1. Erasoa zuritzeko aipatzen diren bake- eta segurtasun-helburuen atzean interes ekonomiko eta geoestrategiko indartsuak sumatzen direlako: petrolio-kiratsa dutelako, alegia!

2. Aurre egin beharra dagoelako Ameriketako Estatu Batuek (AEB) mundu osoan beren borondatea ezartzeko grinari. AEBetako agintariek etengabe asmatu eta ikaratu nahi izaten gaituzte fikziozko mamuekin, beti behar dute arerio artifizial edo birtualen bat (Sobietar Batasuna, Kuba, Libia, Bin Laden...) beren politika zuritzeko.
3. Saddam Hussein ez delako bakearentzat Bush eta Sharon baino arrisku edo mehatxu handiagoa. Eta desarmatzen... nork bere etxetik hasi beharko luke. Golkoko gerraren ondoren Iraki ezarritako baldintzek eta etengabeko kontrolek ondo mugatuta daukate haren indar militarra; omen dituen armekiko prebentzioa, ezin al dute Nazio Batuen Erakundeko (NBE) ikuskatzaileek eta presio politiko-diplomatikoek lortu?
4. Irakeko erregimena munstro bat baldin bada, AEBek eurek gizendutako munstroa da (Noriega, talibanak, Bin Landen... bezalaxe); bestetik, Irakekoa bezain demokrazia urriko gobernuak, anker eta larderiatsuak, badira gehiago ere Ekialde Ertainean eta handik kanpo: asko AEBen lagunak!
5. AEBek ez dutelako inolako eskubide moralik eraso militarrez Irakeko erregimena aldatzeko, mundu osoan zehar beren intereseko diktadura odoltsuak babestu baitituzte luzaroan. Ondo ezaguna da Bush, Sharon edo Aznar bezalakoen bake-gosea: liskarti harro hauek, nork bere eremuan, sua piztea baino ez dute egin (Bushek Ipar Korean suspertu berri duena ez da txikienetakoa...).
6. Erasotzaileena zinismo handi samarra delako: Iraken iparraldean kurdoak babesteko aitzakiaz eremu handi bat kontrolpean hartu zuten berberek ezer gutxi egiten dutelako kurdoak txikitzen dituen Turkia aliatuaren aurka.
7. Hipokrisiarekin jarraituz, NBEren ebazpenak "erabat eta zorrotz" ez betetzea ez delako inor armaz erasotzeko arrazoi. Hor dagoelako Israel ere, arazo handienetako baten sorburu, NBEren ebazpenak aspaldian mespretxurik handienaz hartzen dituena, inork erasorik edo presio handirik egin gabe.
8. Erasoa ongi babestutako politikariek eta goi-militarrek prestatu dutelako, gero herritar xeheok diruz eta soldadu koitaduek odolez ordaintzekotan. Eta, batez ere, erasoaren "zehar edo albo-ondorioak" (eufemismo bitxia!) erabat errugabeak diren Nahala, Hamed, Seiat... zibilek pairatuko dituztelako, orain indarrean dauden zigor ekonomikoak bezalaxe.
9. Mendebaldeak ezin duelako jarraitu Islamarekin etsaitzen eta herrialde musulmanen artean gorrotoa pizten. Ez al dira egungo Bin Laden, Al Kaeda eta antzekoak amorru horren berorren sorkariak?
10. Iraken aurkako eraso militarra putzu beltz baten ahoa delako, eragin ditzakeen ondorioak kontrolatzeko aukerarik gabe. Dena den, ausarkeriazko abentura kriminal honek, etikoki onartezina den giza sufrimenduaz gain, egonezin ekonomiko eta politiko izugarria eragiten du.
11. Gerra ez delako "variété" edo ikuskizun telebisatua, arma-jolas birtuala. Eta airean izar-hauts bihurturiko zazpi astronauta amerikarrek adina balio dutelako Bagdadeko aldirietan gerra-hutsegitez erraustutako zazpi irakiar anonimok.
