HAIN SERIOAK AL GARA?
Gutxi edo asko, baina tarteka barre egin egiten dugu behintzat. Baina mundu guztian umorea berdina al da? Euskaldunok umore berezia al dugu? «Umore unibertsala badago», dio Castellanok, «Woody Allen da horren adibidea, edo Marx anaiak. Orokorrean juduen umorea unibertsala dela esan dezakegu». Euskal Herrian horren adibide bat aurkituko dugu XII. mendera atzera eginez gero: Benjamin Ben Yonah Tuterako errabinoa. Munduan zehar egindako bidaiaren kontakizuna liburu batean bildu zuen, barrea eragiten duen pasartez beteriko liburua.
Badago beraz mundu guztiak ulertzen duen umore mota bat; salbuespen batekin, «japoniarren umorea ez baitu beste inork ulertzen» Rafael Castellanoren esanetan. Baina egia da, era berean, herri batetik bestera umoreak bere berezitasunak dituela. «Frantsesen umorea, esaterako, nahiko eskatologikoa da, aleman eta katalanena bezala. Espainiarrek aldiz italiarren antza handiagoa dute horretan, umore alaia dute, nahiko neorealista». Eta euskaldunok? «Euskaldunok umore beltza dugu».
Rafel Castellanoren ustez, gure umorea zelta da. Irlandarrek eta euskaldunek gauza berdintsuez barre egiten omen dugu. «Taberna eta eliza oso presente daude gure umorean. Eta umore zeltan bezala gag-ak garrantzia handia du eta ez gara oso sutilak. Oso zinematografikoa da gure umorea».
Euskal Herriaren barruan ere ñabardurak daudela dio Debako kazetariak: «Kostaldekoen umorea zabalagoa izan da, mundu gehiago ezagutu baitute, eta baserritarrena mugatuagoa. Itsasoak nolabait leundu egin du kostakoen umorea. Nafarren umorea, aldiz, gogorragoa da, gordinagoa. Eta Iparraldean ‘europarragoak’ dira, sutilagoak».
Lehenago barre egitea osasuntsua dela ikusi dugu. Orain, esanak esan, euskaldunak dioten bezain triste eta serioak ez garela badakigu. Kopetilun jarraitzeko aitzakiarik ez dugu, beraz. Agian barre egiteko arrazoiak beharko ditugu... Irribarre txiki bat bederen eragingo duelakoan, horra XIX mendean Lapurdiko Getarian gertatu omen zen pasadizoa: serora gazte batek maitasuna zer zen erakusten zion gizonarekin ezkonduko zela esan zuen, eta apaizak hautagai bezala eskaini zuen bere burua. Egin beharrekoak eginda, serorak mespretxuz so egin zion hautagai-apaizari. «Hau al da maitasuna? Larunbatero sakristauarekin egiten dudana da-eta!»
Baina Etxeparetik hasita, badugu, umore herrikoiaren oihartzunak euskal literaturaren orrietara eraman dituzten idazleak, koblakariak, bertsolariak eta abar. Nekazal girotan sortu eta garatutako ahozko umorearen isla dira gehienetan pasarte idatzi horiek: pasadizoak, ipuinak, bertsoak, abestiak, herri antzerkiak... Gure herrian bidaiari ibili eta bertako umorearen berri eman dutenak ere badira batzuk. Horien artean, espainiarren aldean euskaldunak askoz ere alegeragoak ginela aipatzen zuen Andrea Navagiero (1438-1520) italiarra.
Umore landuan ordea, oso eskas gabiltza euskaldunok auzo hizkuntza indartsuen aldean. Guk ez dugu ez Kixoterik, ez Pantagruelik, ez Gulliverrik. Andu Lertxundik bere "Euskal umorearen antologia"n bildutako testuek garbi adierazten digute, gure ondarea ez dela askok dioten bezain eskasa, baina aldi berean, umore modernoaren eraikina altxatzeko, nahikoa material gutxi dugula eta beraz, material berriez osatu beharra daukagula.
Euskarazko umoreak, euskararen eta euskal kulturaren ibilbide bera eraman du eta darama: hizkuntzarik gabe ez baitago umorerik eta umorerik gabe ez baitago hizkuntzarik.
Batez ere nekazal girokoa, ahozkoa (eta beraz dialektala) zen umore batetik, ikus-entzunezko eta idatzizko umore nazionalera egiten ari gara jauzi. Irratia, telebista, antzokiak, liburuak, prentsa... Esparru horietan guztietan ari da garatzen euskarazko umorea.
Eta eskuartean dugun euskara estandarra ez zaigu oraindik aski, "euskara eztandarra" behar dugu.
Eta hizkuntzaren kalitateaz eta adierazkortasunaz horrenbeste hitz egin eta idazten den garaiotan, egin dezagun kontu, hizkuntzaren bizi indarraren adierazlerik argienetako bat, "kaleak" txisteak, pasadizoak, esamoldeak edo exajerazioak euskaraz asmatu, sortu eta zabaltzeko duen ahalmena dela.
Antton Olariaga maisuak ekin zion gure artean hitzekin eta hizkuntzarekin jolas egitearen bide honi. Geroztik, ekarpen garrantzitsuak eta aberatsak ditugu euskal kulturaren esparru guztietan.
