalerriaren lurraldearen itxura eta biztanlegoaren bizimodua moldatuko duten hainbat arlotan: lurzoruaren erabileran, natur baliabideen zainketan, zerbitzu eskaintzan, herriaren ekonomi baliabideetan...
Badirudi Tokiko Agenda 21en bidean abiatzen den udalerriak, lan ugari izango duen arren, prozesutik etekin onuragarriak ateratzeko aukerarik izango duela. Alabaina, prozesuaren ezarpenak baditu mugak eta handiak gainera. Nagusienak ondokoak:
Tokiko jasangarritasunaren esanahia herritarrei ulertaraztea lan nekeza bihurtzen da beti, zaila baita hain korapilotsua den kontzeptu hori jendearen eguneroko bizitza eta lanarekin lotzea. Behin zubi hori eginez gero prozesuarekin ilusio pixka bat sortaraztea errazagoa izaten da. Nolanahi ere, askorentzako urruneko ideia izaten jarraituko du beti nahiz eta prozesuak aurrera egin herrian.
Gauza beretsua aipa daiteke Tokiko Agenda 21 prozesuan protagonista aktibo izan behar luketen udal eragileei dagokienez. Udal osoaren eta, batik bat, alkate eta alkatesen konpromiso eta bultzada sendorik egon ezean departamentu guztien inplikazioa lortzea titanen lana bihurtzen da. Bestalde, udal sailen artean ohikoa izaten den elkarlan eza oztopo erantsia izaten da udal kudeaketaren arlo guztiak inplikatu behar dituen egitasmoa aurrera eramateko.
Gizartearen partehartzeari dagokionean, bi harrikozkorrekin egin ohi da topo Tokiko Agenda 21 ezartzerakoan, batetik Administrazioarekin elkarlanean jarduteko gizarte erakundeek, eta oro har, herritarrek duten tradizio falta eta, bestetik, gizarte zibil antolatuaren ahulezia. Gizartea antolatzeko tradizioa Euskal Herrian handia bada ere prozesu honen baitan iraunkorki lan egiteko prest direnak edo aukera dutenak oso gutxi izaten dira, lehentasun handiagoa duten zereginen premia gailentzen baitzaie. Hori dela eta, partehartze prozesuak oso bizkorra eta erakargarria izan behar du, bestela herritarren ordezkari gisa sortutako foro edo kontseiluek ez dute iraungo.
Bada beste zailtasun bat Tokiko Agenda 21en prozesuan gaindiezinezko mendi bihurtzen dena: goi mailako lurralde planek, azpiegitura proiektuek eta goi Administrazioetatik bultzatzen diren egitasmoek herri mailan duten eragin saihestezina: nola egin herria jasangarriagoa azken hau bere lurralde eta biztanleen bizimoduaren gaineko erabaki nagusien jabe ez den neurrian? Hauxe izaten da, hain zuzen ere, Tokiko Agenda 21i bertatik kritika egiten zaionean erabiltzen den argudiorik nagusiena. Eta ez zaio arrazoirik falta, ezen goi mailako Administrazioek beren aldetik jasangarritasunaren inguruko gogoeta egiten ez duten artean tokiko eskalan burututako prozesua guztiz elbarria izango baita. Azken batean, Agenda 21 garatzera ez daude soilik udalak deituta, eskala guztietako Administrazioak ere erremediorik gabe.
Beraz, dituen helburuak eta oztopoak kontutan izanik utopiaren mugan kokatzen den egitasmoa izateak Tokiko Agenda 21 sinesgarritasun gutxiko prozesu bihurtzen du hasiera-hasieratik: azken batean, hitz ederrez jantzitako ipuin gauzaezin bezala ikusten dute gehientsuenek. Eta seguraski arrazoi izango dute baina honen aurrean galdera bat egin beharra dago: ezagutzen al da planetaren amiltze etengabea zuzentzen lagunduko duen beste biderik? Gaurkoz, jasangarritasuna da ematen dakigun erantzun bakarra eta berau jomuga dugularik lan egiten jartzen bagara agian lortuko dugu aurrera zertxobait egitea edo gutxienez atzerako martxa zuzentzea. Esan daiteke Tokiko Agenda edo antzerako erremintak erabiltzera beharturik gaudela etorkizuneko belaunaldiei itxurazko planeta utzi nahi badiegu.