12. Itxaropenari ate bat zabaltzeko: gizatasuna piztikeriari nagusitu dakion. Gerratan gezurra, nazionalismo irrazionalak, matxismoa, etab. indartu, eta egia, espiritua, ontasuna, etab. ahultzen direlako. Udaberria lehenbailehen etor dadin eta erne daitezen loreak... Irakeko basamortuan ere!

Artikulua idazterakoan, Hans Blix eta Mohamed el Baradei ikuskatzaileek ez dakit zer jasoko duten Nazio Batuetako Segurtasun Kontseiluaren aurrean ostiralean (otsailak 14) aurkeztu behar duten txostenean. Gaur (otsailak 10), baikortasunerako argi printze bakan batzuk ikusten ditut egunkarietan. Nazio Batuen Erakundeko bi ikuskatzaile hauek Bagdadeko buruzagien jarreran aldaketa zantzuak sumatzen direla diote, eta hori datu positibotzat jo behar dela, nahiz eta Irakeko Gobernuak desarmeari buruz egin zaizkion galdera guztiak edota nagusienak ez erantzun.

Hala ere, ez dakit ikuskatzaile hauen lanak eta iritziak zerbaitetarako balioko duten, Estatu Batuetako presidenteak gerraren alde egin duen hautu finkoa ikusi ondoren. Izan ere, Afganistanen aurka eraso militarra egitearen beharra arrazoitzeko Bin Laden eta Al Qaeda taldea erabili baziren aitzakia nagusitzat, orain gerra justifikatzeko esan behar da Iraken desarme eskea erabiliko dela aitzakia gisara.
Honekin ez dut esan nahi Al Qaedaren terrorismo arriskurik ez dagoenik eta talibanen erregimena errespetagarria zenik. Ezta gutxiagorik ere. Askatasunen eta giza eskubideen alde dagoen orok salatu beharko lituzke herrialde hartan ematen zen fundamentalismo ideologikoa, politikoa eta militarra. Berdin gertatzen zaigu Sadam Huseinek burutzen duen erregimen politikoarekin.
Estatu Batuek erasorako harturik duten erabakiari buruz iritzia eman aurretik, demokrazia eta askatasunaren ikuspegitik erabat osasungarria da erregimen eta buruzagi hari buruz bi gogoeta labur egitea. Lehenik esan behar da Sadam Husein tirano bat dela eta bere erregimenak Irakeko Estatuaren lurraldearen baitan bizi diren pertsonen eta herrien eskubide eta libertateak ukatzen dituela. Urrutira joan gabe hor dugu kurduen kontra egindako erasoa. Hori hala da, eta ez dugu inolaz ere ezkutatu behar, nahiz eta gutako bakoitzak arrazoi franko izan Bush jaunak dituen gerrarako grinen aurka. Huseinek ez du gure elkartasuna merezi, ezta ere bere erregimena babesten duen armadak eta poliziak. Herritarrek eta batez ere Iraken demokrazia eta askatasuna gailendu dadin lanean eta borrokan ari diren gizon-emakumeek izan behar dute gure babesaren hartzaile nagusiak. Eta jarrera aktibo horrek ez luke bakarrik haiekiko elkartasun kontu huts bat izan behar. Gure bake eta gure askatasunagatik ere bai. Aurrekariak ikusirik mundu mailako segurtasunarentzat arrisku bat ere bada, eta horregatik Nazio Batuen Erakundeak zilegitasun politiko eta juridiko osoa du desarmea exijitzeko, eta eskaturikoa bete dadin ziurtatzeko bitartekoak eta neurriak hartzeko ere bai.
