MAITENA ETXEBARRIA: "HIZKUNTZARENA ESKUBIDE UKAEZINA DA"


2021eko uztailaren 28an
Gizakiak asmatu zuen hizkuntza, bere senak eta inguruak agintzen ziotenaren arabera barruan zeramana besteei adierazi ahal izateko. Anitzak izaki munduko bazterrak, ugariak izan ziren ere Lurra deritzan planetan sortu ziren mintzairak. 5.000 baino gehiagok bizirik diraute oraindik, baina epe laburrerako, neurriak hartu ezean, urtero bataz beste 25 hizkuntza galtzen omen direlako betirako, eta martxa honetan XXI. mende bukaerarako 2.500 baino gutxiago geldituko omen zaizkigu, globalizazioaren eraginak gehiagoren desagerpena eragiten ez badu bederen. Hala ziurtatzen du Maitena Etxebarria EHUko Hizkuntzalaritzako katedradunak "La diversidad de las lenguas en España" izenburuko lanean.

Hain larria al da egoera?
Bai. Hizkuntzarena eskubide ukiezina da, giza eskubideen artean garrantzitsuenetarikoa, hizkuntzak gizateria osoaren ondare direlako, eta mundu guztiak ahalegindu beharko luke gal ez daitezen. Baina hondamen izugarri hori gertatzen ari da, eta badirudi inori ez zaiola axola. 5.000-6.000 hizkuntzek diraute bizirik gaur egun munduan zehar, baina 400era ez dira iristen ohiz idazkera erabiltzen dutenak, ezta 600era 100.000 hiztun baino gehiago dauzkatenak. Hau da, 4.000 baino gehiago dira 10.000 hiztun baino gutxiago dituzten hizkuntzak. Baina horietariko bakoitzak dauka gure hizkuntzak bezain egitura konplexua, gurearengandik bereizten duen mundua ulertzeko modua, eta bakoitza da bere giza taldearen nortasun etniko eta kulturalaren adierazpena. Beraz, horietariko bakoitzak du bizirik iraun eta bere giza taldearen kultura eta bizitzeko eraren adierazpena izaten jarraitzeko eskubidea. Eta inork ez dauka eskubiderik hizkuntza bati egoera diglosikoa ezartzea erabakitzeko, nahiz zoritxarrez hori egunero egiten den eta ia mundu osoan.

Zer azaldu nahi izan duzu "La diversidad de las lenguas en España" liburuan?
Hiru helburu nagusi izan ditut lan hau egiterakoan. Batetik, munduan bizirik dauden hizkuntzen aniztasuna nabarmendu nahi nuen, eta bide batez, hizkuntza aniztasuna eta giza dibertsitatea gauza bera direla agerian jarri. Bestetik, komunitate baten eta bere ama hizkuntzaren arteko berberatasuna azpimarratu nahi izan dut, alegia herrien historia eta haien hizkuntzen historia berbera direla. Horregatik, hain zuzen, bat egin beharko genuke guztiok hizkuntzak iraunarazteko zereginean, hizkuntza horiek jakin ala ez haiek bizirik jarraitzea guztiontzat delako garrantzitsu, guztion ondarea direlako eta haiek galtzen uztea eromena litzatekeelako. Eta hizkuntza politika neurri egokiak hartuz guztien biziraupena ziurta daiteke.

Horrela esanik, lor daitekeela ematen du…
Lor genezakeen horretara jarriko bagina. Nolanahi ere, nire lan honekin azpimarratu nahi izan dudan beste gauza hauxe izan da: gizarte bat hizkuntza anitza izatea -hau da, komunitate berberean bi hizkuntza edo gehiago mintzatzea- egoerarik naturalena dela; naturala ez dena beste egoera baita, eta beti ere lurralde horretan aurretik egondakoen hizkuntzak galarazi dituztela pentsatzera derrigortzen zaitu.
Gauzak horrela, garbi gera bedi behingoz ez garela gu, elebidunok edota egoera elebidun batean bizi garenok, bitxiak, hizkuntza bakarraren aldekoek sarritan arraro sentiarazi nahi izan bagaituzte ere. Eta beste gauza bat: hizkuntza aniztasuna ez da, berez, hizkuntza gatazkaren baliokide derrigorrezkoa. Gertatzen dena da agintean daudenak beti saiatzen direla beren hizkuntza inposatzen…