Definizioen alorretik apur bat aldenduz, eta mundu mailako garapen eredu berria gauzatzeko martxan dauden ekimen eta tresna guztien artean Tokiko Agenda 21 deritzona protagonismo handia hartzen ari da. Bere ezaugarri nagusiena tokian tokikoa lantzen duela da, hiritarrengandik gertu dagoen eskalan eta herri eragileen inplikazioa bilatuz. Izan ere, herritarren partehartzea hartzen da prozesuaren arrakastaren berme gisa.
Zein ekarpen egiten ditu Tokiko Agenda 21 prozesuak? Nagusiena, seguraski, jasangarritasunaren kontzeptuaren eta tokian duen aplikagarritasunaren inguruan udal eragile zein herritarren hausnarketa eta eztabaida ahalbidetzen duela. Nolako herria nahi dugu, zein baldintzatan bizi nahi dugu, nolako herria utzi nahi diegu gure ondorengoei? Horrelako galderen aurreko erantzuna bilatzeko parada ematen du. Izan ere, jasangarritasunari buruz tokian jarduteak maila globalean gizartea aldarazten duten prozesuei buruzko gogoeta egiteko aukera ematen du. Hezkuntzarako tresnaren dimentsioa gailentzen zaio, beraz, Tokiko Agenda 21i, jasangarritasunaren klabe berrian funtzionatzen ikasteko tresnarena, alegia.
Plangintzarako tresna ere den neurrian bigarren ekarpen garrantzitsua egiten du TA21ek: udal antolakuntzan eragiten du bete-betean, udal gestioaren arlo guztiak eta baita ere goi mailako Administrazioen eskuduntz diren arloen pixkanakako uztartzea ekarriko baitu eta horrekin batera, ingurumen eta jasangarritasunaren ideia udal politika osoan txertatuko baitu. Azken honek aldaketak ekarriko ditu, dudarik gabe, udalerriaren lurraldearen itxura eta biztanlegoaren bizimodua moldatuko duten hainbat arlotan: lurzoruaren erabileran, natur baliabideen zainketan, zerbitzu eskaintzan, herriaren ekonomi baliabideetan...
Badirudi Tokiko Agenda 21en bidean abiatzen den udalerriak, lan ugari izango duen arren, prozesutik etekin onuragarriak ateratzeko aukerarik izango duela. Alabaina, prozesuaren ezarpenak baditu mugak eta handiak gainera. Nagusienak ondokoak:
Tokiko jasangarritasunaren esanahia herritarrei ulertaraztea lan nekeza bihurtzen da beti, zaila baita hain korapilotsua den kontzeptu hori jendearen eguneroko bizitza eta lanarekin lotzea. Behin zubi hori eginez gero prozesuarekin ilusio pixka bat sortaraztea errazagoa izaten da. Nolanahi ere, askorentzako urruneko ideia izaten jarraituko du beti nahiz eta prozesuak aurrera egin herrian.
Gauza beretsua aipa daiteke Tokiko Agenda 21 prozesuan protagonista aktibo izan behar luketen udal eragileei dagokienez. Udal osoaren eta, batik bat, alkate eta alkatesen konpromiso eta bultzada sendorik egon ezean departamentu guztien inplikazioa lortzea titanen lana bihurtzen da. Bestalde, udal sailen artean ohikoa izaten den elkarlan eza oztopo erantsia izaten da udal kudeaketaren arlo guztiak inplikatu behar dituen egitasmoa aurrera eramateko.
