SISTEMAK NOLAKO, ESPETXEAK HALAKO

Euskal Herrian bost dira espetxeak: Martutenekoa (Gipuzkoa), Basaurikoa (Bizkaia), Langraiz Okakoa (Araba), Iruñakoa (Nafarroa) eta Baionakoa (Lapurdi). Espetxeek hiriaren edo herriaren izena daramate komunzki. Hegoaldean, Salhaketa da presoen eskubideak bermatzeaz arduratzen den elkartea. Iparraldean, berriz, OIP (Presondegien Nazioarteko Behatokia) delakoa. Frantziako eta Espainiako espetxeen sistema antzekoa bada ere, Frantziakoa sofistikatuagoa dela esaten dute adituek. Hots, honek presoen gogo-aldartea aiseago txikitzen duela. Horren lekuko dira urtero, bere buruaz beste egiten saiatzen diren 1.000 preso. Hauetako 100 preso baino gehiagok bere buruaz beste egitea lortu du. Bi estatuetako espetxeek badute elkarren antza, alegia, beren barruan eduki dezaketen baino pertsona gehiago jasotzea. Espainian 77 espetxe daude eta hauetako 29an presoen soberakina dago. Espetxe legeak debekatua egon arren, 2002an, 8.000 preso baino gehiagok beste preso batekin konpartitu zuen bere ziega. Frantziako Estatuko espetxeetan beste hainbeste gertatzen da. Baionako espetxea adibide hurbilena dugu. Gaur egun, kartzela honek bil dezakeen preso kopuruaren bikoitza biltzen du.
EUSKAL ESPETXEen EGOERA GOGORTU DA. Espainiako Estatuko Gobernuaren Ministro Kontseiluak espetxe politika aldatzeko lege proiektua onartu zuen urtarrilaren 3an. Lege egitasmo honen ildo nagusiak bost oinarri hauetan biltzen dira: zigorrak handitzea, zigorra osorik betetzea, ondasunen kontrola, «segurtasun epea» bete beharra eta espetxe zaintza. Espetxe politikaren helburu nagusia «terrorismo delituengatik» zigorrak hamar urte handitzea bada ere -30 urtetik 40ra igotzea proposatzen baitu-, oro har, lege berriak baldintza eta mota guztietako presoak ukituko ditu. «Arrats» kolektiboko eta Martutene plataformaren Jose Mari Larrañagak honela azaldu digu egungo egoera: «Nik lege berriaren nondik norakoa zehatz-mehatz ez dakit, baina ez da bakarrik ‘preso politiko’en kasuetara mugatuko. Gure kolektiboetan dakigunez, preso guztiak harrapatuko ditu. Hasieran preso politikoei begira egina dago, baina preso arriskutsuak eta zigor handienak dituztenak ere kontuan hartuko ditu. Funtsean, sistemari interesatzen ez zaizkion guztiak harrapatuko ditu».
Preso ohi honen esanetan, Hegoaldeko kartzeletan presioa nabaritzen hasia da honezkero, funtzionario berriak ekarri dituzte eta jipoiak ematen ari dira. Urtarrilaren 5ean, Martutene espetxeko euskal preso politikoek egunero egin ohi duten elkarretaratzea eragotzi zuten espetxe zaindariek. Presoak indarrez sartu zituzten beren ziegetan. Egoera salatzeko preso sozialak zalapartaka hasi ziren eta tentsio handia bizi izan zen. «Martutene eta Basaurin presoak jipoitzen ari diren berria iritsi zaigu. Egoera hurbiletik segitzen dugu. Neguko hotzari aurre egiteko estufa elektrikoak ere ukatu egin zaizkie presoei, pentsa!» adierazi digu Jose Mari Larrañaga preso ohiak.
