Lanpostuak betetzeko eskakizunen artean euskararen jakintza beharrezko izateak polemika piztu ohi du gizartean. Izan ere, euskarak beste zenbait esparrutan aurrerapausoak eman dituen arren, lan munduan hizkuntzaren jakinduria ezinbesteko baldintza izateko prozesua astiro doa. Enpresa pribatu nahiz erakunde publikoek langileak eskatzerako orduan euskarari dagokionez teorian jarraitu ohi dituzten irizpideak praktikan betetzen ote dituzten jakin nahian, eta euskara lan egiterako orduan garrantzizkotzat hartzen ote den jakiteko xedez, geure ikerketatxoa egitea erabaki dugu.

Gai honen inguruan Círculo de Progreso delakoak eginiko "Infoempleo 2002" ikerketak zera atera zuen ondorio gisara: 2001eko apiriletik 2002ko apirilera bitartean Euskal Autonomia Erkidegoan agerturiko lan eskaintzen %12ak bakarrik eskatzen zuen euskara menperatzea. Aitzitik, 2001 urteko datuekin alderatuz, euskara jakitea eskatzen zuten lan eskaintzak bikoiztu egin zirela ondorioztatzen du ikerketa honek, 2001ean lan eskaintza guztien %7,8a osatzen baitzuten euskarazkoek.
Ikerketa hori abiapuntutzat harturik, gure ikerketatxoari ekin diogu eta Eusko Jaurlaritzarekin, Nafarroako Gobernuarekin eta erakunde publiko nahiz pribatuentzat langileak aukeratzeaz arduratzen diren zenbait enpresa pribaturekin jarri gara harremanetan. Enpresa pribatuen kasuan, denek zera erantzun dute: euskararen jakintza kontuan hartzen dela, baina ez dela ezinbesteko betekizun. Dena den, etorkizunean euskararen erabilera enpresetan sustatzeko asmo eta balizko proiektuekin babestu dute euren erantzuna. Ondorio garbiena zera izan da, lanpostuen arabera neurtzen dutela euskararen jakintza maila. Esaterako, estatu osoko erakundeei enpresa aholkularitzako zerbitzu integralak eskaintzen dituen Donostiako Oteic enpresan, komertzialek euskara jakitea beharrezkotzat jotzen dute, ingelesaren erabilera ere garrantzitsutzat jotzen dutelarik. Halaber, lan egiterako garaian euskararen jakintzak herrialdearen arabera garrantzi handiagoa edo gutxiagoa duela baieztatu digute, herritarrenganako hurbiltasuna ziurtatzeko xedez.
Besteak beste, komunikazio eta informazioen teknologia zerbitzuak eskaintzeaz eta enpresa pribatu nahiz erakunde publikoetarako langileak hautatzeaz arduratzen den LKS enpresak aldiz, profesionaltasunaren oreka maila mantentzeko adinako euskara jakintza eskatzen dutela adierazi digu. Era berean, etorkizunari begira enpresa barnean euskara bultzatzeko euskalduntze proiektu baten diseinua aurkeztu dutela ere jakinarazi digute. Hots, enpresa honek gainerakoen antzera euskararen jakintza curriculumean ez dela beharrezko ezaugarri ziurtatu digu.
Eusko Jaurlaritzak eskainiriko informazioan oinarrituz, lanpostuaren arabera exijitzen da euskararen jakintza maila. Bestalde, Euskal Autonomia Erkidegoan herritarrek Administrazio Publikoarekiko harremanetan zein hizkuntza ofizial erabili nahi duten aukeratzeko, hala nola hizkuntza horretan harrera izateko eskubidea dute. Beraz, administrazio arloan adibidez euskara ezinbesteko baldintza da. Horretan oinarrituz, Euskal Herriko Agintaritzaren Aldizkarian 1997ko apirilaren 15ean argitaraturiko 86/1997 dekretuaren arabera, euskara eta gaztelania, biak dira hizkuntz ofizialak Euskal Autonomia Elkartean diharduten herri administrazioetan. Euskal Autonomia Erkidegoan dauden herri administrazioekin euskaraz jarduteko eskubide osoa du herritarrak eta, beraz, eskubide hori bete dadin, herri aginteek, nork bere esparruan, euskara zerbitzu zein lan hizkuntz modura normaltasunez erabiltzeko hartu beharreko erabaki guztiak hartuko dituzte. Lege hau betetzen den frogatzeko, Eusko Jaurlaritzako zenbait departamenduera jo dugu. Bertan, zenbaitetan erdaraz hitz egiteko eskatu digute. Ondorioz, lege hau ez dela betetzen frogatu ahal izan dugu. Erdaraz hitz egiteko eskatu diguten langile hauei ea euren lanpostuetan euskaraz hitz egitea beharrezkoa den galdetu diegunean baiezkoa erantzun digute, bigarren perfila dutela beharrezko azalduaz.
