Lege-hausteen zigorrek kolore eta ezaugarri asko izan dituzte historian zehar. Ezaugarriok ordea, aldatuz joan dira. Mendeetako bilakaeraren hainbat etapatan pausatuko gara segidan.

Heriotza zigorra izan da lege-hausteak gaitzesteko erarik zabalduena. Gaur egun ere, zenbait herrialdetan maizegi aplikatzen da. Gehienetan ordea, espetxeratzea da zigor arrunta, eta delituaren larritasunaren arabera zehazten da berton igaro beharreko denboraldia.


Antzinako Erregimenpean, zigor bakarra zegoen: heriotza. Horrela «konpondu» ohi zuten eragindako kaltea, lapurreta nahiz erailketa izanda ere. Asko jota, gorputzean eragindako sufrimenduek bereizten zuten delituaren larritasuna. Hortaz, estatuen zigor hierarkia nahiko malgua zela esan daiteke, lege-hausterik txikienak ere heriotza inplikatzen baitzuen. Geroago torturatu eta hilko zituztenak zaintzapean eta giltzapean edukitzea baino ez zen orduko espetxeen eginkizuna.


Ilustrazioak ekarri zuen filosofia berriaren arabera, ahalik eta sufrimendu gutxien eragitea bilatu zuten zigor sistemek. Frantziako Iraultzan nagusitu zen gillotina orduko pentsaeraren ondorioa da. Britainia Handiak, bestalde, Ameriketako kolonietara bidaltzen zituen zigortuak. Herrialde horrek kasurik larrienetan baino ez zuelako heriotza zigorra ezartzen, bizitzaren balioa goraipatzen zuen doktrinaren eraginez. Hala ere, ez zegoen lege-hausleak bergizarteratzeko asmorik; are gehiago, hiltzen ez zituzten kasuetan, jaioterritik aldentzen zituzten.
KOLONIEN ALDIA ETA INDUSTRIA IRAULTZA. Kolonietara bidali beharreko lege-hausleen kopurua izugarri handitu zen Industria Iraultzaz geroztik. Klase harremanetan oinarrituriko gizarte berri horretan, delituak berak esanahi berria bereganatu zuen: erosotasun gehiago lortzeko txiroen ahalegina, hain zuzen. Historialariek azaldu bezala, «goseak hiltzea» baino nahiago zuten kartzelan edo Tamesis ibaiko itsasontzi zaharretan giltzapean egon. «Hulks» izeneko itsasontzi horietan urte gehien igaro zutenak Australiara eramaten hasi zen Britainiako Gobernua, leku arazoak konpontzeko bide gisa.
1779ko «Penitentiary Act» tituluko legeak egungo espetxeen moduko bi zentruren sorrera aurreikusi zuen. Lege-hauste txikien kasuetarako ezarri beharreko zigorra zen, Australiara eraman barik. Zigortua «berriro heztea» bilatzen zen lehen aldiz. Horretarako, banakako ziegetan espetxeratzen zituzten, egindakoaz hausnartu eta damutzeko. Era berean, gaixotasunek kutsatutako pertsonak gutxiago izango ziratekeen. Espetxeratutakoen osasun hobekuntza horrek eurengandik etekina lortzea ahalbideratu zuen. Kartzelako egonaldian eragingo zituzten gastuak derrigorrezko lanekin ordainduko zituzten ordutik aurrera. Hala ere, kolonietara eramateak jarraitu zuen zigorrik larriena izaten.
Industria Iraultza beste herrialdeetara hedatzean, espetxe-zigor berri horren eredua ere esportatu zuen Britainia Handiak XIX. mendean. Europako herrialdeetan, banakako ziegak ezarri ziren, gainontzeko zigor bat bezala. Langile ugari zegoen eta beraz, espetxeko derrigorrezko lanak alferrikakoak suertatu ziren. AEBetan, berriz, lan-indarren gabezia zegoen legez, kartzelaratuek lan egin behar zuten eta gainera, isilik.
Espetxearen funtzionamendua optimizatzeko, Jeremias Bentham filosofo utilitaristak 1787an asmaturiko kontrol sistema aplikatu zuten estatuek. Benthamek ikuskatze etxe bat diseinatu zuen. Arkitektura biribilaz baliatuz, zaintzaileak zaindutakoa ikus zezakeen une oro eraikin horretan, zaindutakoak bestea ikusi barik. Etengabe zainduta zegoela usteko zuen kartzelaratuak eta kontrol sistema hori barneratzen zuen. Azken finean, zainduta balego bezala jokatzen zuen beti, zaintzaileak jagon ez arren. Hau da, lanean arituko zen eta, AEBetan, isilik gainera.
Sistema ekonomiko berriak ere bestelako zigorrak ekarri zituen. Behe Erdi Aroan maiz erabiltzen ziren isunak berreskuratu zituzten estatuek. Ezarritako isunei aurre egin ezin zioenari kartzela zigorra aplikatzen zitzaion eta ez Erdi Aroan bezala, non gorputzean eragindako sufrimenduak ordezten zuen isuna ordaindu ez izana.
Espetxeratzea ez zen zigor moduan ikusi norbanakoaren mugimendu askatasuna aintzatetsi zen arte. Zigor arrazionala zela zabaldu zen, egindako delituaren larritasunaren araberako hierarkia ahalbideratzen zuelako. Izan ere, egonaldiaren luzerak zehazten zuen egindako hutsaz damutu eta berriro ez egiteko bermea. Lege-hauste txikietarako, isunak erabiltzen ziren.