BAIONAKO PRESONDEGI ZAHARKITUA. Baionako presondegia zaharkituta eta oso egoera txarrean dago. Bi estatuen arteko mugetan izaki, atxilotu asko atzerritarrak dira, legez kanpoko trafikoan aritutakoak, drogarekin kasu. Bertako presoek bi urteko espetxealdia baino gutxiago iragaten dute. Joan den abenduaren 10ean, Baionako OIP delakoak presoen giza eskubideak oroitarazi zituen publikoki.
Frantziako Estatuan orain dela 20 urte indargabetu zen heriotza zigorra. OIP erakundeak, alabaina, nazioarte mailan kontserbadurismoa gailentzen ari dela ohartarazi du eta espetxe sistemaren «Zigor luzeak» delakoa heriotza zigorraren ordezkoa bilakatu dela ere salatu du ozenki. Espainiako Estatuaren eredua errefusatu -zigorra 30 urtetik 40ra luzatu nahia- eta Norvegiako eredua aintzakotzat hartzea eskatzen du OIPk. Norvegian 15 urtera apaldu da zigorraldia.
Frantziako espetxeen egoera jendeztatuak biolentzia egoera izugarria sorrarazi du. Higienea eta elikaduraren arazoak ugaldu dira eta presoen elkar ulertzea urritu egin da. Presoen egoera jasanezina da gaur egun. «Zigor luzeak» deritzanak -5 urte edo urte gehiagoko zigorrak- betetzen ari diren presoen kopurua izugarri emendatu da azken urteetan, baita hauekin batera bizi arteko zigorra dutenen kopurua ere: 600 preso dira gaur egun. Frantziako espetxe egoera larriaren aurrean, OIPk presoen egoera lazgarria arintzeko alternatiba berriak eta bitarteko gehiago eskatzen dizkio Gobernuari, bereziki, espetxe politika hobetzeko diru aurrekontua handitzea eskatzen du OIPk.
OIPk honako eskaera zehatz hauek egin dizkio Gobernuari. Adingabekoen atxiloketen kasuetan hainbat joera despenalizatzea. Preso atzerritarren kasuan legearen berrikustea. Estupefazienteei buruzko legealdia urratzen dutenekiko jarrera aldatzea, estupefazienteen arazoa osasun arazo bat da eta berezko tratamendua eskatzen du. Arazo psikiko eta larriak dituzten pertsonentzako artatze berezia bermatzea, zigorren garapenerako alternatibak bilatzea, baita beren zorrak ezin kitatuz dauden presoen zigorra bertan behera uztea.
Finean, Frantziako espetxeetan bizi den egoera lazgarriari aurre egiteko espetxe lege berria eskatzen du OIP erakundeak. Emakumeen egoera, kasu, geroz eta tamalgarriagoa da. Gero eta gehiago dira emakume presoak eta gero eta presondegi gutxiago dago. Presoak, oro har, gero eta urrutiago bizi dira beren bizilekuetatik. Zigor luzeek atxilotuen eta senideen arteko distantzia luzatzen dute, baita bere diru gastuen luzapena ekarri ere l

