Korrika 13 arrakastatsua amaitu eta laburrera kaleratu dira 2001 urtean burutu zen EAEren III. inkesta soziolinguistikoaren emaitzak. Ekainean, Nafarroa eta Iparraldeko datuak argitara ematea espero da, bada, besteak beste, Iparraldeko biztanleen ehuneko hogeita hamabost inguru egunero edo zenbaitetan euskaraz ari dela edota familia bidezko transmisioari dagokionez, orain arte sumatu den eten nabarmena apaldu dela bezalako baieztapenak eginez INSEE inkesta etxeak hizkuntza gutxituei buruz 1999ko erroldatik ateratako emaitzak egiaztatzen diren eta euskararen bilakaeran joera aldaketarik dagoela esaterik dagoen jakiteko ordura arte itxaron beharko dugu.

Bizkitartean, inkesta soziolinguistikoak, EAEri dagokionez, azken urteetan eremu desberdinetan sumatu diren joerak nola baita egin diren zenbait ikerketetatik ondorioztatutako emaitzak berretsi eta oso epe laburrean aldaketa sakonak bizitzen ari den euskal gizartearen une bateko argazkia eskaintzen digu, besteak beste, zahartzen ari den, familia egituran aldaketa esanguratsuak jasaten ari den, etorkinen etorrerak biztanleriaren galtzea apaltzea ekarri duen, lurralde antolamenduan aldaketa bortitzak eta biztanleriaren lekualdatzeak bizi dituen gizarte bizi baten une bateko irudia.

Eta datuen arabera euskara aurrera doa. Batzuen iritziz ez nahiko edo beharko litzatekeen abiaduran, beharbada, baina aurrera. Izan ere, berrogeita hamar urtez azpikoen artean euskararen ezagutzak ez ezik erabilerak ere gora egin baitu. Urte gehiago dituztenen artean, aldiz, ez du gora egin, batetik, multzo horri euskara ez dakitenak gehitu zaizkiolako eta, bestetik, gizartean indarrean diren balioak aldatu ahala familia egitura bera ere aldatuz doalako, horrenbeste non geroz eta jende gehiago bizi den egun bakar-bakarrik, egunero euskaraz jarduteko zuen aukera ia bakarra -bikotekidea- zendu eta gero.

EAEn gazteek euskararen ezagutza geroz eta zabalagoa dute, alabaina, jaiotze-tasaren bilakaeraren ondorioz, horien pisu demografikoa geroz eta apalagoa da, hargatik, erabileran izan dezaketen eragina murritzagoa da. 1991-2001 epealdian, esate baterako, gazteen ia herena -ehun eta hamabost mila- galdu da, hots, batzuek adinez aurrera egin eta ordezkorik ez datorrela, alegia. Haur gutxi ekartzen dugula, demontre! Eta horrek ez dio etorkizuneko pentsio eta halakoei eragingo soil-soilik, euskararen bilakaerari ere eragingo dio. Honi zera erantsi beharko genioke, ezen, 1982-83 ikasturtean, 523.622 ikasle ari baziren irakaskuntza ez unibertsitarioan ikasten, 2000-2001 ikasturtean, aldiz, multzo horrek ehuneko berrogei baino gehiagoko galera izan duela hamazortzi urtean. Datuak ikaragarriak dira horren biztanle urriko gizarte batean eta gogoeta eragin beharko luke biztanleria helduaren artean, izan ere, gazteei eman diegun tamainako erantzukizuna -gure hizkuntza iraunaraztea- ez baitator bat gu egunero -erdaraz- horren eroso moldatzen ari garen gizarte ereduarekin.

