«ODOL TRANBIETATIK» ARGINDARRERA
Hasieran nahiko konplexua zen garraio sistema, traba eta zailtasun ugari baitzituen: animalien zauriak, ekidoen arrastatze gaitasun murritza, kaleen zolaketak eskaintzen zuen egoera txarra, bidaiarien deserosotasuna, materialen gehiegizko higadura... Konponbidea ordea, iraultzak berak ekarri zuen: burdinaren bidea. Altzairuzko trenbide batetik, material bereko gurpilak erabiltzen ziren, eta ondorioz, marruskadura gutxitu eta abiadura zein garraio gaitasuna handitzea lortu zen.
Garraio sistema hau Europa eta Ipar Amerika osora hedatu zen berehala. Bilbon, 1876an inauguratu zen eta Donostiara 1887an iritsi zen.
Elektrizitatea heldu zenean, tranbiak garai modernoari eman zion hasiera. Bazterrean geratu ziren animaliek zeramatzaten "odol-tranbiak". Horiek alboratuta, elektrizitateak mugitutako tranbia garbia eta isila ezarri zen.
Bilbo-Santurtziko linea aitzindarietako bat izan zen. Hala ere, ez zen hori izan Bizkaian ibili zen lehenengo tranbia. Merkatari talde batek Bilbo-Areeta linea bultzatu zuen 1872. urtean, Nerbioi ibaiko eskumako aldean. Lau urte geroago, 1876an, Ezkerraldeko lehen linea sortu zen: Bilbo-Santurtzi, meatzeen ustiaketari eta industriaren gorakadari estu lotuta. Munduan ordea, Berlin inguruetan aurkeztu zuten, 1882an, elektrizitateak mugitutako lehen tranbia.
Lineara elektrizitatea eraman ahal izateko, zutoin eta euskarri sareak jarri zituzten. Sorgailuak eraiki zituzten zerbitzua betetzeko eta ibilgailuetan beharrezkoak ziren moldaketak egin zituzten. Tranbien bolumena, edukiera eta eserlekuen kopurua handitu egin ziren, eta elektrizitatearen laguntzaz, tranbiak goi maila erdietsi zuen.
Lehen tranbiak elkarte pribatuek bultzatu zituzten. Bilboko tranbien kasuan, jabe bat baino gehiago eduki zuten. Salerosketak, akzioen trukeak, atzerritarren kapitala, zesioak, alokairuak eta abar daude bere merkataritza historian.
XX. mendearen bigarren herenean, hiriak handitu eta garraiobide berria sortu zen, trolebusa. Elektrizitateak bultzaturiko autobus honek, iraultza ekarri zuen Europa aldera. Oraingoan ere, 1940an, Bilbo jo zen Espainian trolebusa jarri zuen lehen hiriburutzat. Urte batzuk geroago, 1964an, krisi ekonomiko sakon batekin batera, tranbia desagertu zen Bizkaian.
Orain, Europako beste zenbait tranbia eredutzat harturik, garraiobide garbi, ekologiko eta eraginkor bat edukitzeko xedez, tranbia hirietan berreskuratuko da. Honela, kutsadura atmosferikoa zein akustikoa gutxitu eta espazio publikoen berreskurapena ahalbidetu ahal izango da. Espainian, Valentzia izan da berreskuratze eta gaurkotze lan horretan aitzindari. Tranbia modernoa 1994. urtean jarri zuten Valentzian. Bartzelona (datorren urtean abian izango da), Malaga, Cadiz, Madril, Zaragoza, Sevilla eta Tenerifeko Santa Cruz ere proiektuak lantzen ari dira
Euskal Herriak zein tranbia izan ditu?
Bilbon lehenengo tranbia Bilbo eta Algorta artean hasi zen ibiltzen 1876an. Donostian apur bat beranduxeago hasi ziren, 1887an. Elektrizitatea, aldiz, Bilbon 1896an sartu zuten eta 1897an Donostian. Bi tranbia hauek Espainian tranbia elektrikoa erabili zuten lehenengo bi hiriak izan ziren.
Zergatik tranbiaren gainbehera?
Garai honetan Frantzian, Britainia Handian, Estatu Batuetan eta Espainian garraio sistema hau alde batera utzi bazuten ere, beste lurralde batzuetan, Suitzan, Alemanian, Holandan, Belgikan edota Italian esaterako, garraio sistema hau bultzatzen jarraitu zuten. Bizkaian, Arratiako tranbia izan zen azkenekoa desagertzen, 1964an.
Zergatik berrezarriko da hirietan garraio sistema hau?
