Lizarrietako eta Lizuniagako bentak, Ibantelliren magaletan


Berako herri gunetik abiatu gara, bertako eskola, institutua eta kiroldegiaren aldamenean dagoen aparkalekutik (35 m). Bertan, GR 11 ibilbidearen Bera-Elizondo etapa esplikatzen duen panel bat dago. Ibilbide horren seinale zuri-gorriei segituz, etxez etxe doan pista bat hartu dugu. Bidegurutze ugari pasa behar dira, baina ez dago galbiderik bidea seinalatua baitago. Malda gora etengabean, etxeak atzean utzi eta goiko garo zelaira heldu gara. Hemen ikuspegia zabaldu da; Bera herria goialdetik ederki ikus daiteke, bere bi guneekin: Bera herri gunea eta Altzate. Gora jarraituz, berehala heldu gara maldaren bukaerara, bunker zahar batek "apaindutako" gain borobildura: Santa Barbara (400 m). Jatorrizko izena Larrategaina du, baina Santa Barbararen omenezko ermita hemen zegoela eta, santuaren izenez ezagunagoa da.

Seinaleak utzi (gailurraren alboko pinudi zatarrean barneratzen dira), eta gain honetatik, ekialderantz pistan barna jarraitu dugu aldapa behera leunean, Meaka leporaino. Hemendik, berriro seinale zuri-gorriei kasu eginez, hurrengo gaina igaro (Sorokogaina, 357 m), eta Idoiako benta izandakora heldu gara zelaietan zehar. Eraberritzen ari diren baserria da. Hemendik behera, metro gutxitara dago Idoiako lepoa (270 m), baita Beratik datorren errepide asfaltatu estua ere. Ekialdera gorantz doan pistari heldu, eraikuntza batzuk pasa eta Lizuniagarantz doan bidea ezkerrera utziz, Lizarrieta leporaino pista segituz joan gara malda gora lehenik eta ordekan gero, Ibantelli mendiaren hegomendebaldeko mazelak zeharkatzen. Bidearen ezkerreko ertzean, eraikuntza batzuen hondarrak ikusi ditugu, Labeagako antzinako meategiak dira, Labeagako magaletan ikatz ugari baitago. Ingurune honetako beste meategiak bezalaxe, aspaldi utzia dago. Leku hau Babesleku Naturala izendatua dago.
Beratik bi ordu eta erdian iritsi gara lepora. Lizarrietan (440 m) Etxalar eta Sara elkartzen dituen errepidea, aduana zaharra, estatuen mugak garbiro adierazten dituzten karteltzarrak, baserri bat eta benta daude. Benta taberna moduan jarria dago, oroigarri denda ere bada; badira gauza erabilgarriak, barbakoa egiteko parrillak, aterkiak, gerrikoak-eta, badira ere, inguruotako bentetan ohikoak diren oroigarri arrotz samarrak, pontxo mexikarrak, ez-dakit-nongo paisaje bat irudikatzen duen koadroa, ezpata eta sableak... eta ohiko oroigarri txatxu folkloriko espainol horietakoak...
Gauza horiek guztiak utzi eta guk mendira jo dugu, Ibantelliren gailur aldea ezkutatzen duen laino artera. Idoiako lepotik ekarri dugun pistan ibili lehenengo metroak eta berehala, eskuinera hartu dugu beste bide bat, maldan gora. Garo zelaietatik igo gara, muga lerroan barna, bi gailur banatzen dituen leporaino, Lepoaundi (602 m). Bertan dago 39 zenbakidun mugarria, eta hiru udalerrien arteko muga: Sara, Bera eta Etxalar. Eskuinean duguna da gure mendia, Ibantelli. Ezkerrean dugun gain txikia Labeaga deitzen da (617 m). Hala ere, «Editorial Alpina»ren mapan, Ibantelliri Labeaga deitu diotela ikusiko duzu, nahiz eta gainerako mapetan (argitaletxe eta erakunde desberdinenak) Ibantelli deitu. Edonola ere, leku atsegina eta ederra da hau. Beste minutu batzuk gehiago, eta gailurrean gara (698 metro), Lizarrietatik ordu erdi pasatxoan. Postontzi bat dago bertan, arroka bloke batzuen artean. Larrun oso gertu ikusten dugu gure aurrean, iparraldean. Gauden lekua eta bere artean, Lizuniaga dugu, oinen azpian. Kontrako aldera, Atxuria. Dena den, gaur lainoak ez digu askorik ikusten utzi.