EUSKARAREN EGOERAREKIN, ADI IBILI BEHAR

Euskarari dagokionean, Euskal Autonomia Erkidegoko egoera, Nafarroakoa eta Iparraldekoa bereizi dituzu. Nola ikusten duzu gure hizkuntza bakoitzean?
Hasteko Euskal Herri osoko datuak eman ditut, gero erkidego bakoitzaren egoera soziolinguistikoa aztertzeko. EAEn, hobera egin dugu azken hogeitaka urteotan; euskara berreskuratzeko prozesua eraman da aurrera, hizkuntza politika neurri nahiko egokiak hartuz -zenbait gauza beste era batera egitea zegoen, jakina, baina tira!-, eta horren guztiaren ondorioz aurrerakada nabarmendu da. Elebidunen kopurua gehitu da, bataz beste EAEko biztanleriaren %28-30a da elebidun gaur egun; baina Bizkaian %21 inguru da bakarrik elebidun, Gipuzkoan %42a den bitartean, eta Araban, berriz, ez da %14ra iristen. Eta beste arazo bat ere badaukagu: haurrak euskaldunak dira, eskolan euskaraz ari dira, baina gero esango nuke jolastokian ere ez dutela beraien artean euskaraz egiten. Batzuetan euskara eskola hizkuntza gisa hartzen dutelako, eta aisialdietarako erdara nahiago izaten dutelako gertatzen da hori. Baina ez badira esparru guztietan euskararen erabilera bultzatzeko neurriak hartzen -eta ez da batere erraza erabilera bultzatzea-, adi ibil gintezke! EAEn ondo samar goaz, baina ezin gara arduragabetu.

Nafarroan eta Iparraldean arazoa areagotuko da, noski?
Bai. Nafarroako Foru Erkidegoan euskal hiztunak galtzen jarraitzen dugu oraindik, ez da galera hori gelditu ahal izan. Eta Iparraldean, 10.000-13.000 euskaldun galtzen ditugu urtero. Ikastolen mugimendua hor dago, eta eskola elebidunak bultza nahian dabiltzanak ere bai, baina agintarien aldetik ez da galera hori eragotziko duen inongo hizkuntz politika neurririk hartu.

Baikor ala ezkor zara etorkizunari begira?
Beldur naiz, eta ez bakarrik Iparraldea edo Nafarroari dagokionean. Oro har, erabileraren eskasia ikusten dut arazo. Izan ere, jakingo bagenu 30 urte inguru duen jende horrek, bere heziketa euskaraz izan dutenak edozein izanda ere beren ama hizkuntza, beren seme-alabei ama hizkuntza gisa euskara irakatsiko dietela, urrats izugarria izango genuke ziurtaturik. Baina nola jakin hori horrela izango dela? Erabilerak du hor zerikusi handia, eta euskara behar baino gutxiago erabiltzen da. Beraz erabilera areagotzen ahalegindu beharko genuke, baina ez da zeregin erraza hiztunaren kontzientzia tartean dagoelako. Gobernutik lagun daiteke horretan, baina baita kalte izugarria egin ere, Nafarroan ikusi izan dugun bezala. Dena den, EAEn ere -eta ez nioke inori presa sartu nahi edota inor kritikatu nahi honekin-, nire ustez heldu da gogoeta egiten hasteko unea, erabakitzeko iritsi den ala ez zenbait gauza aldatzeko ordua.

Zer aldatuko zenuke zuk?
Beharbada ez nituzke A, B eta D ereduak orain dauden bezala utziko. A eredua ikasleak elebidun bihurtzeko jarri zen martxan, baina oso garbi ikusi da eredu horrek ez dituela elebidunak sortzen; agian birmoldatu beharko zen. Eta B ereduarekin ere, ikastetxe batzuetan elebidun osoak lortzen dituzte, baina beste batzuetan ez…

D eredua kolokan jartzen duenik ere bada. Zuk zer diozu hartaz?
Egia da horrek ere badituela bere arazoak, baina momentuz -eta urte batzuetan ere bai- beharrezkotzat jotzen dut

Munduko Hizkuntzen egoera
Batzuk estatu hizkuntzak dira, ofizialak. Beste zenbait -edota horiexek berak beste estatu batean-, koofizialak. Bizirik dirauten gehien-gehientsuenak, berriz, hizkuntza gutxitu eta minorizatuak dira. Baina badira egoera anitzetan aurkitzen direnak ere, katalana kasu: ofiziala da Andorran, koofiziala Katalunian, Valentzian eta Balear Uharteetan, eta minorizatua Ipar Katalunian eta Sardinian. Bada, horren guztiaren berri ematen du Maitena Etxebarriak "La diversidad de lenguas en España" lanean, mundu zabaleko eta Europako Batasuneko hizkuntzen egoera azalduz, eta batik bat Espainian gazteleraz gain mintzo diren aranera, Aragoiko aldaera linguistikoak, bablea, galiziera, euskara eta katalana bezalako hizkuntzen egoera aztertuz


Azkenak
2025-01-27 | Leire Ibar
Langile klasearen batasuna eskatu du GKS-ek faxismoaren eta gerraren aurka

