ZUIA
- Azken sei aste hauetan Zuiako Koadrilan zehar egin dugun ibilaldiari amaiera emango diogu aste honetako atalarekin, Koadrilari izena ematen dion udalerriarekin. Gure bisitaldietan Arabako iparraldeko bazter hauetan gordetzen diren altxor ugariak deskubritzen aritu gara. Baina Zuiako udalerriaren barruan altxorrik preziatuena dago, mendez mende eta gaur egun parke naturalaren barruan, bizirik mantendu den Gorbeia mendizerra zoragarria. Hango pagadi beltzetan barna galtzea ipuin batean sartzea bezalakoa da, Baias erreka liluragarriko lamiek belarrira xuxurlatuko diguten ipuinean, agian. Gorbeiako lilurak ez diezazkigula ahantzarazi Zuian bisita merezi duten beste lekuak: Oroko haitzak, Jugatxi, Ezti Museoa... aukera zabala eta joria benetan, lurralde honen aberastasuna erakusten duena.
Gorbeiaren magalean antolatu ziren hamabiren bat herrixken bizilekua da Zuia. Gehienak nekazaritza girokoak eta asko ezezagunak dira, Murgia hiriburua eta bailarako bazter guztietarako abiapuntua izanik.
Murgiako erdigune zabalean udaletxea nabarmentzen da, haren etxabeetan informazio turistikoaren bulegoa gordetzen duena. Kanpandorre bitxia erakusten duen elizaren ondoan, erakusketak egiteko erabiltzen den Vea-Murgia etxea dago. Honen eta udaletxearen artean, oinaztarren gurutzea ikus dezakegu. 1450. urteko gurutze honek oinaztar eta ganboatarren arteko borrokak gogora dakarzkigu, Zuia oinaztar leinuaren sorlekua zelako. Handik hurbil Eztiaren Museoa topatuko dugu, eztigintzarako erabiltzen diren lanabesak eta tresnak berreskuratzeko eta zaintzeko sortua. Bertan, eztia eta honen eratorriak nola egiten diren erakusten da, antolatutako lantegiaren bidez.
Murgiatik hegoalderantz joz, Jugo herriaren ondoko muinoan altxatzen da Jugatxi baseliza, haritz eta pagoen artean. Bertako Ama Birjinaren irudia XII. mendeko taila erromanikoa da, garai barrokoko erretaulan dagoena. Baselizaren inguruan jarlekuak, mahaiak, iturria eta barbakoa badaude atsedenleku gisa. Jugotik aurrera jarraituko dugu Domaikiaraino San Bartolome elizako apaingarri erromanikoak ikusteko asmoz. Adituen arabera, eliza honen plateresko estiloko erretaula nagusia, zonaldean dagoen onenetarikoa omen da.
Domaikiatik berriro Murgiara itzuliko gara, oraingoan Lukiano eta Bitoriano aldera murgiltzeko. Herri hauetan Erdi Aroan eta Ahaide Nagusien borroketan zehar, leinu garrantzitsuenen etxeak defenditzeko eraiki ziren dorretxeak ikus ditzakegu, La Encontrada baserri-etxea Lukianon eta Agirretarren dorretxea Bitorianon, adibidez. La Encontrada Zuia eta Urkabustaiz arteko mugan dagoen errementeriaren aurri ikusgarria da. Zonalde honetan harizti ederrak mantentzen dira eta Baias ibaiak arrantza esparrurik hoberenak eskaintzen ditu.
Altubetik gertu egitura bikaina duen Jaundia zubia dago eta Gorbeiako bidean, Sarria herrian Iturrate jauregia, Señoritarena ere deitua, ikus dezakegu.
Jugatxin, Atxabalen edo Gorbeiako parkearen harreran dauden atsedenlekuak une lasaiak eta atseginak igarotzeko prestatuta daude inguru paregabe batean. Bestalde, Zuian bada Golf kluba ere, Gorbeiaren magalean kokatuta. Erabat laua den 17 hektareatako zelai zabal honetan, bederatzi zulo daude haritzez, pinuz, pagoz eta laku artifizialez zein naturalez inguraturik.
Baina Zuiako lurraldetik ezin gara joan Gorbeia mendizerrako bazterrak ezagutu eta bisitatu gabe. Goiko gailurretako ibilaldi luzeari ekin ala erreken alboko txangoa lasai dastatu, berdin da, Gorbeiak ez gaitu aiherga utziko.
Ibilaldi ertainak Baias ibaitik gora eramango gaitu. Burbona gailur hostotsuaren albotik iragan eta seinale horizko pistak Nafarkortara eramango gaitu, Bizkaiko mugaraino. Handik, Oderiaga mendiko hegoaldeko mazela zeharkatuz, ibai aldera jaitsiko gara Parkeko sarreraraino itzuliz.