Ene ustez Nazio Batuen Erakundeari zilegitasun hori aitortzea guztiz beharrezkoa da. Aurreko guztiak ez du esan nahi ordea, Iraken desarmea lortzeko biderik egokiena, bidezkoena eta eraginkorrena gerrarena denik. Ez horixe! Desarmerako Batzordearen aginduak bete daitezen bide eta bitarteko anitz daude, indarrera jo baino lehen. Indarraren bideak porrotaren eta ekinbide zibilen ezinaren froga eta ispilu besterik ez dira. Iraken kasuan ordea ez gaude ekinbide zibil eta diplomatiko guztien porrotaren atarian. Ez gaude saihestu ezineko frakaso baten aurrean. Izan ere Frantziako eta Alemaniako buruzagiek dioten legez «gerrara jo gabe Sadamen desarmea lor daiteke». Alegia, arriskua ekidin daitekeela. Baina ez da hori Bush presidentearen abiapuntua. Buruzagi horren buruan gerrak duen helburu nagusia ez da Sadamen desarmea lortzea. Jakina denez eraso horren helburua Irakeko lur-azpian dauden petrolio erreserben kontrola edukiko duen aginte politiko berria ezartzea da. Hau da, Estatu Batuen esanetara mugituko den botere politiko eta militarra. Eta horretarako ez dago zilegitasunik, ez eremu politikoan ezta ere nazioarteko zuzenbidearen eremuan. Sadamen erregimena suntsitzeko eta bertan behera uzteko erantzukizuna bakar bakarrik irakiarrei dagokie. Besteak beste horrexegatik da Estatu Batuen egitasmoa legez kontrako asmo bat. Gerrarik ez!

Eraso prebentiboan eta aldebakartasunean oinarrituta, Iraken aurkako eraso ziurrari buruz ezer berririk esatea zaila da, aditu askok sakon hitz egin eta idatzi baitu. Nolanahi ere, hiru gauza iruditu zaizkit azpimarragarriak: 1. Erasoaren legitimazio kontuak. 2. Mobilizaziorik eza. Eta 3. Europaren zeregina.

1. Sekulako adostasuna dago erasoaren kausen atzean arrazoi geo-estrategikoak eta petrolioaren kontrolerako lehen urratsa daudela. Hurrengoa: Iran. Hala ere, eraso hau justifikatzeko eta legitimatzeko AEBek ez dute inolako premiarik ikusi izan. Kosovoko interbentzioaren ostean eta NATOren Pragako bileran eraso prebentiboaren printzipioa inposatu zutenetik, Condolezza Ricek argi utzi zuen AEBek euren interesak edonon eta edonola defendatu ditzaketela, eta interes horiek munduan zehar sakabanatuak daudela. Beraz, doktrina argi dago. Horrela gezurra da Irak potentzia militarra denik; Al Quaeda-rekiko loturarako ez dago frogarik (Michael Chandler, El País, 03-02-09) eta inposatu zuten «Elikagaiak petrolioaren ordainez» programarekin berdin dio Irakeko biztanlegoari gerta lekiokeena, berau bonbardatzeko prest dago eta. Gainera, eremu guzti honetan, demokrazia edo Estatu indartsuen existentzia ez zaie interesatzen, «gerla- jauntxo»ekin edo tribuen buruzagiekin negoziatzea errazagoa baitzaie.
Guzti honek, AEBek ez dutela inori arrazoirik emateko beharrik ikusi adierazten du, seguruenik hala sozialki nola politikoki aurkari gutxi zegoela ikusten zutelako. Horrela, azkenik, eta harrokerian oinarrituta, NBEko 1441. erabakia onartzea lehenetsi zuen. Ez dakit, ordea, erabaki honetaz damutuko ez ote diren...
2. Egunotan berpiztu den mobilizazioa dela-eta. Duela gutxi arte gerla hastear zegoen -urtarrila eta otsaila tartean- eta munduko bazterretan ez zen kontrako mugimendurik agertzen. Hainbat lurraldeetako iritzi publikoaren gehiengo nagusia, eta ia Estatu Batuetakoa, gerlaren aurka zegoela adierazten zuten inkesten berri eduki dugu, baina ez horren adinako mobilizaziorik. Ea otsailaren 15eko deialdiak zenbait Estaturen erabateko lerrokatzea ahultzen duen!