Milaka gazte bildu dura Gazte Koordinadora Solizalistak (GKS) urtarrilaren 25ean Bilbon eta Iruñean antolatu dituen mobilizazioetan, "Euskal Herrian agenda belizista eta faxismoa normalizatu ez daitezen". Jendetza bildu da bi hiriburuetan gerra inperialistaren... [+]


Zarauzko EAJko zinegotzi ohi baten txaleta eraitsi egin behar dela ebatzi dute, legez kanpo eraiki zelako

Epaitegietan hamar urte bete ditu auziak, eta azkenean EAEko Auzitegi Nagusiak ebatzi du beste epaitegi txikiagoek ikusten ez zutena: ez zela baserri zaharra "eraberritu", baizik eta askoz ere eraikin handiagoa altxatu zela eta behar zuen lekutik urrunago. Legez kanpo... [+]


Bengoetxeak errektore kargua hartu du eta EHUren finantzazioak segitzen du izaten eztabaidagai

Aparteko iragarpenik egin gabe, "askatasun akademikoaren eta izpiritu kritikoaren" aldeko aldarria egin du Joxerra Bengoetxeak EHUko errektore karguaren zina egin duenean, Ajuria Enean: "Ebidentzia zientifikoak ukatzen dituztenen aurkako euste-horma izango da... [+]


2025-01-27 | Leire Ibar
Dozenaka milaka palestinar Gaza iparralde suntsitura itzultzen ari dira

Su-etenaren akordioarekin barnean, Israelgo armadak Netzarim korridorea ireki du. Ia urtebeteko erbestealdiaren ondoren, milaka palestinar euren etxeetara abiatu dira bidaia emozional sakonean. Trumpek gazatarrak Egiptora eta Jordaniara desplazatzea proposatu du, eremua erabat... [+]


2025-01-27 | ARGIA
Migrazio politikak salatu eta auzipetuak kargugabetzea eskatu dute epaiketaren atarian

2.000 lagun inguru bildu dira urtarrilaren 26an, Irunetik Hendaiarako martxan, Europaren migrazio politika “hiltzaileak” salatzeko. Korrika igaro zenean hainbat migratzaileri muga igarotzen laguntzeagatik auzipetutako ekintzaileei babesa eman diete. Ekintzaileak... [+]


2025-01-27 | Ahotsa.info
EH Baterak Aberri Egunean erabakitzeko eskubidea modu bateratuan aldarrikatzera deitu du

Euskal Herria Baterak apirilaren 11an Donostiako Kursaalen egingo den ekitaldiaren berri eman du. Ekitaldia Aberri Eguna ospatu baino egun batzuk lehenago eginen da. Agerraldian Mireia Epelde, Xabier Euzkitze eta Carlos Etchepare bozeramaileek hartu dute parte, eta Manex Fuchs... [+]


2025-01-27 | Aritz Arrieta
Euskaldun harrera herria?

Egiari zor, ez dakit zergatik ari naizen hau idazten. Gaur egungo giro liskartsuan ez dira modu honetako iritziak ondo hartzen. Beharbada, ARGIAk ez du hau argitaratuko, ez baitator bat orain arte argitaratu dituzten iritziekin (baina, azkenean argitaratzea erabaki badute,... [+]


Ez ditzala diruaren hotsak bonben burrunbak isildu

Urtarrilaren 15ean Zedarriak izeneko lobby tekno-enpresarialak bere 6. txostena aurkeztu zuen, Euskadi eta Europar Batasuna, oparotasunaren eta lehiakortasunaren patu partekatua izenekoa. Finantzen mundutik ateratako aditu gorbatadunez osatutako Think Tank neoliberal horrek... [+]


2025-01-27 | Behe Banda
barra warroak |
Lehen aldiak

Behin batean gertatu zen eta ordutik aurrera egunero gertatzen da […] ez dezagun ikus hemen gertatzen dena. Halaxen da mundua, eta gaur egunean inor ez da profeta bere mendean”.

Beste zerbaitez hitz egin zidaten behin eta ordudanik, ezin dut ezer bestela... [+]


Nola sortu kriminal bat (eta zergatik Aroztegiko auzipetuak ez diren kriminalak)

Euskal nobela beltzaren astea ospatu da Baztanen hilaren 20tik 26ra. Hainbat liburu aurkezpen, solasaldi eta bestelako ekitaldiren artean, zapatu goizeko mahai-inguruak sortu du aparteko ikusmina. Izan ere, nobela beltzaren aitzakian, bestela ere kriminal bat nola eraikitzen den... [+]


2025-01-27 | Bertsozale.eus
Bertsozalez bete da Lesaka Bertso Egunean
Bortzirietako Bertso Eskolarekin elkarlanean, egun osorako egitaraua prest geneukan Bertso Eguna ospatzeko; eta bertsozaleek ere ez dute hutsik egin: giro ederra izan da Lesakan goizetik hasita.

Eguneraketa berriak daude