ZUIA
- Azken sei aste hauetan Zuiako Koadrilan zehar egin dugun ibilaldiari amaiera emango diogu aste honetako atalarekin, Koadrilari izena ematen dion udalerriarekin. Gure bisitaldietan Arabako iparraldeko bazter hauetan gordetzen diren altxor ugariak deskubritzen aritu gara. Baina Zuiako udalerriaren barruan altxorrik preziatuena dago, mendez mende eta gaur egun parke naturalaren barruan, bizirik mantendu den Gorbeia mendizerra zoragarria. Hango pagadi beltzetan barna galtzea ipuin batean sartzea bezalakoa da, Baias erreka liluragarriko lamiek belarrira xuxurlatuko diguten ipuinean, agian. Gorbeiako lilurak ez diezazkigula ahantzarazi Zuian bisita merezi duten beste lekuak: Oroko haitzak, Jugatxi, Ezti Museoa... aukera zabala eta joria benetan, lurralde honen aberastasuna erakusten duena.
Gorbeiaren magalean antolatu ziren hamabiren bat herrixken bizilekua da Zuia. Gehienak nekazaritza girokoak eta asko ezezagunak dira, Murgia hiriburua eta bailarako bazter guztietarako abiapuntua izanik.
Murgiako erdigune zabalean udaletxea nabarmentzen da, haren etxabeetan informazio turistikoaren bulegoa gordetzen duena. Kanpandorre bitxia erakusten duen elizaren ondoan, erakusketak egiteko erabiltzen den Vea-Murgia etxea dago. Honen eta udaletxearen artean, oinaztarren gurutzea ikus dezakegu. 1450. urteko gurutze honek oinaztar eta ganboatarren arteko borrokak gogora dakarzkigu, Zuia oinaztar leinuaren sorlekua zelako. Handik hurbil Eztiaren Museoa topatuko dugu, eztigintzarako erabiltzen diren lanabesak eta tresnak berreskuratzeko eta zaintzeko sortua. Bertan, eztia eta honen eratorriak nola egiten diren erakusten da, antolatutako lantegiaren bidez.
Murgiatik hegoalderantz joz, Jugo herriaren ondoko muinoan altxatzen da Jugatxi baseliza, haritz eta pagoen artean. Bertako Ama Birjinaren irudia XII. mendeko taila erromanikoa da, garai barrokoko erretaulan dagoena. Baselizaren inguruan jarlekuak, mahaiak, iturria eta barbakoa badaude atsedenleku gisa. Jugotik aurrera jarraituko dugu Domaikiaraino San Bartolome elizako apaingarri erromanikoak ikusteko asmoz. Adituen arabera, eliza honen plateresko estiloko erretaula nagusia, zonaldean dagoen onenetarikoa omen da.
Domaikiatik berriro Murgiara itzuliko gara, oraingoan Lukiano eta Bitoriano aldera murgiltzeko. Herri hauetan Erdi Aroan eta Ahaide Nagusien borroketan zehar, leinu garrantzitsuenen etxeak defenditzeko eraiki ziren dorretxeak ikus ditzakegu, La Encontrada baserri-etxea Lukianon eta Agirretarren dorretxea Bitorianon, adibidez. La Encontrada Zuia eta Urkabustaiz arteko mugan dagoen errementeriaren aurri ikusgarria da. Zonalde honetan harizti ederrak mantentzen dira eta Baias ibaiak arrantza esparrurik hoberenak eskaintzen ditu.
Altubetik gertu egitura bikaina duen Jaundia zubia dago eta Gorbeiako bidean, Sarria herrian Iturrate jauregia, Señoritarena ere deitua, ikus dezakegu.
Jugatxin, Atxabalen edo Gorbeiako parkearen harreran dauden atsedenlekuak une lasaiak eta atseginak igarotzeko prestatuta daude inguru paregabe batean. Bestalde, Zuian bada Golf kluba ere, Gorbeiaren magalean kokatuta. Erabat laua den 17 hektareatako zelai zabal honetan, bederatzi zulo daude haritzez, pinuz, pagoz eta laku artifizialez zein naturalez inguraturik.
Baina Zuiako lurraldetik ezin gara joan Gorbeia mendizerrako bazterrak ezagutu eta bisitatu gabe. Goiko gailurretako ibilaldi luzeari ekin ala erreken alboko txangoa lasai dastatu, berdin da, Gorbeiak ez gaitu aiherga utziko.
Ibilaldi ertainak Baias ibaitik gora eramango gaitu. Burbona gailur hostotsuaren albotik iragan eta seinale horizko pistak Nafarkortara eramango gaitu, Bizkaiko mugaraino. Handik, Oderiaga mendiko hegoaldeko mazela zeharkatuz, ibai aldera jaitsiko gara Parkeko sarreraraino itzuliz.