Araba eta Bizkaia artean harro altxatzen da 1.000 metrotik gora Gorbeiako mendikate izugarria. Altuerak zehazten du mendi klima, neguan elurte ugariak direlarik. Aldiz, mendilerroak itsasotik datozen haize hezeak geldiarazten ditu, hegoaldeko isurialdean eurite ugariagoak eraginez.
Bere 20.016 hektareekin Gorbeia EAEko Parke Naturalik handiena bilakatzen da, hein handi batean pagadi sakonez estalita. Baso aberats eta ugari hauek erraztu dute oreina bertan bizi izatea, parkeko erregea eta ikurra bihurtuz. Garai batean, Gorbeia aldetik desagertu zen, baina duela zenbait hamarkada berriro hasi zen hemengo basoetan bizitzen, arrakasta handiz. Ikusgarriak izaten dira iraila aldera arren artean suertatzen diren borrokaldiak, eme taldeak bereganatu nahian. Oreinen araldian parke osoa betetzen da marrumaz arratsaldetan.
Oreinaz gain, 167 animalia mota bizi dira Parkean, gehienak eurosiberiar jatorrikoak, bakan batzuk mediterraneoko zonaldekoak badira ere.
Bertan aurkitzen dugu Euskal Herrian desagertzeko arriskuan dauden hainbat animalia, igaraba, esaterako. Animalia honentzat ezinbestekoak dira ur garbia eta egoera onean mantentzen diren ibai ertzetako basoak. Eta Gorbeiako ur gardenetan aurkitu du aterpe animalia maitagarri honek, Pirinioetako desman, buztanikara hori eta ur-zozoekin batera.
Ibai eta basoen artean hamaika anfibio espezie bizi dira Gorbeian, baso-igel iberiarra, esaterako. Baso beltzetan, aldiz, oreinarekin batera, lepahoriek eta basakatuek babesa aurkitzen dute, ibiltarien urratsen zelatari.
Basotik atera eta altuera handiagoko eremuetan txilar, ote eta iratzeen zonaldean sartzen gara, Gorbeiako tontorren bidetik. Gorbeia erreferentzi nabarmena da Araba eta Bizkaiko paisaian eta garrantzi handiko gertaera topografikoa. Kareharrizko gailurrak ugari dira, Nafarkorta, Oderiaga, Berretin eta Gorbeiagane bera, Euskal Herri osoan ospetsua den gailurra. Tontor honek harro erakusten du apaingarri gisa daraman gurutzea eta ikusmira paregabea eskaintzen digu, mendizaleen artean tradizio handiko gailurra izanik.
Parke osoan naturaren adierazpen basatia nabarmena bada ere, gizakiaren aztarna aspaldikoa da. Bai kobazuloetako biztanleek eta baita megalitoak eraiki zituzten artzainek ere, Gorbeiako goiko larreak erabili zituzten. Mendizerra osoa betetzen duten txabolek eta kortek artzaintzan tradizio luzeko lurraldea dela erakusten dute. Olagizonak eta ikazkinak ere hemendik ibili ziren, lehenengo burdinolak IX. mendean dokumentatuta egonik.
Hau guztia eta askoz gehiagoren informazioa jasoko duzue Gorbeiako Interpretazio Zentroan. Zentro honen helburu nagusia bisitariei harrera egitea eta Parke Naturalaren ezaugarrien eta aukeren berri ematea da. Erakustokia egokitu da Zentroan bertan, panelen eta sistema interaktiboen bidez Parkeari lotutako hainbat gaien arloak lantzeko: eztigintza, oreinen mundua edo bizimodu tradizionala… Gorbeiako Parkea hurbilagotik ezagutzeko aukera paregabea. Sarrera dohainik izaten da eta Zentroa urte osoan zabalik dago, astelehenetan izan ezik.