«Sozialak deituak diren presoak egoera politiko konkretu baten ondori oa dira»
Jose Mari Larrañaga azkoitiarra da jaiotzez, Pasaian bizi da. 39 urte ditu eta laupabost urte egon da preso, hiru kartzelaldi ezagutu ditu. 20 urte bete gabe ezagutu zuen kartzela lehen aldikoz. Martutene espetxean egon da beti. Espetxeratzeko bere delitua lapurreta izan zen, eta lapurreta egiteko arrazoia drogarekiko izan zuen menpekotasuna. 17 urtetik 23ra bitartean drogaren adikzioa izan zuen. Duela bost urte utzi zuen droga. Harrezkero ez da kartzelara berriz itzuli. Berak aitortu digunez, azken hogei urteotan espetxeetako egoera aldatuz joan da eta bera ere bai. Hogei urte edo berrogei urte izatea ez omen da gauza bera. Hamabost urte hauetako bizialdi latzek arrasto sakonak utzi dizkiote gorputzean, osasunez makal dago eta ezin du lanik egin.
Preso «politiko»en artean ez bezala, preso sozialen arteko elkartasuna urriagoa izaten da. Espetxea ezagutu duen preso «soziala» izaki, presoen alde ari da lanean Jose Mari Larrañaga, zeregin horretan ari den preso ohi bakarrenetako bat da. Pasaiako «Arrats» kolektiboaren partaidea da. Kolektibo honek «Martutene» plataformaren barruan dihardu halaber, plataforma hau presoen aldeko kolektibo ezberdinek osatua delarik. Barruan zegoela plataformarekin ziharduen eta presoen arazoez arduratzen da kanpoan izanda ere.
Hemeretzi urte inguru zenituela espetxeratua izan zinen. Zer aurkitu zenuen kartzelan?
Nik droga lortzeko lapurtu egiten nuen. Espetxea ezagutzea izugarria da. Ni orduan oso gaztea nintzen eta sartzean bortxatuko nindutela esaten zidaten, niri eta nire adinekoei. Gu xaxatzen, zirikatzen eta bortxatzearekin mehatxatzen gintuzten, eta hori ez bazuten gauzatzen, gauzak kentzen zizkiguten: arropa, zapatilak, garbiketarako gauzak... Umegorri bat izanik beldurtua sartzen zara eta bertan daudenek beldurtuta ikusi nahi zaituzte. Gaur egungo egoera hobeto dago, «Kie» edo txuloa delakoaren figura ia desagertu da. Morroi hau presoen «burua» zen. Martutenen sartu nintzenean mafia bat zegoen, talde batzuek elkarren aurkako borroka etengabean ziharduten. Egun hori dezente aldatu da. Hala ere, beti mantentzen da hierarkia bat: politikoak, ijitoak, atzerritarrak, etorkinak, lapurrak, drogazaleak...
Sistemari interesatzen zaion hierarkia.
Sistemari interesatzen zaion hierarkia, funtzionarioak tartekoak direlarik. Funtzionarioek kontrolatzen dute kartzela. Orokorki haiek kontrolatzen zuten «Kie» edo txulo delakoa, edo delakoak. Beharren arabera, bat, bi edo hiru «Kie» zituzten beren mesederako. Funtzionarioen salatariak edo txibatoak dira, hauen joko maltzurren mesedetan.
Presoak «politiko» eta «sozialak» bezala bereizten ohi ditugu. Nola ikusten duzu zuk bereizketa hori?
Bereizketa hau egon badago eta Euskal Herrian bereizketa hau are larriagoa da oraindik. Iragan urtetan preso sozialek iskanbilak izan ditugu «Euskal Presoak Euskal Herrira» aldarrikapenarekin, guk preso guztiak sartu nahi izan ditugulako errebindikazio horretan, «politikoak» deitzen direnak eta gu «sozialak» deituak. Herri batzuetan kosta egin zaigu «sozialak» deituak errebindikazio honetan sartzea. Baiezkoan bezala gelditu ginen, baina azkenean «politikoak» deitu kolektibokoak dira nagusitzen direnak, «sozialak» ahaztuta gaude. Guk ez dugu politikoki etekinik ematen, preso sozialek ez dugu «saltzen», ez gara politikarien interesekoak, ez gizartearenak oro har. Gure izaera ez da polita, badakizu...
«Soziala» adjektiboa zuretzat mespretxuzkoa al da?
Niretzat preso sozialak preso politikoak dira. Sozialak deituak diren presoak egoera politiko konkretu baten ondorioa dira, kartzelako egoera kanpoko egoera basatiaren ondorioa da. Gizarte eta sistema politiko honek ekoizten duen «kaka» kontzentratzen da kartzelan. Preso sozialak ez daude kartzelan arrazoi politiko konkretu batengatik, baina egoera politikoaren ondorio zuzena dira. Niretzat «soziala» adjektiboa ez da mespretxuzkoa.
Egungo sistemak, zigorra ordaintzearekin batera, gizarteratze duin bat eskaintzen ote du?
Ez, inondik inora ez. Ni kartzelan berealdiko sindromearekin sartu nintzen. Isolamendu ziega batean lau egun eman nituen, konortea galduta. Ez medikurik ez ezer nituela, funtzionarioek ere batere kasurik egin gabe egon nintzen. Ez dut hezitzaileengandik, ez laguntzaile sozialengandik laguntzarik aurkitu. Psikologoarekin harremanetan jarriko dutela esan ohi zaio presoari. Nik sei hilabete neramatzala hitz egin nuen berarekin lehen aldiz, kartzela barruan «destino» bat aukeratzeko. Nik, gehienez, sistemarekin «kunplitzen» duten espetxetako langileak aurkitu ditut