Gizartearen partehartzeari dagokionean, bi harrikozkorrekin egin ohi da topo Tokiko Agenda 21 ezartzerakoan, batetik Administrazioarekin elkarlanean jarduteko gizarte erakundeek, eta oro har, herritarrek duten tradizio falta eta, bestetik, gizarte zibil antolatuaren ahulezia. Gizartea antolatzeko tradizioa Euskal Herrian handia bada ere prozesu honen baitan iraunkorki lan egiteko prest direnak edo aukera dutenak oso gutxi izaten dira, lehentasun handiagoa duten zereginen premia gailentzen baitzaie. Hori dela eta, partehartze prozesuak oso bizkorra eta erakargarria izan behar du, bestela herritarren ordezkari gisa sortutako foro edo kontseiluek ez dute iraungo.
Bada beste zailtasun bat Tokiko Agenda 21en prozesuan gaindiezinezko mendi bihurtzen dena: goi mailako lurralde planek, azpiegitura proiektuek eta goi Administrazioetatik bultzatzen diren egitasmoek herri mailan duten eragin saihestezina: nola egin herria jasangarriagoa azken hau bere lurralde eta biztanleen bizimoduaren gaineko erabaki nagusien jabe ez den neurrian? Hauxe izaten da, hain zuzen ere, Tokiko Agenda 21i bertatik kritika egiten zaionean erabiltzen den argudiorik nagusiena. Eta ez zaio arrazoirik falta, ezen goi mailako Administrazioek beren aldetik jasangarritasunaren inguruko gogoeta egiten ez duten artean tokiko eskalan burututako prozesua guztiz elbarria izango baita. Azken batean, Agenda 21 garatzera ez daude soilik udalak deituta, eskala guztietako Administrazioak ere erremediorik gabe.
Beraz, dituen helburuak eta oztopoak kontutan izanik utopiaren mugan kokatzen den egitasmoa izateak Tokiko Agenda 21 sinesgarritasun gutxiko prozesu bihurtzen du hasiera-hasieratik: azken batean, hitz ederrez jantzitako ipuin gauzaezin bezala ikusten dute gehientsuenek. Eta seguraski arrazoi izango dute baina honen aurrean galdera bat egin beharra dago: ezagutzen al da planetaren amiltze etengabea zuzentzen lagunduko duen beste biderik? Gaurkoz, jasangarritasuna da ematen dakigun erantzun bakarra eta berau jomuga dugularik lan egiten jartzen bagara agian lortuko dugu aurrera zertxobait egitea edo gutxienez atzerako martxa zuzentzea. Esan daiteke Tokiko Agenda edo antzerako erremintak erabiltzera beharturik gaudela etorkizuneko belaunaldiei itxurazko planeta utzi nahi badiegu.
Jasaezinari eustea
Gizakiaren Garapenari buruzko 1972ko Stockholmeko Gailurrean, ingurumenak garapena mugatzen duen ideia gainditzen ahalegindu ziren. Handik urte batzuetara, 1988an hain zuzen, Brundland Batzordearen "Etorkizuna geure eskuetan" izeneko txostenean planteatu zen lehenbiziko aldiz garapen jasangarriaren kontzeptua, zein, funtsean, geroko belaunaldien behar propioak lotu gabe, orainaldiko beharrak asebetetzen dituen garapen gisa ulertzen baita.
Hurrena, Rio-92ko Garapenaren eta Ingurumenaren Gailurra heldu zen. Orduko bilkura hartan, klimaren aldaketari, biodibertsitateari eta desertizazioari buruzko hitzarmenen onespenez gainera, Agenda 21ak agertu ziren, baina, ororen gainetik ondoko hau markatu zen gailur hartan: munduko biztanle guztiengana iritsi zen garapen jasangarriaren kontzeptua, eta halako neurrian iritsi ere non, joan den abuztuan, bataio-izen horixe zuela egin baitzen Johannesburgeko Gailurra.