Gure erronka nagusia, beste kultura eta gizarte guztietako hizkuntza biziekin gertatzen den legez, kaleak euskarazko umorea sortzea da: txisteak, hitz jokoak, lokuzioak, koplak... Jauzia emateko garaia da: hizkuntzak berak egin behar du eztanda, barre estandarrak lortze aldera
Joaquin Beltran eta Alberto Sololuze gogoratzeko eta hondamendiaren erantzukizunak eskatzeko elkarretaratzea egingo dute igandean Zaldibarko Eitzaga auzoan. Luizia “enpresarien diru goseak” eragin zuela, eta Eusko Jaurlaritzak “ardura txikiena ere ez duela... [+]
EAEko Auzitegi Nagusiaren epaiak ez duela "zirrikiturik utzi" dio SOS Talaimendi plataformak, eta "oraindik merezi duten legezko zehapena jaso ez duten zenbait erabaki arbitrario eta ia delituzko" geratzen direla adierazi du. Besteak beste, Zarauzko Udalak... [+]
.jpg)
Osasun Publikoaren Aldeko Herri Plataformak (OPA) manifestazioak deitu ditu otsailaren 1erako. Mobilizatzeko deia egin dute osasunaren pribatizazioari aurre egiteko, lehen arreta indartzeko, osasun arloko langileen baldintzak hobetzeko, prekaritateari aurre egiteko eta kudeaketa... [+]
Genero-indarkeriaren biktima den emakume bat eta haren bost seme-alabak, horietatik hiru hemezortzi urte beherakoak, etxetik bota nahi izan dituzte ostegunean. Erabakia aurrera eramateko baldintzarik ez zegoela argudiatuta ez dute kaleratzea burutu, baina beste data bat... [+]
Eusko Jaurlaritzak isunak kendu dizkie ertzainei euskaraz hitz egiteagatik zigortuak izan ziren Donostiako herritarrei. Manex Ralla eta Amaia Abendaño dira herritar horiek, isunak kendu dizkietela baieztatu diote hedabide honi.
.jpg)
EITBko Euskara Batzordeak gaitzespena adierazi du azken hilabeteetan egindako zuzendaritza postuetarako hautaketa prozesuak direla eta. Salatu dutenez, euskarazko C1 maila ez duten hiru pertsona hautatu dituzte postu garrantzitsuetarako: EITB Mediaren zuzendaritzarako, Social... [+]
AHT Geldituk Nafarroako Abiadura Handiko Trenaren obretan lan esklabotza egoerak daudela salatzen duen lekukotza eskandalagarria jaso ondoren, obra horiek sustatzen dituen Adif sozietateak publikoki erantzun behar izan du: "Gezurra dira".
Ostegun honetako Udal Osoko Bilkuran eztabaidatu eta bozkatuko dira Amurrioko Udaleko 2025erako aurrekontuak eta, beste behin ere, Udal Gobernuak uko egin dio Aiaraldea Komunikabidearen hitzarmen eta dirulaguntza berrezartzeari.
Kar Kar Car auto elektrikoen erabiltzaileen kooperatiba ibilgailuen flota handitzen eta bere zerbitzua Iruñerriara zabaltzen ari da.
Asteazkenean ekin zion Laudioko enpresak labea hozteko prozesuari, Eusko Jaurlaritzako teknikarien bermearekin. Langileak haserre eta "engainatuta" azaldu dira erakundeen jarrerarekin: "Gu babestera joan eta langileen ondoan egon behar zuena, ez da egon"... [+]
Lizarrako Udalaren jarrera autoritarioa salatzeko sortu zuten Beef D'Alda abestia, eta horren harira auzipetu dituzte. Adierazpen askatasuna aldarrikatzeaz gain, otsailaren 8rako egitarau bat antolatzen ari dela jakinarazi du musika taldeak.
Bizieskola ekimenaren bitartez Gasteizko Eraman kooperatiba ikastetxeetako umeak trebatzen hasi da ikasturte honetan, hirian bizikletaz segurtasunez eta modu independentean ibiltzeko. Gasteizko Udalarekin batera parte hartzen du ekimenean, eta kooperatibako kideek ikastetxeetako... [+]
Kongoko Ipar-Kivuko Goma hiriburura sartu eta bereganatu du Martxoak 23 talde armatuak. Zabalpena aitzina doa eta Bukavu Hego-Kivuko hiriburua dute orain xede. Herritarrak karrikara atera dira, M23aren aurka eta Ruandak eta Mendebaldeak erakunde armatu horri erakutsitako... [+]
Gure bizitzetan pantailen inbasioa azkartu da azken urteotan. Euskal Herrian, alde batetik, “pantailak euskaraz” nahi ditugula diogu ikus-entzunezkoen eskaintza handitzeko, eta bestetik, antolatzen gara eskoletan askotariko pantailek irabazi dituzten eremuak... [+]
ELAk eta LABek EREa baztertu eta berau erretiratzea galdegin dute. Sindikatu biek gogoratu dute 2023an antzeko neurriak geldiaraztea lortu zutela mobilizazioen bitartez