Euskararen erabilera normalizatzeko 10/1982 Oinarrizko Legean eta Eusko Funtzio Publikoari buruzko 6/1989 Legean ezarritakoa garatuz eta aplikatuz lanpostuen portzentaia jakin batean aritzeko beharrezkoa da euskaraz jakitea eta gainerako lanpostuak betetzeko euskara merezimendua da. Hala, administrazio baten plantillan euskara derrigorrezkoa duten lanpostuen portzentaia, administrazio horren eraginpeko esparruan dauden euskaldunen kopuruaren araberakoa da.
Nafarroako Foru Erkidegoko Administrazio Publikoaren kasuan aldiz, eremuaren arabera euskararen erabilera modu ezberdin batean arautzen da: eremu euskalduna, eremu mistoa eta eremu ez euskalduna. Hiruetan aitortzen zaie herritarrei administrazio publikoekiko harremanetan euskara erabiltzeko eskubidea, Foru Legean berean ezarritako eran, eta eskatzen zaie administrazio horiei eremu bakoitzean hainbat neurri har dezatela eskubide hori gauzatzeko, modu eta maila ezberdinetan. Eremu euskaldunean, euskara administrazioan erabiltzeko arauek euskararen ofizialtasun osoa ezartzen dute. Eremu mistoan, aldiz, herritarrek euskara zein gaztelania erabili ahal dute Nafarroako Administrazio Publikoekiko harremanetan. Administrazioak behartuta daude euskaraz hartutako dokumentuak eta haien ondorio guztiak onartzera. Eta azkenik, eremu ez euskaldunean, herritarrei Administrazio Publikoekiko harremanetan euskara erabiltzeko eskubidea aitortzen bazaie ere, administrazioak gaztelaniazko itzulpena eskatu ahal die interesatuei edo Nafarroako Gobernuko itzulpen ofizialeko zerbitzuak erabili. Dena den, teorian hala izan arren, ohikoa da praktikan irizpide hauek ez betetzea.
Lege hau abiapuntutzat harturik, birritan hitz egin dugu Nafarroako Foru Erkidegoko Administrazio Publiko bi administrarirekin, eta hauen erantzuna, arren erdaraz hitz egiteko izan da.
Orobat, bai Eusko Jaurlaritzaren kasuan eta baita Nafarroako Gobernuaren kasuan ere, euskara maila altuena administrazio, prentsa, kultur, zuzenbide eta hezkuntza arloetan eskatzen da. Kasu hauetan, mintzamenean hirugarren edota laugarren hizkuntz eskakizuna eskatzen dira. Hau da, euskara gaitasun ertaina edo altua erakutsi behar dute. Aldiz, euskara maila txikiena osasun, industri, gizarte eta zientzi arloetan eskatzen dute. Lanpostu hauetarako, oinarri-oinarrizko euskara gaitasuna erakutsi behar dute zenbait kasutan, bai hizkuntz erabilerari berari dagokionez, bai berariaz lanerako behar den gaitasunari dagokionez ere.
Hizkuntz eskakizun hauei buruz informazio landu bat eduki xedez, lanpostu hauek betetzeko azterketak egiteaz, giza baliabideez eta administrazio ikerlanez arduratzen den Eusko Jaurlaritzaren Herri Arduralaritzaren Euskal Erakundearekin harremanetan jarri gara. Halere, ez digute inolako informaziorik eskaini nahi izan, euren erantzun bakarra beste departamendu batzuetara bideratzea izan delarik.
Bestalde, azken hilabeteotan komunikabideetan salatu den beste egoera bat aintzat harturik, hau da, osasun arloan lan egiteko orduan euskararen jakintza meritu hutsa dela hizpide harturik, informazio hori kontrastatu xedez, Eusko Jaurlaritzako Osasun Sailarekin jarri gara kontaktuan behin baino gehiagotan. Harreman honen ondorioa beti izan da berbera, hots, inork ez du gai horri buruzko informaziorik eskaini gura izan.
Alabaina, azterketatxo honetan ezin aipatzeke utzi enpresen barnean euskara sustatzeko antolatu ohi diren euskara planak. Enpresak dituen langileen artean euskaraz hitz egitea eta kontsumitzaileari arreta euskaraz eskaintzea xede duten plan hauek ugarituz joan dira azken urteotan. Hala ere, euskarak aspektu honetan zein beste batzuetan aurrerakada nabarmenak egin dituen arren, ikerketa txiki honekin oraindik ere Euskal Herrian lan egiteko orduan euskara merezimendu gisa kontsideratzen dela eta curriculumean beharrezko betekizun ez dela ondorioztatu dugu