Azkenak
2024-08-14 | ARGIA
Israelek preso palestinarrak erabiltzen ditu tunelak eta eraikinak miatzeko

"Gure bizitzak haienak baino garrantzitsuagoak dira", esan dio Israelgo armadako soldadu batek Israelgo komunikabide bati.


2024-08-14 | Kanaldude
EuskarAbentura: gazteen paregabeko espedizioa

Joan den uztailean, hilabete batez, 127 gaztek 400 kilometroko espedizioa oinez egin dute Euskal Herrian gaindi. Abenturazale haiek Jzioquitarrak deitzen dira eta 30 egunez, 27 herri bisitatu eta hainbat euskal eragile ezagutu dituzte. Aurten, EuskarAbenturako helburuak aise... [+]


Ostalaritza patronalak Gipuzkoako txosnei TicketBai ezartzea eskatu dio Aldundiari

EAEko hiru hiriburuetan udako jaiak ospatzearekin batera, etorri dira, berriz ere, ostalaritzako patronalaren kexuak jai herrikoien aurka. Gipuzkoako Ostalaritzaren elkarteak Gipuzkoako Foru Aldundiari eskatu dio Arabakoaren bidea jarraitzeko, eta txosnei eta kale saltzaileei... [+]


Palestinaren alde mobilizatuko dira Bilboko Aste Nagusian

Palestinarekin Elkartasuna ekimenak antolatu du Aste Nagusian Israel borrokatu lelopean. Bilboko Aste Nagusiaren bezperan, ostiralean, 19:00etan, egingo dute mobilizazioa.


Pablo Gonzalez espioitzagatik ikertzen jarraituko du Poloniak

Poloniako Fiskaltza Nazionaleko bozeramaileak adierazi du euskal kazetaria oraindik formalki akusatu ez badute ere, “legearen arabera auzi-ihesean akusatua” izan daitekeela. Gonzalez preso trukean sartzeko erabakia Washingtonetik etorri zen, baina Poloniako zerbitzu... [+]


Juan Luis Goenaga artista zendu da, 74 urterekin

Donostian jaioa, urte mordoxka bat Alkizan eman zituen bizitzen, baserri batean. Inguratzen zuen naturak lilura sortzen zion. Margolari gisa egin da ezagun, nagusiki.


Ibilbide dekolonialak (I)
Donostia: non gogoa, han ezpata


2024-08-14 | Mikel Aramendi
Israel, Iran eta bi elefanteak

Hamasen erasoaren ezohiko muntak, eta Israelgo gerra-kabineteak hari emandako erantzunaren desmasiak zerikusi zuzena dute ondorio geopolitikoen sakonerarekin. Ekialde Ertainean eta nazioarteko aliantzetan aldaketak eragin ditu genozidioak: Israelek zer irabazi eta galdu du?... [+]


Musk amen-omenka, trumpismoa besarkatzen

Munduko bigarren gizonik aberatsena, Elon Musk, gezurrak eta mezu sektarioak hedatzen, propaganda egiten ari zaio Donald Trumpi, inkestek gero eta gehiagotan diotenean Kamala Harris izango dela AEBetako hurrengo presidentea.


Grezian piztutako suteek hildako bat eta 50.000 pertsona ebakuatu baino gehiago eragin dituzte

Gutxienez 10.000 hektarea kiskali dira Atenasetik gertu, eta dozenaka etxe eta enpresa kiskali dira, EFEk jaso duenez. Greziako Gobernuak suteei aurre egiteko laguntza eskatu dio Europar Batasunari.


Hamar gizon atxilotu dituzte asteburuan, emakumeen aurkako indarkeria egotzita

Zortzi pertsona atxilotu dituzte Nafarroan, beste biak, berriz, Gasteizen. Horrez gain, Algortako Portu Zaharreko jaietan gertatutako sexu eraso bat salatzeko elkarretaratzea egin dute, astelehenean.


Arantxa Orbegozo 'Txitxi'
“Niretzako bidaiarik politenak mantso doazenak dira”

Zirrara eta pasioaren eroale da Arantxa Orbegozo Txitxi (Tolosa, 1962). Bizitza darama eskuetan eta hura eskaintzen dio zuzentzen zaion edonori. Atleta izan da, txirrindularia, eta bere buruari proposatu dizkion beste hainbat diziplinatan aritua. Hala eta guztiz ere, benetan... [+]


Paquita Bretos Andueza zendu da, mendizale aitzindari eta antifrankista

96 urterekin eman du azken hatsa. Nafarroa Garaian zein Euskal Herri osoan, mendizaletasunaren aitzindarietako bat izan zen, Angel Oloron senarrarekin batera.


2024-08-13 | Euskal Irratiak
Aitor Elexpuru: “Larhunen ez dugu gehiago eraiki dadin nahi, baizik dagoena hobe kudeatua izatea”

Abuztu hasierarekin batera, bero, idorte eta su arriskuak altuak dira mendiguneetan. Arriskuen murrizteko nahian, 2021tik, Lapurdi eta Nafarroako mendigunea osatzen duten hiriek zonbait protokolo eta konbentziotan elkartu dira, mugaz gaindi. Horien artean, “Gure... [+]


Eguneraketa berriak daude