Araba eta Bizkaia artean harro altxatzen da 1.000 metrotik gora Gorbeiako mendikate izugarria. Altuerak zehazten du mendi klima, neguan elurte ugariak direlarik. Aldiz, mendilerroak itsasotik datozen haize hezeak geldiarazten ditu, hegoaldeko isurialdean eurite ugariagoak eraginez.
Bere 20.016 hektareekin Gorbeia EAEko Parke Naturalik handiena bilakatzen da, hein handi batean pagadi sakonez estalita. Baso aberats eta ugari hauek erraztu dute oreina bertan bizi izatea, parkeko erregea eta ikurra bihurtuz. Garai batean, Gorbeia aldetik desagertu zen, baina duela zenbait hamarkada berriro hasi zen hemengo basoetan bizitzen, arrakasta handiz. Ikusgarriak izaten dira iraila aldera arren artean suertatzen diren borrokaldiak, eme taldeak bereganatu nahian. Oreinen araldian parke osoa betetzen da marrumaz arratsaldetan.
Oreinaz gain, 167 animalia mota bizi dira Parkean, gehienak eurosiberiar jatorrikoak, bakan batzuk mediterraneoko zonaldekoak badira ere.
Bertan aurkitzen dugu Euskal Herrian desagertzeko arriskuan dauden hainbat animalia, igaraba, esaterako. Animalia honentzat ezinbestekoak dira ur garbia eta egoera onean mantentzen diren ibai ertzetako basoak. Eta Gorbeiako ur gardenetan aurkitu du aterpe animalia maitagarri honek, Pirinioetako desman, buztanikara hori eta ur-zozoekin batera.
Ibai eta basoen artean hamaika anfibio espezie bizi dira Gorbeian, baso-igel iberiarra, esaterako. Baso beltzetan, aldiz, oreinarekin batera, lepahoriek eta basakatuek babesa aurkitzen dute, ibiltarien urratsen zelatari.
Basotik atera eta altuera handiagoko eremuetan txilar, ote eta iratzeen zonaldean sartzen gara, Gorbeiako tontorren bidetik. Gorbeia erreferentzi nabarmena da Araba eta Bizkaiko paisaian eta garrantzi handiko gertaera topografikoa. Kareharrizko gailurrak ugari dira, Nafarkorta, Oderiaga, Berretin eta Gorbeiagane bera, Euskal Herri osoan ospetsua den gailurra. Tontor honek harro erakusten du apaingarri gisa daraman gurutzea eta ikusmira paregabea eskaintzen digu, mendizaleen artean tradizio handiko gailurra izanik.
Parke osoan naturaren adierazpen basatia nabarmena bada ere, gizakiaren aztarna aspaldikoa da. Bai kobazuloetako biztanleek eta baita megalitoak eraiki zituzten artzainek ere, Gorbeiako goiko larreak erabili zituzten. Mendizerra osoa betetzen duten txabolek eta kortek artzaintzan tradizio luzeko lurraldea dela erakusten dute. Olagizonak eta ikazkinak ere hemendik ibili ziren, lehenengo burdinolak IX. mendean dokumentatuta egonik.
Hau guztia eta askoz gehiagoren informazioa jasoko duzue Gorbeiako Interpretazio Zentroan. Zentro honen helburu nagusia bisitariei harrera egitea eta Parke Naturalaren ezaugarrien eta aukeren berri ematea da. Erakustokia egokitu da Zentroan bertan, panelen eta sistema interaktiboen bidez Parkeari lotutako hainbat gaien arloak lantzeko: eztigintza, oreinen mundua edo bizimodu tradizionala… Gorbeiako Parkea hurbilagotik ezagutzeko aukera paregabea. Sarrera dohainik izaten da eta Zentroa urte osoan zabalik dago, astelehenetan izan ezik.
