Aranzadi Elkarteak plazaratutako «Munibe 1972» aldizkaria zeukan hizpide Marzelino Aizpurua aranzaditarrak ordukoan, eta hura ebaluatzerakoan, zalantza izpirik ez zuen agertzen gizonak: huraxe zen «azkeneko bi urtetan, Penintsulan egin den lanik onena». Hala ere, Marzelino Aizpuruak bazuen nola heldu aldarrikapen hori azaltzerakoan, berak goraipatzen zuen lan hark aurreko urtean Ibañez Martin saria eskuratua zuelako, eta lehiaketa hartako epaimahaikoek horrelaxe kontsideratu zutelako. Zertaz ari zen? Bada, Jesus Altuna paleontologoak hamabi urtez landutako lan batetaz, hara!

Hasiera-hasieratik, garbi adierazten zuen Marzelino Aizpuruak bere idazlanaren xedea: «Aranzadi Elkartekoek duela guti hartu dugu berak argitaratzen duen Munibe aldizkariaren azken alea. Bostehun orrialdeko alea gaia bati lotua. Izen-buruak garbi adierazten digu gaia: ‘Fauna de mamíferos de los yacimientos prehistóricos de Guipuzkoa’. Egilea, Jesus Altuna, Paleontologoa».
Aurkezpen honen ondoren, lan hark Marzelino Aizpurua berari sortu zion zirrara agertzea geratzen zitzaion: «Esan ohi da sarritan euskaldunon artean argitaratzen diren liburuetaz kritika guti egiten dela, txalo gehiegi jotzen. Ez dut ezezkorik esanen, baina hemen aurkezten dutan liburu honen kritikarik egiteko gai denik ba ote den badut kezkarik asko. Ni ez behintzat.
Hamabi urte luzeetan egindako lana dugu Jesus Altunak eskaintzen digun hau; hamabi urte, ez gaude hortara jarriak».
Paleontologoak bere lan honi eskainitako denbora luzeaz kanpo, ordea, bazegoen beste zer edo zer jakitea komeni zena. Hauxe: «Lan hau egiteko ez da bere kolkoan bildu, Europa zabalekoekin har-eman herstuak ditu; azken aldean agertzen dizkigun berak erabilitako liburuak lekuko, bostehun inguru eta Europa guzikoak».
Liburu gomendagarri baten aurrean zeudela, beraz. Tipografia eta neurriak oso txukunak izateaz gainera, «bukaeran 28 orrialde eder dituzu, hezur garrantzitsuen argazkiekin». Eta hori guztia gutxi balitz, prezioa ere oso kontuan hartzekoa izaki: «Honelako liburuak 200 peztan hartzen ez gaude ohituak», aditzera ematen zuen Marzelino Aizpuruak.

Altuna paleontologoak landutako gai hori agertzeko orduan, argitalpenean bertan eskaintzen zuten laburpenaz baliatzen zen artikulu haren egilea. Eta elebiduna behar zuen aipatu liburua, zeren, antza denez, hauxe baitzioen hartan Jesus Altunak: «Lan honetan Gipuzkoako lehen gizonen aztarnategietan, harpeetan alegia, azaldutako ugazdun-abereak aztertu ditut. Gipuzkoa alde batetik gaia honetan bere inguruko lurraldeak baino gutiago aztertua zegoen, bestetik azken izoztean (Würm izoztean) Frantziako SW-tik Iber Peninsula bide zijoazen gizon eta abereen nahitaezko bidea zen. Beste arrazoien artean bi hauek nahiko dira bere garrantziaz jabetzeko. Aztertutako hezurrak alde batetik Aranzaditar T. eta Barandiaran J.M.-ek 1924-tik 1936 arte Ermittia eta Urtiagan aurkitutakoak dira (5.285 zati). Bestetik Barandiaran berak eta biok 1958-tik 1968 arte Aitzbitarte, Lezetxiki, ta Marizulon aurkitu ditugunak (8.928 zati)».
Sei atal nagusitan banatu zuen bere lan hori Jesus Altunak. Eta paleontologo berak adierazten zuenaren arabera, lehenengoan, «Gipuzkoan egin diren azterketa guzien berri ematen dut», eta bigarrengoan, «Geografia aldetik aztertzen dut, batez ere Hidrografia eta Orografia aldetik. Lurralde ttikia izanik aldaketa sakonak ditu bere barrenean. Europako zenbait lurraldeetan bide luzeak igaro beharko lirake honelako aldaketak aurkitzeko. Azken izoztean, Würm aldian, itsasoak eta betiereko elurrak kilometro batzuk bakarrik zituzten tartean; Aralar eta Aitzkorriko gailurretan betiereko elurrak bai bait ziren».
Hirugarren atalean, berriz, «Gipuzkoa inguruko herrialdeetan azaldutako ugazdun guztien berri katalogo eran ematen dut. Herrialde hauetan Euskalerri guzia eta Santander ta Asturias sartzen dira». Eta laugarrengoan, «Gipuzkoan aztertu ditugun lehen gizonen aztarnategiak banan banan zehazki azaltzen ditut».
Bosgarren atala zen, agi denean, zabalena, eta bertan «aztarnategi hoietan azaldu diren 59 mueten azterketa egiten dut». Jakina, atal horren xehetasunetan luzatzen zen Jesus Altuna bera ere, baina lekurik ezak bultzata, Marzelino Aizpuruak hari buruz zioena baino ez dugu jaso. Hau da, honakoa: «Paleontologia aldetik hemen datza liburuaren muina eta bertan Jesus-en urte hauetako lana. Goi-mailakoa dugu eta gizon bereiztu edo espezialistentzat edo hauen arterako baliotsua». Azkenik, seigarren atalean, «Paleontologia, Kronologia, Egurastia, Ekologia eta Arkeologiari buruz» atera zituen ondorioak azaltzen zituen Jesus Altunak «Munibe 72»n.

Adituei bakarrik zuzendutako lan baten aurrean ote zeuden, bada? Ez erabat, Marzelino Aizpuruaren aburuz. «Eskuan hartzean ez dugu ahaztu behar zein eratako libururen aurrean gauden, goi-mailako liburu baten aurrean alegia», baina «berak egiten duen azterketa ulertzerik ahal ez badugu ere, azterketa hortatik ateratako ondorenak uler genitzake, bere sakontasun guztian ez bada ere. Gai honen zaleek, bostgarrenik ez bada ere, beste guzietatik gauza jakingarri asko aterako dutelakoan nago»