3. Asko dira ere bat datozenak Europaren zereginaren inguruan: erraldoi ekonomikoa eta ipotx politikoa. Hala ere, Europa «zaharra» berpizten ari dela dirudi, eta esperantza izpi bat zabaldu du Alemania eta Frantziako gobernuek proposatutako ekimenak: gerlarik gabeko desarmea. Ekimen honek, alde batetik, tempo politikoa -orain onartu egiten du hegazkin espioiak lurraldean hegaldatzea- hain ondo menderatzen duen Sadam Huseini argudioak kentzen dizkio eta, bestetik, politikaren aro berri bati hasiera eman liezaioke, hala Europan nola nazioarteko politikan. Baina, ez dakit Frantziak bere jarrerari eutsiko dion, zeren erditik NBE sartuta ez dakigu edo NBEko erabaki berri bat lortuta gero gerlan parte hartuko lukeen, edo gerla ondorengo banaketan tarta zati bat eskuratu nahi duen, edo gerla den ekidin gura duena.
Robert Kaplanen ustez Europa «Kant-iarra» da eta AEBak «Hobbestarrak». Frantziaren lerrokatzea zintzoa bada, Europa politiko bat sortzeko aukera ager daiteke. Kasu honetan, Europak bere izaera soziala mantendu, nazioarteko politikan parametro berberak hedatu eta Nazioarteko Eskubidea errespetatu beharko lituzke. Ordainean, Europako ejertzitoaz eta beronen izaeraz eztabaidatu.
Zorionez, aukera hau aurrera aterako da gerla egon ala ez. Erasorik badago, eta Frantzia berean mantentzen bada, eztabaida azkartu egingo da, iritzi publikoa bere alde duelako. Ez badago, Europaren eta NBEren zeregina birlegitimatuko da eta eztabaidari eutsi ahalko zaio. Zoritxarrez, egungo Estatu «Rogue»rik (ganberro edo legez kanpokoak) handiena AEBak dira. Inperio bat izan gura dute eta indartsuenak dira: arma industrian euren hurrengo 15 herrialde garatuek beste gastatzen baitu. Erabakia euren esku egon arren, ez behintzat gure (nire) izenean!

Irakeko lurra indarrez hartzeko benetako helburua, aitzaki-maitzaki, petrolioa dela argi dago. Burutik sano dagoenak badaki: Irakeko gerra betiko jendarmeek petrolio iturriak beren betiko askara bideratzeko gerra dute. Hala ere, xake-joko honetan petrolioa bera baino askoz pieza gehiago dira, eta xake-taula ez da Irakera mugatzen inguru geografiko zabalera baizik. Geo-politika ikasgai ederra, petroliotik harantzago, Iraketik honantzago.

Gaurko sistema ekonomikoak, sistemak berak, petrolioa du derrigor, arrainak ura beste. Mundua mendean nahi duenak petrolioa behar du mendean, iturrian eta garraiobidean, bietan. Baina petrolioa ez da makineriaren pieza bakarra, natur baliagai guztiek dute horretan parte, azken batez baliagai dira sistemak balioa esleitu dielako. Eta pieza txikiena bera ere faltan bada ezin ibili. Hortaz, jendarmeen esku hartze guztiek, itxurak itxura, baliagai gordeleku diren lurrak eta gaiok garraiatzeko pasabide direnak kontrolatzea dute helburu, azaleko edo ezkutuko.
Baina hau ez da kontu berria. Kristo aurreko IV. mendean, Arthasastra liburuan zen idatzia: «Meatzea altxorren jatorria da. Altxorrak gudalostea sortzea ahalbidetzen du. Altxorrak eta gudalosteak lurraldea konkistatzea ahalbidetzen dute». Etxe Zuriko nagusiek dute sarri eta ozen esana:«Gure sistema ekonomikorako beharrezko diren baliagaien eskuragarritasuna gure seguritate nazionalaren funtsa da». Biak, baliagaiak eta eskuratzeko moduak, hau da, garraiobideak. Hori horrela, Persikoa, Kaspioa edo Mediterraneoa, kasuko, seguritate nazionalaren parte dute, ezinbestean.
