Evohe, bakarrik utzi nauzu saguzarrekin. Mugaz bestalde ere maiteko ninduzula esan zenidan, larrua joko genuela... eta bakarrik utzi nauzu". Yuri Sam 2000. urteko neguan hil zen bihotz haustura eta zorotasuna diagnostikatuta. Bizidunon pribilegioak galdu zituen orduan. Hala ere, bere izpiritu shamanikoak kosmosetik bidaiatzeko aukera ematen dio, eta bidenabar, mugaz bestalde gauden gizakiak bisitatzeko ere bai. Yuri Samek bere munduan barrena gidatuko gaitu, errito-buru gisa. Baina heriotza ez da ederra, eta ez da sekula izango. Bizitzaren meandro bitxiak goza ditzagun eskatzen digu Yuri Samek, izaki izateko, bekatari izateko. Eta aspaldi fedea galdu bazuen ere, otoi egiten du.
1998an sortu zenetik jorratutako bideari eutsi dio Antzerkiola Imaginarioak lan berri honetan, jatorrizko obrak sortuz eta antzezpen bide berriak ikertuz, alegia. Ander Lipusek zuzendu du antzezlana eta baita protagonista gorpuztu ere. Alboan ditu Miren Gaztañaga eta Veronica Fernandez aktoreak, ilargi eta eguzkiaren izpirituei forma ematen.
Jon Gerediaga taldekideak Txiletik bidali zien antzezlanerako testua, Maputxeen inguruan antropologia tesia ari baita osatzen bertan. Testu ederra da, poetikoa batzuetan, garratza bestetan. Hainbat esaldi errepikatu egiten dira behin eta berriz, Lipusen hitzetan antzezpenari letania kutsua emate aldera: "Erritoaren eta antzerkiaren ezaugarri komunetako bat horixe da: errepikapena". Euskaraz gain, mapudungu eta maputxe hizkuntzak ere erabiltzen dituzte pertsonaiek.
Hasieran testua bakarrizketa gisa idatzita bazegoen ere, taula gainera beste bi pertsonaia eramatea erabaki zuen taldeak. Ilargiaren eta eguzkiaren izpirituak, Kurma eta Kumalen. Yuri Samen bidelagun dira biak, otoitzak iraun bitarte aurpegia estalirik duten pertsonaia misteriotsuak. "Aurpegia estalita dugunez, energiak eta mugimenduak ondo kodifikatu behar izan ditugu", dio Miren Gaztañaga aktoreak.
Antzezlan honetan ez dago pertsonaien arteko konfliktorik, horixe ekiditen saiatzen baita Ander Lipus bere muntaietan. Pertsonaiek, euren izatearekin dituzte gatazkak: "Obra bat publikoa aretora sartzen denean hasten da, eta irtetean, berriz, amaitu. Pertsonaiak horren kontra errebelatzen dira, existitzen jarraitu nahi baitute". Baina Yuri Samek badu beste barne min bat, Argiaren printze den Evohek eta berak heriotza ezberdinak hautatu dituztelako. "Horrek tentsio dramatiko bat ematen dio antzezlanari" zuzendariaren iritziz.
Arrazionaltasunetik ihesi
Zoriontasuna bera ekuazio baten bidez neur daitekeela uste dugun garai honetan, Antzerkiola Imaginarioak irrazionaltasunaren trena hartzeko proposamena egiten digu. Yuri Sam pertsonaia bitxia da, kaotikoa, kontraesanez betetakoa, eta zer? "Pertsonaia hau arrazionalki identifikatu nahi izatea guztiz absurdoa da", gaineratzen du Lipusek. "Jendea zergatien bila etortzen da teatrora, eta ez badizkiozu ematen arraroa zarela esaten dute. Obrak ekialdeko kutsua duela diote batzuek, espirituala dela... bada Euskal Herrian betidanik izan dugu guk halakorik. Gauza da yankiak etorri zirela eta mundu arrazionalista bat ezarri digutela: ez bada X + A = F, ez da existitzen".
Miren Lore Garmendiak eta Azegiñe Urigoitik sortutako jantziek, Beatriz Lopezen makillajeak, Jose Pablo Arriagaren egurrezko eszenografiak, Karmele Lizundiak eginiko bordatuek eta Oier Bengoetxeak diseinatutako argiek Yuri Samen errealitatera gerturatzen dute ikuslea. Kolaborazio berezi bat ere izan dute, Mikel Laboarena. Haren ahotsean entzuten dugu antzezlanari hasiera ematen dion poema.