Euskararen ezagutza hedatzen ari da gure gizartean, baina, euskararen erabilera eta euskaldunen gehitzea ez dira ehuneko berean hazten ari. Eta, besteak beste, gazteen artean gertatu den beste fenomeno bat aitatu beharko genuke, izan ere, gazteen artean, etxeko girotik at euskara eskuratu dutenak jatorriz euskaldun direnak baino gehiago izatera iritsi dira. Alabaina, bai hizkuntza gaitasunari dagokionez nola baita hizkuntza baliatzeko aukerei zein jarrerei dagokienez ere desberdintasunak antzematen dira. Honek maila batean azaltzen du, esaterako, Sei Elkarteak iaz, uda aurretik, kaleratutako kale-neurketaren emaitzen artean, haurrak izanda, ondoren gazteen multzora igaro direnen erabilera ehunekoan lurralde guzti-guztietan neurtutako jaitsiera nabarmena. Izan ere, ikasleak urteetan txikiak direnean eskolaren ordainsari propioek badute bere eragina ikasleen jardunean. Adinean aurrera egin ahala, ordea, geroz eta zabalagoa den gizartearen ordainsariei begira jartzen dira gazteak eta ahalegin batzuk gorabehera, "gizarteak agintzen duen" hizkuntzara makurtzen dira. Uniformizazioak eta mundializazioak hizkuntza "nagusiak" -ingelesa, batik bat, baina ez hizkuntza hori soil-soilik- ikastera bultzatzen dutenean euskara hiztunentzat behar-beharrezkoa, komunikaziorako tresna eragingarri eta erakargarria den hizkuntza bilakatzea lortzen ez badugu orain arte egin dugun ahalegina bide bazterrean geratuko zaigu, egon ziur.

Eta zein dira gure gazteen hizkuntza eta kultur erreferentziak? Ez dago kultur edukirik gabeko hizkuntzarik, beraz, ez eta euskararik. Alabaina, besteak beste eta eskua bihotzean daukagula, hezkuntzan dauzkagun eskuduntzak artez baliatu ote ditugu, euskara ideia, nahi eta esperientziak pertsonen artean trukatzeko baino harago euskararen mundura etorri berriei eskuratzeko? Ezen, nola gusta dakiguke intxaurra, nola goza -maitatu- dezakegu hura jaten, baldin eta mahai gainean daukaguna oskola baino ez bada? Horra hor, herri hau eraiki nahi dugunok, goldatu aurretik, lur gainean diren harri koxkorrak jasoz eta alboratuz, eginkizun daukaguna, gure kultura eta mundua ikusteko modua euskararen bidaide bene-benetan bilakatzea.

Batetik biztanleria zahartzen, bestetik, giza eskubideak urratzen diren herrialdeetatik ihesi edota askoren txirotasunean zimendatutako gutxi batzuen aberastasunen lilurak erakarrita Euskal Herrian etorkinen emanaldi berria gertatzen ari da. Testuinguru horretan, zein izango da etorkinen emaldi berrien hizkuntza eta kultur erreferentzia? Bada, gizartean nagusi dena. Beraz, horrek ez du euskararen eta euskal kulturaren alde jokatzen, bada, erronka zaila izango da euskararen behar larririk izango ez duten pertsona helduei euskaraz ikasteko gogoa suspertzea (inguruko helduak horretan ere eredu ez badira are gutxiago). Alabaina, eskola garaian dauden etorkinekin aukerak ez dira errazak baina bai pertsona helduek dituztenak baino ugariagoak. Beraz, horiekin ondo asmatu beharko da integrazio eta kulturen arteko bideak erabiltzen, beren hizkuntza eta kultura galdu gabe, euskara eta euskal kultura beregana ditzaten. Baina, hori gertatzeko giza eta diru baliabide are gehiago eskuratu behar zaizkie hezkuntza erakundeei, ele ederretan, nahi eta ezinean aritzea da, bestela.

Euskara ez doa atzeraka, hargatik, erdi hustuta zegoen botila, neke handiz bada ere, betetzen ari garela uste osoa dut. Hala ere, makalaldiak edozein unetan etor litezke, beraz, ez dago baikorkerietan denbora galtzerik, etorkizunaz azken hitzik esaterik. Orain arteko bideak euskara iraunaraztea eta zabaltzea ekarri du, hobeto egin ahal zen, beharbada, baina, hori jada iragana da. Orain, ate berriak irekitzea falta dugu, besteak beste; gaizki egindakoak bideratzea; euskararen inguruan adostasun berriak erdiestea eta muturka ibili ordez, erdal eta euskal esfera soziokulturalek elkarren eskutik joaten saiatzea; euskarazko jarduna irabazpide bilakatzea; euskarari erabilera eremuak zabaltzea eta lehengoak indartzea, euskarazko arnasguneak, demografi aldetik euskara "bere habian" sentitzen den bilguneak eraikitzea; hizkuntzaren gune sinbolikoa berreskuratzen ahalegintzea. Urratsak egin ditugu, baina, euskararen aldeko lasterketak ez du etenik