Eta, baldin Rio-92 katarsi moduan bizi izan bazen -batik bat ingurumeneko katastrofean Iparraldeko herriek duten erantzukizuna aitortu egin zelako (ozono-geruzako zuloa, klimaren aldaketa, eta abar.)-; oso bestela, Johannesburg 2002 maskarada baten agerraldia izan da. Izan ere, hamar urte luze eman dira garapen jasangarri aldarrikatuaren gaineko politikak inplementatzen, eta, halaz guztiz, izutzeko moduko datuak bakarrik ditugu: ingurumenezko adierazle guztiek egoera okerragoa erakusten dute, handitu egin da herri aberastuen eta txirotuen arteko diferentzia eta txirotasuna biderkatu egin da murriztu beharrean.
Europako Batzordeak azken gailur horretarako egin zituen aurrelanen barruan, Europako Parlamentura helarazitako txostenean bertan aitortzen zen, oraingoz bederen, "erreala baino erretorikoagoa dela produkzioa eta kontsumoa bide jasangarritik bideratzea". Bada, horixe. Erretorika hutsa da, ez besterik, azken hamar urte hauetan gutxienez gobernuetako arduradunak egiten ari direna.
Hemen, Euskal Herrian, jasanezinari eusteko bidetik dabiltza, halaber, honelako eta bestelako administrazioak. Horrela, jasangarritasunaren erretorikaren azpian ongi ezkutatuta sustatzen dira Itoizko urtegia bezalako proiektuak, Abiadura Handiko Trena, Eibar-Gasteiz autopista, Transpirinioko autobidea, laborantza-munduaren konturako metropolizazioa, azalera handien ugaltze indiskriminatua edota alternatiba energetiko basatia.
Ibarretxe jaunak 2001ean aurkeztu zuen Euskal Herriko Jasangarritasunaren aldeko Konpromisoa, eta adierazpen horren ondotik etorri dira Euskal Autonomia Erkidegoan Garapen Jasangarriaren Ingurumenezko Estrategia eta Ingurumenaren arloko Programa Markoa. Bi egitasmo horiek edukirik gabeak dira, asmo-aitortze hutsa besterik ez, zeren azken buruan, garapen jasangarriaren ordez hazkunde jasana dute xede. Joko tristea da benetan solitarioan bakoitzak bere buruari tranpa egitea.
Hori guztia EAEko gobernuak berak jakitera emandako ingurumenezko adierazleek baieztatzen dute ongien. 1997 eta 2000 urteen artean, modu jasanezinean hazi da errekurtso naturalen kontsumoa: ura %18an, energia %30ean, negutegi-efektuaren iturburu diren gasen emisioa %27an (Ederki dabil Kiotoko Protokoloa!!!), hiriko hondakinen generatzea %66an (azken hamar urte hauetan), autopista-autobideen sarea %37an, auto-kopurua %34an, garraioaren energia-kontsumoa %68an, automobil pribatuan egindako laneko joan-etorriak %24 (kontrara, laneko joan-etorrietan %40an gutxitu da autobusaren erabilera).
Esan gabe doa, datu horiek guztiak dira oso kezkatzekoak, baina horien arteko batek berak bakarrik adierazten du zer eromen kolektibora iristen ari garen. Gure herrian, berrizta ez daitezkeen errekurtsoen artean, lurra da ezbairik gabe gutxien berrizta daitekeena eta preziatuena. Bada, 4 urtetan bakarrik, %24an gehitu da lurraren okupazioa, azpiegituretarako, bizitzeko espazioetarako edo jarduera ekonomikoetarako hartu delako. Halako eran urritu da, non gure geografian desagertu egin baita sektore pribatuarentzako espazioa hainbat eskualdetan.
Laborantzako munduaren biabilitateari eusteak ondoko hau guztia esan nahi du: sektore primarioaren izaera multifuntzionala aitortzea, faktore endogenoak sustatuz garapena bultzatzea, kalitatezko elikagaiak produzituko dituzten nekazariez hornitutako laborantza defendatzea; lur-bankuak sortzea, gazteak eremu horretan txerta daitezen; eta talkako mekanismo juridikoak artikulatzea, oraingo odol-hustea eten dadin eta espekulazioak mugarriak izan ditzan. Gobernu autonomikoak, ordea, mundu hori desagerrarazteko apustua egin du argi eta garbi, baina, hori bai, garapen jasangarriaren izenean.