Aitor Agiriano, Paola Ruizen biolinaren laguntzaz, unibertsalak diren doinuak sortzen saiatu da, erreferente kultural asko uztartuz: "Antzezlanean erabilitako musikak maputxeak, euskaldunak, zeltak, indioak...izan daitezke. Horiek guztiek oinarrian duten musika hori aurkitzea izan da zailena", dio Agirianok. Izan ere, mundu guztiko kulturatan aurki daitezkeen elementu komunak biltzen ahalegindu dira lan honekin. Horretarako energiak lanabes bilakatu dituzte. Indiako Khatakali antzerki-dantzak aukera asko ematen ditu arlo honetan. "Nik energia kodifikatu batzuk sartzen ditut obran", azaltzen du Lipusek, "batzuk Khatakaliaren bidez ikasitakoak, baina Arratiako jotan edo Baliko dantzetan erabiltzen diren energiak ere baliatzen ditut. Azken batean, muina berbera da, formak dira aldatzen direnak. Tira, lan egiteko metodoa bat da, batzuk galaiarenak egiteko Humphrey Bogarten fijatzen dira, ni, aldiz, dantzetan".
Oinarriak ez ahazteko
"Munduko indigenak gara eta ez gaituzte akabatuko!" oihu egiten du Yuri Samek. Txileko erreserbetan bizi diren maputxeekin bezala gertatzen da gurean ere: gizarte matematiko honetan parte hartu nahi ez dutenak zokoratu egiten dira. Edo erotzat jo. Ander Lipusen ustez, aktoreak egoera honen aurrean badu zeresanik: "Aktorearen lanbidea shamanetan ere badago, sorreratik existitu da. Nik aktore konprometituan sinesten dut. Aktoreak eszenan lan egiten du eta energia batzuk transmititzen ditu, fisikoki. Horixe da gure funtzioa eta lantzen saiatzen garena".
Maiatzean gaztelerazko bertsioa estreinatzeko asmoa du taldeak. Gainera, antzezlanaren izaera dela-eta, Hego Ameriketara eraman ahal izatea gustatuko litzaieke: "Nahiz eta antzinako hizkuntza izan, maputxeek erabiltzen ditugun hitzak ulertuko lituzketela esan zigun antropologo batek. Gainera badaude kointzidentzia kuriosoak ere. Mari hitzak, adibidez, ongi etorria esan nahi du maputxez, eta guretzako ere esanahi handia du. Halako gauza asko daude".
Estreinaldiaren ostean, Euskal Herrian emanaldi ugari egingo ditu Antzerkiola Imaginarioa taldeak euskaraz. Martxoaren 28an eta 30ean Durangoko eta Bilboko Kafe Antzokietan eskainiko dituzte emanaldiak, hurrenez hurren
Aitor Agiriano: «Musikan ere makinen esklabo gara»
Antzerkiola Imaginarioa taldearen sortzaileetako bat da Aitor Agiriano bilbotarra. Sortu zenetik taldeak egin dituen ekoizpen guztien musikak egin ditu. Drama Laborategiko eta Peace Monkyes musika taldeko partaide ere bada gaur egun.
Teknologia berriek musika sortzeko aukerak zabaldu al dituzte?
a sekulako tresna da, baina dudarik gabe ezin zara horretan erabat oinarritu, makinak ez ditu mirariak egiten. Zuk zentzua eta muina eman behar diozu. Jakina da 120 pultsazio minutuko jarrita, eta soinu grabe bat jarri eta gero kontra-denboran beste bat agudoa ipiniz erritmo bat sortzean ari zarela, eta modu determinatuan funtzionatzen duela, baina horri guztiari muina jarri behar zaio. Gaur egun makinen esklabo garela uste dut. Entzuten diren musika elektroniko asko oso antzekoak dira, muin gutxi eta erabilera bera ematen zaiolako makinari etengabe.
Zein da antzerkirako sortzen den musika baten funtzioa?
Nik antzerkirako musikaren baitan bi sailkapen egiten ditut: batetik, antzerki laneko energia edo abiadurei laguntzeko sortutakoa, musika funtzionala, alegia. Honek metodologia konkretua du. Bigarrena, aldiz, dramaturgia bat sortzen duena da, aberastu egiten du testua, narratiba propioa du. Musika hori gidoiarengandik independente ere izan daiteke. Antzerki lan bateko musikak bi ezaugarriak uztartu behar ditu.
Musikan konbentzio asko dago, beharrezkoak al dira?
Musikak ondorio fisiko oso argiak ditu. Disonantzia bat beti akzioarekin lotzen dugu eta kontsonantzia, aldiz, lasaitasunarekin. Hori fisikoa da eta ezin da horren kontra borrokatu. Gure alde erabili behar dugu. Musikaren historiak erakusten diguna da, era berean, sortzaile gehienen obsesioa izan dela disonantzia hori menderatzea, efektu fisiko hori ezagutzea. Autoreari disonantzia kenduz gero, dena kentzen diozu, dena oso aspergarria litzateke.
Nola ikusten duzu musika sorkuntzaren egoera antzerkian?
Oso garestia da musika egitea, musikariari ordaindu egin behar zaio. Gainera, badago beste musika industria bat, diskoena, eta hortik edaten da askotan, askoz merkeagoa delako. Logikoa da. Oso etekin gutxi ematen duen jarduera da, gainera