Hona hainbat datu, argigarri. Ekoizleen artean Ameriketako Estatu Batuak (AEB) gaur bigarren postuan dira, Saudi Arabia aurrena. Hala ere, AEBek, munduko kontsumitzaile nagusia, 2000. urtean kontsumitu petrolioaren %56 kanpotik eraman zuten (Canada, Mexiko eta Venezuelatik batez ere; bai, Venezuelatik), eta ehunekoa, eta berak dakarren menpekotasuna, handituz joango da geroan. Hortaz, AEBek iturrien dibertsifikazioa behar dute bermatu, badaezpada. Ez da harritzekoa Etxe Zuriko esatari batek berriki esana:«Afrikako petrolioak interes estrategiko nazionala du guretzat, are gehiago gerora begira. Afrikan ere».
Dibertsifikazio horrek Lurralde Petrolio Esportatzaileen Erakundea (LPEE) indargetuko luke. Pentsatu LPEEk (Irak, Iran, Kuwait, Saudi Arabia, Venezuela, Nigeria eta beste) kontrolatu egiten duela egun petrolioaren gehiegizko ekoizpenaren %90. Beste modura esanda, merkatuaren une bateko petrolio eskari handiago bati nekez erantzungo liokete LPEEko ez diren ekoizleek. Eta horrek ezpata eta hormaren kontra jarri ditzake AEBak bihar-etzi. Are gehiago, gerora begira egiaztatu petrolio erreserben %80 LPEEko herrialdeetan da, gehiena, %60, Persiako Golkoko bostetan: Saudi Arabia, Iraq, Emirerri Batuak, Kuwait eta Iran, hurrenez hurren. Horietatik bi dira, gaurkoz behintzat, AEBen askakoa jaten ez dutenak, asmatu! Argigarria.
Xake-jokoaren gaur-biharko pieza mugimenduak ulertzeko ez da petrolio, eta beste natur baliagai batzuk, ura barne, erreserben mapa geografikoa aztertu besterik behar: geopolitika. Hortaz, azken urteotan petrolio aurkikuntza handiak izan dira batzuek El Dorado esaten duten Kaspio inguruan, guztiz zehaztuak ez badira ere. Azerbaijan, Kazakhstan, Turkmenistan, Iran eta Errusia dira itsaskideak, lehenengo hirurak AEBen askatik gertukoak gaur; hamaika multinazional daude jada putrearena egiten hor. Hala ere, horko petrolioaz baliatzeak badu arazo nagusi bat, hots, Kaspio itsas itxia izanda, nondik aterako merkatuaren esku jartzeko? Garestiagoa ere, beraz. Garraiobidea bera iturria beste estrategiko da. Persiako Golkora ateratzeko Iran eta Afganistan zeharkatu behar. Itsas Beltzera ateratzeko Txetxenia, besteak beste. Mediterraneora Turkia, AEBen askakide, eta Ekialde horretan ia bakarrak diren ibai handien, Tigris eta Eufrates, sorleku. Izen aski ezagunak denak, ez beti petrolioarekin lotuak, ordea. Xake-matea urrun da, oraindik

Iraki erasotzeko planen inguruan Europa (gobernuei dagokienean hitza mugatuta erabili behar bada ere, nahiko erabatekoa baita kontinente zaharreko iritzi publikoaren ukoa) eta Estatu Batuen artean sutu den ezadostasun politiko biziak iraganari buruzko ika-mika zabala bezain zabarra sutu du. Etorkizunerako jokoan dagoenaren inguruan nabari den isiltasun deigarriaren alderantzizkoa esango nuke. Historiaz puztuta eta geroaz ahaztuta bagenbiltza bezala, beraz.

Frantziak eta Alemaniak erdibana erditu duten ekimena Eliseoko Itunaren 40. urteurrenaren itzalean argitaratu izanak edukiko du zerikusirik, seguruenik.