Ongi konstatatu dugun moduan, hazi egin da jasangarritasunaren erretorika, eta hortxe dabil adierazpenen amuez, gailurrez, nazioarteko abenikoez eta Agenda Lokalak 21 izenekoez ongi horniturik. Bien bitartean, eta paraleloan, hondatzen eta okertzen ari da ingurumena. Horregatik, gure iritziz behintzat, jasanezina jasangarri egitea da benetan erdietsi nahi dena, ez besterik.
Hurrena, Rio-92ko Garapenaren eta Ingurumenaren Gailurra heldu zen. Orduko bilkura hartan, klimaren aldaketari, biodibertsitateari eta desertizazioari buruzko hitzarmenen onespenez gainera, Agenda 21ak agertu ziren, baina, ororen gainetik ondoko hau markatu zen gailur hartan: munduko biztanle guztiengana iritsi zen garapen jasangarriaren kontzeptua, eta halako neurrian iritsi ere non, joan den abuztuan, bataio-izen horixe zuela egin baitzen Johannesburgeko Gailurra.
Eta, baldin Rio-92 katarsi moduan bizi izan bazen -batik bat ingurumeneko katastrofean Iparraldeko herriek duten erantzukizuna aitortu egin zelako (ozono-geruzako zuloa, klimaren aldaketa, eta abar.)-; oso bestela, Johannesburg 2002 maskarada baten agerraldia izan da. Izan ere, hamar urte luze eman dira garapen jasangarri aldarrikatuaren gaineko politikak inplementatzen, eta, halaz guztiz, izutzeko moduko datuak bakarrik ditugu: ingurumenezko adierazle guztiek egoera okerragoa erakusten dute, handitu egin da herri aberastuen eta txirotuen arteko diferentzia eta txirotasuna biderkatu egin da murriztu beharrean.
Europako Batzordeak azken gailur horretarako egin zituen aurrelanen barruan, Europako Parlamentura helarazitako txostenean bertan aitortzen zen, oraingoz bederen, "erreala baino erretorikoagoa dela produkzioa eta kontsumoa bide jasangarritik bideratzea". Bada, horixe. Erretorika hutsa da, ez besterik, azken hamar urte hauetan gutxienez gobernuetako arduradunak egiten ari direna.
Hemen, Euskal Herrian, jasanezinari eusteko bidetik dabiltza, halaber, honelako eta bestelako administrazioak. Horrela, jasangarritasunaren erretorikaren azpian ongi ezkutatuta sustatzen dira Itoizko urtegia bezalako proiektuak, Abiadura Handiko Trena, Eibar-Gasteiz autopista, Transpirinioko autobidea, laborantza-munduaren konturako metropolizazioa, azalera handien ugaltze indiskriminatua edota alternatiba energetiko basatia.
Ibarretxe jaunak 2001ean aurkeztu zuen Euskal Herriko Jasangarritasunaren aldeko Konpromisoa, eta adierazpen horren ondotik etorri dira Euskal Autonomia Erkidegoan Garapen Jasangarriaren Ingurumenezko Estrategia eta Ingurumenaren arloko Programa Markoa. Bi egitasmo horiek edukirik gabeak dira, asmo-aitortze hutsa besterik ez, zeren azken buruan, garapen jasangarriaren ordez hazkunde jasana dute xede. Joko tristea da benetan solitarioan bakoitzak bere buruari tranpa egitea.
Hori guztia EAEko gobernuak berak jakitera emandako ingurumenezko adierazleek baieztatzen dute ongien. 1997 eta 2000 urteen artean, modu jasanezinean hazi da errekurtso naturalen kontsumoa: ura %18an, energia %30ean, negutegi-efektuaren iturburu diren gasen emisioa %27an (Ederki dabil Kiotoko Protokoloa!!!), hiriko hondakinen generatzea %66an (azken hamar urte hauetan), autopista-autobideen sarea %37an, auto-kopurua %34an, garraioaren energia-kontsumoa %68an, automobil pribatuan egindako laneko joan-etorriak %24 (kontrara, laneko joan-etorrietan %40an gutxitu da autobusaren erabilera).
