MAITENA ETXEBARRIA: "HIZKUNTZARENA ESKUBIDE UKAEZINA DA"


2021eko uztailaren 28an
Zarata mediatikoz beteriko garai nahasiotan, merkatu logiketatik urrun eta irakurleengandik gertu dagoen kazetaritza beharrezkoa dela uste baduzu, ARGIA bultzatzera animatu nahi zaitugu. Geroz eta gehiago gara, jarrai dezagun txikitik eragiten.
Gizakiak asmatu zuen hizkuntza, bere senak eta inguruak agintzen ziotenaren arabera barruan zeramana besteei adierazi ahal izateko. Anitzak izaki munduko bazterrak, ugariak izan ziren ere Lurra deritzan planetan sortu ziren mintzairak. 5.000 baino gehiagok bizirik diraute oraindik, baina epe laburrerako, neurriak hartu ezean, urtero bataz beste 25 hizkuntza galtzen omen direlako betirako, eta martxa honetan XXI. mende bukaerarako 2.500 baino gutxiago geldituko omen zaizkigu, globalizazioaren eraginak gehiagoren desagerpena eragiten ez badu bederen. Hala ziurtatzen du Maitena Etxebarria EHUko Hizkuntzalaritzako katedradunak "La diversidad de las lenguas en España" izenburuko lanean.

Hain larria al da egoera?
Bai. Hizkuntzarena eskubide ukiezina da, giza eskubideen artean garrantzitsuenetarikoa, hizkuntzak gizateria osoaren ondare direlako, eta mundu guztiak ahalegindu beharko luke gal ez daitezen. Baina hondamen izugarri hori gertatzen ari da, eta badirudi inori ez zaiola axola. 5.000-6.000 hizkuntzek diraute bizirik gaur egun munduan zehar, baina 400era ez dira iristen ohiz idazkera erabiltzen dutenak, ezta 600era 100.000 hiztun baino gehiago dauzkatenak. Hau da, 4.000 baino gehiago dira 10.000 hiztun baino gutxiago dituzten hizkuntzak. Baina horietariko bakoitzak dauka gure hizkuntzak bezain egitura konplexua, gurearengandik bereizten duen mundua ulertzeko modua, eta bakoitza da bere giza taldearen nortasun etniko eta kulturalaren adierazpena. Beraz, horietariko bakoitzak du bizirik iraun eta bere giza taldearen kultura eta bizitzeko eraren adierazpena izaten jarraitzeko eskubidea. Eta inork ez dauka eskubiderik hizkuntza bati egoera diglosikoa ezartzea erabakitzeko, nahiz zoritxarrez hori egunero egiten den eta ia mundu osoan.

Zer azaldu nahi izan duzu "La diversidad de las lenguas en España" liburuan?
Hiru helburu nagusi izan ditut lan hau egiterakoan. Batetik, munduan bizirik dauden hizkuntzen aniztasuna nabarmendu nahi nuen, eta bide batez, hizkuntza aniztasuna eta giza dibertsitatea gauza bera direla agerian jarri. Bestetik, komunitate baten eta bere ama hizkuntzaren arteko berberatasuna azpimarratu nahi izan dut, alegia herrien historia eta haien hizkuntzen historia berbera direla. Horregatik, hain zuzen, bat egin beharko genuke guztiok hizkuntzak iraunarazteko zereginean, hizkuntza horiek jakin ala ez haiek bizirik jarraitzea guztiontzat delako garrantzitsu, guztion ondarea direlako eta haiek galtzen uztea eromena litzatekeelako. Eta hizkuntza politika neurri egokiak hartuz guztien biziraupena ziurta daiteke.

Horrela esanik, lor daitekeela ematen du…
Lor genezakeen horretara jarriko bagina. Nolanahi ere, nire lan honekin azpimarratu nahi izan dudan beste gauza hauxe izan da: gizarte bat hizkuntza anitza izatea -hau da, komunitate berberean bi hizkuntza edo gehiago mintzatzea- egoerarik naturalena dela; naturala ez dena beste egoera baita, eta beti ere lurralde horretan aurretik egondakoen hizkuntzak galarazi dituztela pentsatzera derrigortzen zaitu.
Gauzak horrela, garbi gera bedi behingoz ez garela gu, elebidunok edota egoera elebidun batean bizi garenok, bitxiak, hizkuntza bakarraren aldekoek sarritan arraro sentiarazi nahi izan bagaituzte ere. Eta beste gauza bat: hizkuntza aniztasuna ez da, berez, hizkuntza gatazkaren baliokide derrigorrezkoa. Gertatzen dena da agintean daudenak beti saiatzen direla beren hizkuntza inposatzen…