Espetxeratze luzeen eragingarritasunaz eztabaidatu zen XX. mendean, heriotza zigorraren oinarri berdinak baitzituzten. Hau da, gainontzeko hiritarrek delitu hori ez egiteko nahia izango zutela zioten estatuek, lege-hauste horretarako aurreikusten zen zigor gogorra kontuan izanik. Dena den, espetxeratze luzeek eta heriotza zigorrak berak delitu berrien prebentzioan ez dute ia eraginik izan, delitu horiek behin eta berriro gauzatu direlako. Gainera, zigor horien helburua mendekua litzateke eta ez, zigortutakoaren heziketa garatzea. Era berean, ez da ahaztu behar balizko biktimen interesak prozesutik kanpo daudela, eragindako kaltea ez baita konpontzen.


Gaur egungo zigor sistemek delituaren larritasunaren araberako zigor hierarkia ezartzen dute. Badira heriotza zigorra aurreikusten duten estatuak (AEB, Japonia, Kuba eta Afrikako zenbait herrialde), eta bizi arteko zigorra ezartzen dutenak (aurrekoak, Frantzia, Belgika, eta abar). Herrialde sozialista ohietan heriotza zigorra da nagusi, batzuk ezabatu badute ere (Hungaria eta Errumania, esaterako). Erlijioan oinarritutako zenbait Estatuk, azkenik, gorputzean eragindako sufrimendua ere zigor bezala aplikatzen du.


Hego Euskal Herrian, Espainiako Estatuaren zigor legearen aplikaziopean, espetxe zigorra sei hilabete eta hogeita hamar urte bitarteko egonaldia izan daiteke. Bi urtetik beherako lehen kondena eten daiteke, erantzukizun zibila asetuz gero. Asteburuetako egonaldiek eta isunek ordez dezakete urtebete baino gutxiagoko kartzela zigorra. Komunitatearen aldeko lanek eta isunek, bestalde, ordezten dute asteburuetako egonaldia. Horrekin guztiarekin, espetxeratze luzeak ekidin nahi dira, Estatuak onartzen dituelako kartzelak eragindako kalteak eta, Espainiako Konstituzioak ezartzen duelako zigorrak bilatu behar duela lege-hauslearen bergizarteratzea.


Ipar Euskal Herrian, Frantziako Estatuaren zigor legearen aplikaziopean, ez dago sei hilabeteko espetxe zigorraren gutxienekoa, Espainiako Estatuan bezala. Frantziako epaileak egun zenbait edo astebete bateko zigorra ezar diezaioke kondenatuari.
Legeak delituen araberako denbora muga bat aurreikusten du eta gutxieneko zigorra epailearen esku geratzen da. Bi epaile mota daude. Bata, zigorra ezartzen duena da, zigor epaitegian ari dena. Frantzian Asisetako Gorteak izenarekin ezagunak dira epaitegi hauek. Epaitegi honek presoari zigorra jartzen dio eta zigorraren jarraipena beste epaile batek egiten du. Epaile hau, zigorra betearazten duena da. Hegoaldean, espetxeetako dilijentziarako epailea izenez ezagutua da. Epaile honek presoaren zigorra neurtzen edo kontrolatzen du. Presoak zigorraren erdia bete duelarik bere askatasuna galda dezake. Epaileak presoaren baldintzak aztertzen ditu: presondegi barneko bere jarrera, ikasketak burutu izana, kasu, familia edo inguruarekiko harremana. Halaber, biktima posibleekiko zorrak ordainduak dituen edo estatuarekiko dituen kalte-ordainak zein egoeratan dauden aztertzen du. Horren arabera, epaileak baldintzapeko askatasuna eman diezaioke zigortuari. Epaile honek halaber, aste buruko edo aldi baterako baimenak ematen ditu.
Frantziako Estatuan preso daudenen zigorraldia mugagabekoa da, gaur egun, urte gehien eman duen presoak 37 urte bete ditu dagoeneko