945 462 528
- Altube Hotela (Altube) 945 430 173
- Goikuria aterpetxea (Sarria
94 470 0747
- Perrenku Nekazaletxea (Markina)
945 430 224
- Gorbea Bide Nekazaletxea (Sarria)
945 430 046
- Albertegi Nekazaletxea (Markina)
669 972 313
Non jan:
- Casa del Patrón jatetxea (Murgia)
945 462 528
- Izarra taberna-jatetxea (Bitoriano)
945 430 073
- Amaya taberna-jatetxea (Murgia)
945 430 109
- Areso taberna-jatetxea (Murgia)
945 430 220
- Iglesias taberna-jatetxea (Murgia)
945 430 142
- Piscinas taberna-jatetxea (Murgia)
945 462 434
- Txoko taberna (Murgia) 945 430 029
- Gorbea taberna (Murgia) 945 430 127
- Aldaia taberna (Murgia) 945 462 545
Oharra: Aurreko aleko Ihesi sailean, Zigoitiari buruzko artikuluan, ondorengo informazioa gehitzea falta zen:
Non lo egin:
- Izpiliku Nekazaletxea (Akosta)
945 464 154
- Lizardi Etxea Nekazaletxea (Zaitegi)
945 460 976
Ekimena abenduaren 28an egingo da Iruñeko Baluarte plazan. Goizeko 11:00etan ipuin irakurketa antolatu du Yalak La diverxa Cris ipuin kontalariarekin eta, ondoren, 12:00etatik aurrera, BDZ (Boikota, Desinbertsioa eta Zigorra) ekimenak antolatuta egingo da irakurketa.
Teslaren aurkako lehen greba –eta bakarra– da munduan, Suedian 2023ko urritik aurrera egiten ari direna. Duela mende batetik hona Suedian egindako grebarik luzeena bihurtu da. IF Metall sindikatua bultzatu du protesta, Elon Musken autogintza enpresak hitzarmen... [+]
PLEIBAK
Miren Amuriza Plaza
Susa, 2024
--------------------------------------------------
Miren Amurizaren bigarren eleberria argitaratu du Susak Durangoko azokaren atarian: Pleibak. Aurretik egindako grabazio baten gainean kantatzen ari zarelako antzerkia egitea da... [+]
Xabier Badiola
Xabier Badiola
Gaztelupeko Hotsak, 2023
-------------------------------------------------
Ea, ba. “Gaur egungo musika” musika deitzen zaio erritmo kutxa elektroniko bat duen edozeri, eta, klaro, horrela ezin da. Lerro hauetan saiatu izan gara... [+]
Ztandap
Nork: Mirari Martiarenak eta Idoia Torrealdaik.
Noiz: abenduaren 6an.
Non: Durangoko San Agustin kultur gunean.
------------------------------------------------------
Laugarren pareta hautsi eta zuzenean, zutik eta beldurrik gabe interpelatzen du publikoa stand... [+]
Sistema kolonial kapitalista heteropatriarkala auzitan jartzen eta borrokatzen denean, gupidarik gabe erasotzen du bueltan. Eskura dituen tresna guztiak erabiliz, instituzioak, medioak, justizia, hizkuntza, kultura, indarkeria... boterea berrindartzeko, sendotzeko eta... [+]
Askok, Gabonetan, ilusioa baino alferkeria handiagoa sentitzen dugu familia-otordu eta -topaketetan pentsatzean. Baina aurreratzen dizuegu ez dela otordua bera kolektiboki deseroso sentiarazten gaituena, familia tradizionala definitzen duen normatibitatea baizik. Are gehiago,... [+]
Betidanik begitandu zait esanguratsuagoa han-hemenka topa daitezkeen guruztokiei gazteleraz esaten zaien modua: humilladero. Ez al da guruztoki edo santutxo izen nahiko light, zuri edo haragoko konnotaziorik gabekoa? Azken batez, bertatik pasatzen zen oro umiliatu behar zen... [+]
Siriako Arabiar Errepublikaren amaierak harridura handia sortu du, gertatu den moduagatik: azkar eta ia erresistentziarik gabe. Halere, ez da hain arraroa herrialdea suntsituta, pobretuta eta zatitua zegoela kontutan hartzen badugu. Aspalditik siriar gehienen ardura ez zen nor... [+]
Centre Tricontinental erakundeak kongoarren erresistentzia historikoa deskribatu du The Congolese Fight for Their Own Wealth (Kongoko herriak bere aberastasunaren alde borrokan dihardu) dosierrean (2024ko uztaila, 77. zk). Kolonialismo garaian, Belgikako Force Publique-k... [+]
Balio digu ilunabarrarekin azken erretratu hori ateratzeko. Edo istant batean ordaintzeko barrako zerbitzariari eskatu berri diogun marianitoa. Eta ze arraio, Levi’sak imitatu nahi dituzten praken atzealdeko poltsikoan ezin hobeto datoz. Horretarako ere balio du... [+]
Master Amaierako lan sendoa aurkeztu berri du Peio Berterretxek. Urte luzetan antzerkian ikasia eta aritua, plaza antzerkien jatorriaz eta gaur egun dituzten funtzioez aritu gara harekin, Lekorneko Kabalkadan oinarrituta egin duen ikerketaren aitzakian.