EUSKARAREN EGOERAREKIN, ADI IBILI BEHAR

Euskarari dagokionean, Euskal Autonomia Erkidegoko egoera, Nafarroakoa eta Iparraldekoa bereizi dituzu. Nola ikusten duzu gure hizkuntza bakoitzean?
Hasteko Euskal Herri osoko datuak eman ditut, gero erkidego bakoitzaren egoera soziolinguistikoa aztertzeko. EAEn, hobera egin dugu azken hogeitaka urteotan; euskara berreskuratzeko prozesua eraman da aurrera, hizkuntza politika neurri nahiko egokiak hartuz -zenbait gauza beste era batera egitea zegoen, jakina, baina tira!-, eta horren guztiaren ondorioz aurrerakada nabarmendu da. Elebidunen kopurua gehitu da, bataz beste EAEko biztanleriaren %28-30a da elebidun gaur egun; baina Bizkaian %21 inguru da bakarrik elebidun, Gipuzkoan %42a den bitartean, eta Araban, berriz, ez da %14ra iristen. Eta beste arazo bat ere badaukagu: haurrak euskaldunak dira, eskolan euskaraz ari dira, baina gero esango nuke jolastokian ere ez dutela beraien artean euskaraz egiten. Batzuetan euskara eskola hizkuntza gisa hartzen dutelako, eta aisialdietarako erdara nahiago izaten dutelako gertatzen da hori. Baina ez badira esparru guztietan euskararen erabilera bultzatzeko neurriak hartzen -eta ez da batere erraza erabilera bultzatzea-, adi ibil gintezke! EAEn ondo samar goaz, baina ezin gara arduragabetu.

Nafarroan eta Iparraldean arazoa areagotuko da, noski?
Bai. Nafarroako Foru Erkidegoan euskal hiztunak galtzen jarraitzen dugu oraindik, ez da galera hori gelditu ahal izan. Eta Iparraldean, 10.000-13.000 euskaldun galtzen ditugu urtero. Ikastolen mugimendua hor dago, eta eskola elebidunak bultza nahian dabiltzanak ere bai, baina agintarien aldetik ez da galera hori eragotziko duen inongo hizkuntz politika neurririk hartu.

Baikor ala ezkor zara etorkizunari begira?
Beldur naiz, eta ez bakarrik Iparraldea edo Nafarroari dagokionean. Oro har, erabileraren eskasia ikusten dut arazo. Izan ere, jakingo bagenu 30 urte inguru duen jende horrek, bere heziketa euskaraz izan dutenak edozein izanda ere beren ama hizkuntza, beren seme-alabei ama hizkuntza gisa euskara irakatsiko dietela, urrats izugarria izango genuke ziurtaturik. Baina nola jakin hori horrela izango dela? Erabilerak du hor zerikusi handia, eta euskara behar baino gutxiago erabiltzen da. Beraz erabilera areagotzen ahalegindu beharko genuke, baina ez da zeregin erraza hiztunaren kontzientzia tartean dagoelako. Gobernutik lagun daiteke horretan, baina baita kalte izugarria egin ere, Nafarroan ikusi izan dugun bezala. Dena den, EAEn ere -eta ez nioke inori presa sartu nahi edota inor kritikatu nahi honekin-, nire ustez heldu da gogoeta egiten hasteko unea, erabakitzeko iritsi den ala ez zenbait gauza aldatzeko ordua.

Zer aldatuko zenuke zuk?
Beharbada ez nituzke A, B eta D ereduak orain dauden bezala utziko. A eredua ikasleak elebidun bihurtzeko jarri zen martxan, baina oso garbi ikusi da eredu horrek ez dituela elebidunak sortzen; agian birmoldatu beharko zen. Eta B ereduarekin ere, ikastetxe batzuetan elebidun osoak lortzen dituzte, baina beste batzuetan ez…

D eredua kolokan jartzen duenik ere bada. Zuk zer diozu hartaz?
Egia da horrek ere badituela bere arazoak, baina momentuz -eta urte batzuetan ere bai- beharrezkotzat jotzen dut

Munduko Hizkuntzen egoera
Batzuk estatu hizkuntzak dira, ofizialak. Beste zenbait -edota horiexek berak beste estatu batean-, koofizialak. Bizirik dirauten gehien-gehientsuenak, berriz, hizkuntza gutxitu eta minorizatuak dira. Baina badira egoera anitzetan aurkitzen direnak ere, katalana kasu: ofiziala da Andorran, koofiziala Katalunian, Valentzian eta Balear Uharteetan, eta minorizatua Ipar Katalunian eta Sardinian. Bada, horren guztiaren berri ematen du Maitena Etxebarriak "La diversidad de lenguas en España" lanean, mundu zabaleko eta Europako Batasuneko hizkuntzen egoera azalduz, eta batik bat Espainian gazteleraz gain mintzo diren aranera, Aragoiko aldaera linguistikoak, bablea, galiziera, euskara eta katalana bezalako hizkuntzen egoera aztertuz


Azkenak
2025-03-08 | ARGIA
ARGAZKI GALERIA
Mugimendu Feminista: “Faxismoaren kontra, ausardia eta aliantza feministez armaturik gaude”

Mugimendu feministak manifestazioak egin ditu goizean Donostian, Gasteizen eta Iruñean eta arratsaldean Baionan eta Bilbon. Oinarrizko irakurketa partekatu dute, eta horri gehitu diote hiri bakoitzean bertako problematika, eragile eta ekimenen erreferentzia.


