Saldise eta Beintza-Labaien herrien artean banatua dagoen Urrutiña auzo txikira autoz heldu gara, tentuz, porlanezko errepide arras estutik. Arretxe baserriaren ondoan hasi gara, euria mehatxatzen duten hodei grisen azpian oinez (570 m). Errepide estutik barna Alduntzin baserriraino jarraitu dugu. Baserriaren atariko bihurgunetik aurrera, lurrezko pistan gora egin dugu, zakur andana zaunka bizian ari zen bitartean. Pista bihurgune batzuk eginez doa gorantz, belardi baten ondoan dagoen borda bateraino, eta hortik aurrera, basoen artetik, Meaka leporaino eraman gaitu (789 m). Lepo honetan trikuharri bat dago mapen arabera, baina hondatua omen dagoenez, ez gara topatzeko gai izan. Hemendik aurrera pista jarraitzea baino ez dugu egin, malda leunean, lepoaren mendebaldean dagoen muinoa eskuin aldetik zeharkatuz. Honela hurrengo lepo zabal batera heldu gara, non pistak mendiaren ezkerraldetik jarraitzen duen oraingoan; hemen berau utzi eta parean dugun mendixkari zuzenean ekin diogu, baso garbian zehar, pago ederren artetik.

Goialdera iristearekin batera, zuhaitzak bakantzen joan dira eta ikusmira zabaltzen. Lainoa dugu gaur ibilaldirako lagun, baita haize zakar samarra ere, eta bien arteko norgehiagokan, noizean behin, haizeak lainoa uxatzea lortzen du eta gain honetatik Iruñarriko antenaren forma nabari dugu lausoki (1.040 m). Iruñarri baino haratago, Erakurriren ekialdeko malda belartsuak ere agertzen dira tarteka-marteka. Bi mendion artean ezkutatzen da Tintagorriko erreka zulo basatia, dena basoak estalia. Errepikagailuaren ondoraino jarraitu dugu oinez. Gure ezkerretara, errepide nagusitik honaino iristen den errepide txikia dago; bertaraino jaitsi gara metro batzuk, gailurraren azpialdean dagoen iruinarri edo menhir ederra ikusteko helburuz. Errepidearen aldamenean bertan dago eta ikusgarria da lurrean zutik paratutako ia hiru metroko altuerako historiaurreko harritzarra.
Errepidean gora metro batzuetan jarraitu eta lehen bihurgunean utzi egin dugu, gure ezkerrean dugun maldatik igotzen jarraitzeko. Minutu gutxiren buruan, Iruñarriko gailurrera heldu gara (1.063 m). Bertan dagoen postontzi zahar baten hondakinek adierazi digute hura gailurra dela, azkenik lainoa eta haizearen arteko borrokan lainoak aurrea hartu duela baitirudi, eta orain hertsi-hertsi inguratzen gaitu. Hego-mendebalderako norabidean jarraitu dugu oinez. Malda leun zabal eta irekietatik behera, Iruñarri bera eta Erakurriren artean irekitzen den lepo zeharo zabalera jaitsi gara (978 m). Leku honetatik aurrera, adi ibili beharko dugu Tintagorriko bailaran beherako bide ona topatu ahal izateko.
Lepoaren puntu baxuenetik eskuinera joan gara basorantz jaisten, pagadian sartzen den bide bat bilatzera. Tarteren batean oso ederra da galtzada moduan egindako bide zaharra. Ipar-mendebalderantz jaisten da, pagadi garbitik, diagonal handi batean Erakurriren magaleraino iristeraino. Mendi honen ekialdeko mazeletatik jaisten diren hainbat arroila eta espoloi zeharkatu beharko dugu, bide lausoari jarraituz. Leku nahiko malkartsua da bidez kanpo ibiltzeko, beraz, garai batean bidearen trazatu logikoa nondik nora joango ote zen imajinatu eta bilatu behar izan dugu, norabide ona ez galtzeko. Tintagorriko bailararen alde honetan dauden borda zaharrak elkartzen zituen bideak; denak daude abandonaturik, leku bakarti honetan. Aurriak beti mendiaren egutera aldean kokatuak daude, lizarrez inguraturik ohikoa den bezala, eta borda nagusiak beti beste txikiago bat dauka metro gutxitara, eta harrizko hormaz egindako saroia ere bai.
Neguko eguzki epeletan, hauetako batean gelditu gara atseden hartzeko, bailara galdu honen bakardadean, hemengo borda eta oletan, eta bidean ikusi ditugun txondor lekuetan, garai batean lanean ibiliko zen jende andana imajinatzen. Gero berriro bide erdi galduari heldu, eta aurrera segitu dugu, pagadian sartzean garbi, zuhaitzik gabeko egutera aldeetan halamoduz.