Esan gabe doa, datu horiek guztiak dira oso kezkatzekoak, baina horien arteko batek berak bakarrik adierazten du zer eromen kolektibora iristen ari garen. Gure herrian, berrizta ez daitezkeen errekurtsoen artean, lurra da ezbairik gabe gutxien berrizta daitekeena eta preziatuena. Bada, 4 urtetan bakarrik, %24an gehitu da lurraren okupazioa, azpiegituretarako, bizitzeko espazioetarako edo jarduera ekonomikoetarako hartu delako. Halako eran urritu da, non gure geografian desagertu egin baita sektore pribatuarentzako espazioa hainbat eskualdetan.
Laborantzako munduaren biabilitateari eusteak ondoko hau guztia esan nahi du: sektore primarioaren izaera multifuntzionala aitortzea, faktore endogenoak sustatuz garapena bultzatzea, kalitatezko elikagaiak produzituko dituzten nekazariez hornitutako laborantza defendatzea; lur-bankuak sortzea, gazteak eremu horretan txerta daitezen; eta talkako mekanismo juridikoak artikulatzea, oraingo odol-hustea eten dadin eta espekulazioak mugarriak izan ditzan. Gobernu autonomikoak, ordea, mundu hori desagerrarazteko apustua egin du argi eta garbi, baina, hori bai, garapen jasangarriaren izenean.
Ongi konstatatu dugun moduan, hazi egin da jasangarritasunaren erretorika, eta hortxe dabil adierazpenen amuez, gailurrez, nazioarteko abenikoez eta Agenda Lokalak 21 izenekoez ongi horniturik. Bien bitartean, eta paraleloan, hondatzen eta okertzen ari da ingurumena. Horregatik, gure iritziz behintzat, jasanezina jasangarri egitea da benetan erdietsi nahi dena, ez besterik.
Irakurrienak
Matomo erabiliz
#1
#2
Zigor Olabarria Oleaga
#3
Gorka Bereziartua
#4
Onintza Irureta Azkune
#5
Azkenak
2024-11-19
Leire Ibar
Ijito herria ikusarazteko programazio didaktiko bat prestatu du Hezkuntza Sailak
“Te Siklârel Romanipen” ikasketa plana prestatu dute Ijito Herriaren historia eta kultura Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzan txertatzeko. Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza Sailak sortu du proiektua, EHUrekin eta Amuge Euskadiko Emakume Ijitoen Elkartearekin... [+]
2024-11-19
Leire Ibar
Nafarroako Unibertsitate Publikoak Justizia Errestauratiboko Titulua eskainiko du 2025ean
Bitartekaritzaren eta pertsonen arteko komunikazio zuzenaren bidez, izaera penaleko gatazka bati konponbidea aurkitzea da Justizia Errestauratiboaren helburua. NUPek eskainiko duen prestakuntza 100 ordukoa izango da eta ikasleei titulazioaren gastuen %90 ordainduko zaie.