Gainerakoak gaztexeagoak izango dira, baina D. Rumsfeldek orduantxe hasi berria zuen bere karrera politikoa Illinoisen, eta oraindik gogoan izango du zein grazia gutxi egin zion hitzarmen hark Estatu Batuetako «stablishment»ari, eta batez ere, bere alderdikide errepublikarrei. De Gaullek akordioari eman zion kutsu antiamerikarragatik bereziki (alemaniarrak ez zeuden AEB maiseatzen hasteko moduan). Lehengo lepotik dugula burua europarrok, pentsatuko du emigrante alemaniarren oinordeko honek.
Pentagonoko buruzagiak «Europa zaharrari» egiten dizkion purrustadetan, «Europa berriari» zuzentzen dizkion lausenguetan baino funts gehiagorik ez balego, lasai egin behar lukete lo Chirac, Schroder eta gainerakoek.
Ondotxo dakite batzuek nola besteek une honetan Estatu Batuek gure alde honetan duten baza sendo bakarra Britainia Handia dela; eta gainerako guztian, lekuan lekuko agintari(txo)en gutizia. Ez dago bereziki inor aipatu beharrik.
Estatu Batuek Europari zuzentzen dizkioten kritiketan bada, ordea, desitxuratuta bederen, benetako arrazoirik. Batez ere «zeuon arazoak konpontzeko gauza ez zarete izan inoiz» diotenean. Horretarako usu erabiltzen dituzten adibide historikoak dira gutxienekoak, ia erabat faltsuak baitira hausnarketa historiko minimoaren arabera. Zer esanik ez Normandiako hilerrien argazkiari «Europagatik hil ziren» goiburua ipintzen diotenean. Lafayetteren estatuari «hau gabe, AEBrik ez zen izango» plaka ezartzea bezain barregarria da.
Ez da hau Estatu Batuek bi mundu gerretan eta, beraz, XX. mendeko Europaren bilakaeran jokatu duten rola arakatzeko parada. Bai, ordea, egungo Europak bere arazoak konpontzeko erakutsi duen ezintasuna onartzekoa: 90etako hamarkadan Balkanetan gertatua gogoratzea nahikoa eta gehiegizkoa da. Lauzpabost urtez arazoa bere horretan, hots, odol putzu batean, itotzen uzteko baino ez zen gauza izan kontinente zaharra. Arazoa zein eta konponbidea zein den erabaki ezinetik hasten dena.
Baina horrek, bidenabar, ez du egiaztatzen Ipar Amerikaren «gaitasunik». Balkanetako kasuak berak nahiko adibide izan behar luke: bere interesak auzitan ikusi zituenean soilik esku hartu zuen Clintonek; eta zer «konpondu» zuen ikusteko, egungo anabasa begiratu besterik ez dago. AEBek bere autoafirmaziorako erabiltzen duten mitoetako bat da «Europako arazoen konpontzailearena», beste nazio-mito gehienak bezain iruzurtia.
Azken finean, Estatu Batuen «konponketarako» gaitasuna Amerika Latindarrean ikusi da historikoki, bi mendez. Eta horixe da, hain zuzen, Irakeko krisi honek, bere gordintasunean, nabarmentzen duena: Bush, Cheney, Rumsfeld eta abarren Estatu Batuek, Amerika Latindar handi bat bailitzan ikusten dute mundu osoa. Garai batean Guatemala, Nikaragua, El Salvador, Granada edo Panama zirena, egun Afganistan, Irak, Iran eta auskalo zein izan daitekeen. Eta banana edo industriarako lehengaien rola, ditxosozko petrolioari dagokio orain, noski.
Bost kontinenteek osatuko lukete, beraz, Estatu Batuen «etxe atzeko baratza» etorkizunean. Eta bere garaian Brasil, Argentina edo Mexikok jokatu rola egokituko litzaieke biharko egunean Alemania, Frantzia, Errusia edo Txinari. Eta ez da harritzekoa hauek pozez beterik ez egotea.
Iraganak ez du geroa behartzen; aurreak erakusten du, ordea, atzea nola dantzatu, oraindik ere