Denek tranbiaren inguruan duten ideia museoko traste zahar batena da, ez baitugu ezagutu tranbia modernoa. Ibilgailu berri hau hegazkinaren garaikidea da, berau bezain modernoa baita. Alemanian edota Suitzan esaterako, tranbiaren garapena ikusi dute, guk ordea XIX. mendeko tranbia ikusi dugu eta orain XXI. mendekoa ezagutuko dugu.
Museoan ere tranbiak ikusgai dituzue.
Nazioarte mailan zer nolako bilakaera izan du garraio sistema honek?
Munduan 375 hiri inguruk dute tranbia, horietarik garrantzitsuenak, Vienakoa, Berlinekoa eta Amsterdamekoa dira, besteak beste, tranbia sare handiak baitituzte. San Frantziskon ere, filmetako tranbia zahar horiek gogoan ditugun arren, sei tranbia linea moderno dituzte
Eraso faxistak, xenofoboak edo homofoboak gero eta ugariagoak dira Euskal Herrian ere, eta kezka barreiatu da han-hemenka. Behe Bidasoa da eraso horiek pairatzen dituen eremuetakoa, eta hor, zehazki, eraso edota ekintza gehienak Devenir Europeo (Europaren bilakaera) izeneko... [+]
Lauzpabost pertsonak osatutako talde batek jo egin zituzten baita irain homofoboak egin ere.
Aktibisten ezinegonak bildu, eta horiek kolektiboki lantzeko gida bat sortu dute zenbait aktibistek. Besteak beste, estresa, beldurra, frustrazioa eta nekea landu dituzte.
Le Tampographe Sardon enpresak salgai ezarria du 24 laidoko zigilu-kutxa. Sarean eskuragarri da. Ximun Fuchs aktoreak du hautaketa lana egin, irainak "lan tresna" baitira beretzat.
Donostiako eta Gipuzkoako beste udalerrietako irudiak ikus daitezke unibertsitatearen webgunean.
Iruñerriko IAk azaldu duenez, irakasle horrek ikasleak sexualizatu eta bortxaketak justifikatu zituen. Aurreko ostiralean eserialdi bat egin zuten eta sinadura bilketa bat izan dute martxan, irakaslea botatzeko.
PSN, EH Bildu eta Geroa Bai talde parlamentarien sinadurarekin aurkeztu da gaur eta onartua izateko babesa izango du.
Komunikabideko hainbat langile eta bazkide bertaratu ziren duela astebete Amurrioko Udaleko plenora, dirulaguntza bigarren urtez ezabatu dela salatzeko. Txerra Molinuevo alkateak ez zuen inolako erantzunik eman.
Atzo eguerdian labanaz eraso zion bere amari Irunen eta Donostiako Ospitalean hil da. Erasotzailea epailearen aurrean deklaratzeko esperoan dago.
Otsailaren 6 honetan zenbatu dituzte departamenduko laborantza ganberarako bozak. Biarnoa eta Ipar Euskal Herria biltzen dituen departamenduan lehen indarra izaten segitzen du agroindustriaren sustatzailea den FDSEAk baina indarra galdu du: %54tik %46ra pasa da.
Aurtengo urtarrila 1850. urteaz geroztik beroena izan dugu. Gainera, aurreko hilabeteen joera mantentzen du, azken hemeretzi hilabeteen artean, hemezortzigarrena da bero erregistroak apurtzen.
Nazio Batuen Erakundeak adierazi duenez, Goma hiria hartu ondoren hango espetxe batean zeuden ehunka emakume bizirik erre zituzten M23ko matxinoek, eta denak hil. Herrialdearen ipar ekialdean borrokan diharduten talde armatuek sexu indarkeria "arma gisa" erabili dutela... [+]
Idatzi honen bidez, EITBko Euskara Batzordeak eta azpian sinatzen duten EITBko organoek euren kezka eta gaitzespena agertu nahi dituzte azken hilabeteetan EITBko zuzendaritza-postuetarako abian ipini diren hautatze-prozesuak direla eta, gutxietsi egin baita euskararen... [+]
Manifestazioa goizeko 11:30ean izango da, Justizia Jauregian. Mugimenduak euskaldunon eskubideen alde eta auziperatuekiko elkartasunean luzatu du deialdia. Auziperatuek iazko Euskararen Egunean Baionako Justizia Auzitegian "Justizia Euskararentzat" pintaketa egin zuten... [+]
AEBetako presidentearen Gazako palestinarrak kanporatzeko asmoak aurkako erreakzio ugari eragin ditu nazioarteko nahiz herrialdeko politikan, baita Alderdi Errepublikanoan ere. Gehienek "garbiketa etnikoa" sustatzea egotzi diote, baina Trumpek bere asmoa berresten... [+]