2025-03-08 | ARGIA
Bilgune Feminista
“Feminismoa da heldulekurik argiena desio dugun Euskal Herrirako”

Bilgune Feministak Heldulekuak argi, Euskal Herria feminista leloa baliatu du M8an, azpimarratzeko feminismoak ematen dituela “datorrenari aurre egiteko tresnak”, eta gogorarazteko faxismoaren gorakadaren testuinguru hau helduleku horretatik irakurri eta borrokatu... [+]


Iruña-Veleia: epaiketatik bost urtera

Otsailean bost urte bete dira Iruña-Veleiako epaiketatik, baina oraindik hainbat pasarte ezezagunak dira.

11 urteko gurutze-bidea. Arabako Foru Aldundiak (AFA) kereila jarri zuenetik epaiketa burutzera 11 urte luze pasa ziren. Luzatzen den justizia ez dela justizia, dio... [+]


Superwoman

MAITE: (biharko eguna antolatzen bere buruaren baitan) Jaiki, gosaldu, bazkaria prestatu, arropa garbitu, etxea garbitu, gizon hori jaiki, seme-alabak jaiki, hiru horien gosaria prestatu, haiek agurtu, erosketak egin, lanera joan, seme-alabak eskolatik jaso, merienda eman,... [+]


Espainiako Sustapen Ministerioa: “Ez dakigu Ezkioko lotunea oso bideragarria den”

Josu Estarrona EH Bilduko Arabako senatariak egindako galderari erantzun dio Espainiako Sustapen Ministerioak, eta hor berretsi du Ezkioko aukera zailtasunez beteta dagoela.


2025-03-07 | Laia Alduntzin
Hezkuntza gotorleku

Matxismoa normalizatzen ari da, eskuin muturreko alderdien nahiz sare sozialetako pertsonaien eskutik, ideia matxistak zabaltzen eta egonkortzen ari baitira gizarte osoan. Egoera larria da, eta are larriagoa izan daiteke, ideia zein jarrera matxistei eta erreakzionarioei ateak... [+]


Mazónek ez du lortu bere misioa: Valentziako gurasoek katalanaren alde egin dute

“Askatasunaren” izenean, ikastetxean zein oinarrizko hizkuntza nahi duten galdetu diete guraso valentziarrei. Helburua katalana zokoratzea zen. PPren eta Voxen gobernuak ez du lortu. 33 eskualdeetatik 22tan katalana gailendu da. Emaitzarekin oso pozik agertu dira... [+]


800.000 euro gastatuko ditu EBk errusiar inbasioaren mamuari aurre egiteko

Europar Kontseiluak onartu du Ursula Von der Leyenek gastu militarrean proposatu duen 800.000 milioi euroko gastuarekin aurrera egitea. Horretarako bi arrazoi nagusi argudiatu ditu: Errusiari aurrea egitea eta Europar Batasunak aurrerantzean bere burua AEBen babes militarrik... [+]


Gizakunde
Badator, esnatu da

Gizakunde (Inauteriak)
Noiz: otsailaren 15ean.
Non: Arizkun eta Erratzun. plazan.

------------------------------------------------

Amaitu dira inauteriak, sutan erre ditugu gaiztoak, gaizkiak, sardinak eta panpinak. Baina xomorroak esnatu dira eta badator... [+]


Kontzertuak, hitzaldiak, antzerkiak, dantzak, bertso-saioak... M8ko ekitaldi kulturalen bilduma

Festa egiteko musika eta kontzertu eskaintza ez ezik, erakusketak, hitzaldiak, zine eta antzerki ikuskizunak eta zientoka ekintza kultural antolatu dituzte eragile ugarik Martxoaren 8aren bueltarako. Artikulu honetan, bilduma moduan, zokorrak gisa miatuko ditugu Euskal Herriko... [+]


Bizi testamentua: aurretiazko borondateen agiriaren gakoak

Soco Lizarraga mediku eta Nafarroako Duintasunez Hiltzeko Eskubidea elkarteko kidearen ustez bizi testamentuak heriotza duin bat eskaini eta familiari gauzak errazten dizkio.


“Topaketa antiinperialistak” egingo ditu Askapenak martxoaren 15 eta 16an Bilbon

Karmela espazio autogestionastuan egingo ditu, eta Euskal Herriko zein nazioarteko gonbidatuak egongo dira bertan. "Koiuntura analisi orokorretik abiatu eta Euskal Herriko borroka internazionalistaren gakoetarainoko bidea" egingo dutela adierazi du Askapenak... [+]


Eguneraketa berriak daude