945 462 528
- Altube Hotela (Altube) 945 430 173
- Goikuria aterpetxea (Sarria
94 470 0747
- Perrenku Nekazaletxea (Markina)
945 430 224
- Gorbea Bide Nekazaletxea (Sarria)
945 430 046
- Albertegi Nekazaletxea (Markina)
669 972 313
Non jan:
- Casa del Patrón jatetxea (Murgia)
945 462 528
- Izarra taberna-jatetxea (Bitoriano)
945 430 073
- Amaya taberna-jatetxea (Murgia)
945 430 109
- Areso taberna-jatetxea (Murgia)
945 430 220
- Iglesias taberna-jatetxea (Murgia)
945 430 142
- Piscinas taberna-jatetxea (Murgia)
945 462 434
- Txoko taberna (Murgia) 945 430 029
- Gorbea taberna (Murgia) 945 430 127
- Aldaia taberna (Murgia) 945 462 545
Oharra: Aurreko aleko Ihesi sailean, Zigoitiari buruzko artikuluan, ondorengo informazioa gehitzea falta zen:
Non lo egin:
- Izpiliku Nekazaletxea (Akosta)
945 464 154
- Lizardi Etxea Nekazaletxea (Zaitegi)
945 460 976
Hiru bideo dira (albiste barruan ikusgai). Batak jasotzen du, grebak antolatzea leporatuta, Carabanchelen espetxeratu zituzten Jesús Fernandez Naves, Imanol Olabarria eta Juanjo San Sebastián langileak espetxetik atera ziren unea, 1976ko abuztuan. Beste biak Martxoak... [+]
Asteburu honetan hasiko da Gaztetxeak Bertsotan egitasmo berria, Itsasun, eta zazpi kanporaketa izango ditu Euskal Herriko ondorengo hauetan: Hernanin, Mutrikun, Altsasun, Bilboko 7katun eta Gasteizen. Iragartzeko dago oraindik finala. Sariketa berezia izango da: 24 gaztez... [+]
Martxoaren 8a Getxo bere bizitokian igaro du: kumbia dekolonial eta antiarrazista topaketa antolatu du Algortako Herriko Tabernan, Abianen, Hija del Nopal DJrekin batera.
Argentinatik Getxora migratu zen Celeste Agüero, kantutegi herrikoi batekin eta poesia xuxurlatzeko... [+]
Gaur abiatu da Bizi Baratzea Orrian kide egiteko kanpaina. Urtaro bakoitzean kaleratuko den aldizkari berezi honek Lurrari buruzko jakintza praktikoa eta gaurkotasuneko gaiak jorratuko ditu, formato oso berezian: poster handi bat izango du ardatz eta tolestu ahala beste... [+]
Euskal Herri mailan txikitik handira agroekologia sustatzen duten zenbait elkarte eta kooperatiba ataka larrian daude, finantziazio iturriak bertan behera geratu ostean. Erakunde publikoetatik, berriz, elikadura negozio gisa ikusten duten proiektuen aldeko apustu irmoa nabari... [+]
Katalanen ustetan artzainak engainatzen omen ditu hegazti honek: “enganyapastors”. Espainiar eta latindarrek, aldiz, ahuntzari esnea kentzen diola diote, hortik datorkio hain zuzen ere izen zientifikoan (Caprimulgus europaeus) islatzen den caprimulgus (capra... [+]
Noizbait. Noiz izan ote zen? Noizbait landareren batek lorea egitea erabaki zuen. Bai, bai, landareek ere erabakiak hartzen dituzte, eta guk maiz ez bezala, erabakiak bete egiten dituzte. Eta loreak sortu zituzten.
Iruñean bizi ziren Iñaki Zoko Lamarka eta Andoni Arizkuren Eseberri gazteak, baina familiaren herriarekin, Otsagabiarekin, lotura estua zuten biek betidanik. “Lehen, asteburuetan eta udan etortzen ginen eta duela urte batzuk bizitzera etorri ginen”, dio... [+]
Mugimendu feministak manifestazioak egin ditu goizean Donostian, Gasteizen eta Iruñean eta arratsaldean Baionan eta Bilbon. Oinarrizko irakurketa partekatu dute, eta horri gehitu diote hiri bakoitzean bertako problematika, eragile eta ekimenen erreferentzia.
Bilgune Feministak Heldulekuak argi, Euskal Herria feminista leloa baliatu du M8an, azpimarratzeko feminismoak ematen dituela “datorrenari aurre egiteko tresnak”, eta gogorarazteko faxismoaren gorakadaren testuinguru hau helduleku horretatik irakurri eta borrokatu... [+]
Otsailean bost urte bete dira Iruña-Veleiako epaiketatik, baina oraindik hainbat pasarte ezezagunak dira.
11 urteko gurutze-bidea. Arabako Foru Aldundiak (AFA) kereila jarri zuenetik epaiketa burutzera 11 urte luze pasa ziren. Luzatzen den justizia ez dela justizia, dio... [+]
MAITE: (biharko eguna antolatzen bere buruaren baitan) Jaiki, gosaldu, bazkaria prestatu, arropa garbitu, etxea garbitu, gizon hori jaiki, seme-alabak jaiki, hiru horien gosaria prestatu, haiek agurtu, erosketak egin, lanera joan, seme-alabak eskolatik jaso, merienda eman,... [+]
Josu Estarrona EH Bilduko Arabako senatariak egindako galderari erantzun dio Espainiako Sustapen Ministerioak, eta hor berretsi du Ezkioko aukera zailtasunez beteta dagoela.