2024-11-19
Pau Lluc i Pérez
Hainbaten artean, bat
Vicent Andrés Estellés poetaren hitzak harturik, bat naiz hainbat eta hainbat kasuren artean, eta ez kasu bakan, arraro edo ezohiko bat. Zoritxarrez, ez. Hainbaten artean, bat. Zehazki, Europako Kontseiluaren arabera, eta ibilbide handiko beste erakunde batzuen... [+]
2024-11-19
Jon Torner Zabala
Fermin Muguruza: ‘’Pradales lehendakaria bere Justizia Sailarekin ados dagoen jakin nahiko nuke'
Fermin Muguruzak kontzertua eskaini zuen pasa den larunbatean Martuteneko kartzelan, Iñaki Pikabea 'Piti' eta Joseba Sarrionandia ETAko kideek espetxe horretatik ihes egin eta 39 urtera. Orain, kontzertua dela-eta hainbat jenderen kexak jaso ostean, Eusko... [+]
2024-11-19
Mikel Aramendi
G20ko protokoloa eta Txinaren lau marra gorri
Argazkia bai, ala argazkia ez? Oraintxe bertan, ez dago argi Rio de Janeiron hasi berri-berria den G20aren goi bileran argazkia izango ote dugun ala ez. Bertaratu diren agintari gorenen “familia-argazkia”, alegia. Horrelakoetan arauzkoa bihurtu dena: turista... [+]
‘Bizkarsoro’ Donostiako zinemetara iritsiko da, Bageraren, udalaren eta SADEren elkarlanari esker
Bizkarsoro filma (Josu Martinez, 2023) Donostiako zinema aretoetan proiektatuko dute ostiral honetatik aurrera (hilak 22); SADEko Iñaki Elorzak azaldu duenez, bi aste inguruz proiektatuko dute printzipioz, eta, arrakasta baldin badu, denbora gehiagoz. Hala azaldu dute... [+]
2024-11-19
Gedar
Kartzelatik irtetean ematen zen diru-laguntza apurra desagerrarazi dute Espainiako Estatuan
Nafarroako Salhaketak jakinarazi duenez, laguntza hori ezinbestekoa zen preso egondako pertsonek "gutxieneko oinarri ekonomiko bat" eduki zezaten, "askatasunean bizitzen hastera igarotzean". 480 eurokoa baino ez zen subsidioa.
2024-11-19
Mikel Garcia Idiakez
Jaurlaritzak pobreenak berriro lotu ditu iruzurrarekin, dirulaguntzetan salaketak egiteko postontzi anonimoa jarrita
Duin bizi ahal izateko prestazio ekonomikoa jasotzen dutenak lupapean ditu, berriro ere, Eusko Jaurlaritzak: postontzia jarri du martxan, herritarrek modu anonimoan “jardun irregularren edozein susmo” jakinarazi dezaten, eta Lanbideko Kontrol Unitatea indartu du,... [+]
2024-11-18
Euskal Irratiak
Palestinar herriari elkartasuna helarazi diote Makeatik
Palestina, mediatikoki aurkeztua ez den bezala, aipatu zen joan den larunbatean Makean, mintzaldi, tailer, merkatu eta kontzertuen bidez.
2024-11-18
Uriola.eus
Bilboko Higiezinen Azokan protesta egin dute asteburuan Euskal Herriko etxebizitza sindikatuek
Asteburu honetan Euskalduna Jauregian Euskadiko Etxebizitza eta Dekorazio Higiezinen-aretoa egon da. Sustatzaile eta higiezinen agentziek eraikuntza berriko promozioak eta bigarren eskuko etxebizitzak eskaini dituzte partikular eta profesionalen erosketa eta inbertsiorako... [+]
2024-11-18
Onintza Irureta Azkune
Elene Lopetegi, Bilgune Feministako kidea
“Beharrezkoa da utopia maximoetan pentsatzea, horra iristeko bideak marraztu ahal izateko”
Egin berri dira Euskal Herriko Emakume* Abertzaleen Topaketa Feministak, azaroaren 16an, Laudion. Trantsizio feminista dimentsio guztietan lelopean 500 feminista elkartu ziren. Egun osoz amets egin zuten, utopiak lortzeko bidea marrazteko eta mugimenduko kideak ilusioz betetzeko.
2024-11-18
Leire Ibar
Hizkuntza gutxituek ingurune digitalean duten presentzia bermatzeaz arituko dira Donostian egingo den kongresuan
"Hizkuntzen irabazia" kongresua izango da azaroaren 26an eta 27an Donostian. Arlo digitalean inglesaren erabilera aregotzen ari den garaietan, kongresuak euskara bezalako hizkuntza gutxituek tokiko ekonomiari egiten dioten ekarpena agerian utzi nahi du.
Eguneraketa berriak daude