Bideari adi segitu badiogu, lepo zabal batera iritsiko gara (750 m). Bertan alanbre-hesi bat eta gurutze bat grabatuta duen mugarri bat dago, Eratsun eta Ezkurraren arteko udalerri muga. Lepotik orain arteko norabide berean jarraitu dugu oinez, mendi bizkarraren gainetik, altuera galduz. Pista batek zeharkatzen duen beste lepo zabal batera iritsi gara honela (665 m). Pista hartu dugu eskuinerantz, eta metro gutxira bihurgune bat pasa, jadanik zuhaitzik gabeko lekuan. Apur bat aurrerago, pista laua bihurtzen da. Ezkerraldeko malda leuntzen denean, pista utzi eta bide arrasto lauso bati heldu diogu, beherantz. Laster basoan sartu gara berriz, arrastoa ez galtzeko adi, eta konpondua dagoen borda bateraino jaitsi gara (505 m). Hemen ere, borda handiak beste txiki bat dauka aldamenean. Hemen berriro geldiunetxo bat egin dugu gure bide zaharrak nondik jarraituko ote duen ongi begiratzeko: borda txikienaren ondotik gure ezkerrerantz jarraitzen du horizontalean, gehiago jaitsi gabe. Berehala, oso ederra den tarte bat pasako dugu, bidea harri handiekin eraikia dago galtzada moduan. Malkarrean zeharka doan bidetik jarraitu dugu, apenas maldarik gabe, Pilotasoro deitutako lekura heldu arte, pista batekin topo egin dugun lekua. Inguru honetan hil zuen Ramon Elorrio sarjentu karlistak Muñagorri, segada batean harrapatuta, 1841eko urriaren 14an (450 m).
Bidebanatzean eskuinera hartu dugu, norabidea erabat aldatuz. Pista berriro bide zahar bihurtu da eta uraren kanal baten gainaldetik doa, gertu dagoen Zumarrestako olarantz. Minutu gutxiren buruan, ibaia gurutzatu dugu zubi zaharretik (zubia baino lehen, bide ondoan iturri bat dago bere edalontziarekin), eta olaren aurri ikusgarrietara heldu gara (370 m). Horma altuek zutik diraute, bere garaiko garrantziaren lekuko. Ondoan Telleriko borda berritua dago.
Telleriko bordaren ondotik pasa eta Zumarrestako zentraletik datorren pista ona hartu dugu. Izen bereko errekaren meandroak segituz, kilometro pare bat ibili ondoren Asurara heldu gara, gaur mendiotan bilatzera etorri garen baserri galdua (510 m). Bi baserri dira izen horrekin: gure aurrean lehenengo agertu dena, dorretxe moduko eraikuntza karratu handia, isil eta misteriotsua, Asura Gorria da, etxe honetakoak, aspaldi, ile gorriak omen zirelako; eta bidean pixka bat gorago dagoena da Asura Beltza, etxe honetakoak, beltzaranak zirelako noski. Denbora puska bat bada euri gogorra lagun dugula, beraz, etxaurrean topatu dugun gizonari baimena eskatu ostean sarrerako arkupean zerbait edan eta jateko gelditu ahal izan gara, eta bide batez etxeko jaunarekin berriketan ere aritu.
Etxearen atzealdetik jarraitu dugu gure bidean aurrera, oraindik badugu aurretik bide puska bat eta. Atzeko fatxadako horman gazteluetako bezalako komunak deitu digu atentzioa, etxe inportantea zen hau, antza. Harrizko zubi txiki bat pasa ondoren, Meaka leporantz doan bidezidor ona hartu dugu, errekaren ondotik gora. Lehenengo borda baten ondotik pasa gara, geroago beste zubitxo bat, eta segidan, errekaren meandro batean erdi ezkutatua, Asurako olaren aurriak topatu ditugu. Asurako ola Zumarrestakoa baino askoz ere txikiagoa da; 1744an utzi zion funtzionatzeari.
Bidezidor garbia borda gehiagoren ondotik pasatzen da, batzuk zainduak, besteak utziak edo eroriak. Pagadi ederretik barna, errekatxoak gurutzatzen, aspaldiko garaietan ibiltzearen sentsazioa izan dugu. Meaka lepora egunaren azken argiekin heldu gara. Goizeko lainoak eta euriak joan dira eta zeruaren koloreei begira egon gara tarte batez, hemendik aurrerako bidea ezagutzen baitugu, ez dugu presarik. Etorritako pista beretik jaitsi gara Urrutiñara, eta Alduntzineneako etxekoak atarian zirenez, haiekin berriketan egon gara eguneko gorabeherez