Atzera lepora itzuli gara, eta etorritakoaren kontrako aldetik jaisten hasi. Pintura urdineko seinaleak daude, beherantz zuzen doan bidea erakusten. Basoa gure ezkerrean dugula beti, eskuinerantz zuzentzen hasi da bidea. Hemendik Lizuniaga aldera zuzenean jaitsi daiteke basoan barneratuz, edo, erosoago joateko, bide onari jarraitu. Bigarrena aukeratu dugu nahiz eta luzeagoa izan. Ibantelliren iparraldeko maldak alde batetik bestera zeharkatu ondoren, bihurgune batzuk pasa eta bidegurutze nagusi batera heldu gara. Bost bide daude hemen; eta ezkerrera eta beheren dagoen bide laua hartu dugu. Sara eta Bera lotzen dituen errepidera irten gara, Lizuniaga baino pixka bat beherago, mugatik metro gutxira. Paul Dutournier-en oroimenezko harria dago hemen, errepidearen ertzean. "Paul Dutournier. 1910-1993. Sarako auzapeza, euskaldun abertzale baketsua, pottokaren laguntzaile, pottokarentzat mugarik ez", dio oroitarriak.
Errepidetik ibili ditugu Lizuniaga leporainoko hurrengo hamar minutuak. Jatetxe eta ostatu modernoa dago bertan (225 m). Ibilaldia luzatzeko aukera polita dago lepo honetatik: Kaprioko hegitik, Kondendiaga benta txiki zaharretik barna, Atekaleun gandorrera heldu eta hortik Larruneko gailurrera. Lizuniagatik 700 metro gainditu beharra dago.
Ostatuaren parean, errepidearen beste aldean, bada "Bera" adierazten duen seinale bat. PR 16 bidea da, pintura hori eta zuriz markatua. Oso bide ederra da tarte batzuetan. Honela heldu gara Garaitarreta auzoko lehenengo baserrietara. Kare-labe bat bada baserri hauetatik gertu, eta inguru hauetan gehiago ere badaude. Seinale zuri-horiei segituz, errepidera elkartu gara errota zaharraren eta Uxarrenea baserri ederraren parean justu. Errepidetik segitu dugu puska batean, eta berriro seinaleei kasu eginez, ezkerretara hartu etxe eta baserrien artetik doan auzo-bide lasaiago bat. Bidean zehar, inguru honetako baserri eta leku interesgarrien berri ematen duten panelak daude. Ordekan doan bide atseginetik, kontu kontari heldu gara Altzatera, eta azkenik, Berako erdiguneraino
Kare-labeak: zelaiak ongarritzeko, zomorroak hiltzeko, paretak zuritzeko...
Labe hauek XVIII. mendearen hasieran eraikiak dira. Gosete garaiak ziren, eta kare biziak simaurrez ongarritutako zelaien emankortasuna argiro hobetzen zuela aurkitu zen orduan. Kare-labeak kareharrizko harritzetatik gertu eraikitzen ziren; batzuk herriarenak ziren, beste batzuk pribatuak. Ekonomikoki indartsuen ziren baserriek kare-labe bat edo gehiago edukitzen zituzten; bestela, kare-labe bat baserri bat baino gehiagoren artean konpartitzen zen. Kare-labeko lana hain gogorra izanik (kareharria eta erretzeko egurra gurdietan garraiatu, kare-labeak behar bezala jarri, eta gau eta egunez zaindu, azkenik karea ateratzeko) karea baserri bakarrarentzako bazen ere, inguruko besteek lan horretan parte hartu ohi zuten, beti aritu behar izaten baitzuen norbaitek egurra sutara botatzen.

Karea hasieran poliki berotzen zen, 1.000 graduko tenperaturara heldu arte. Bospasei egun geroago, kareharri goria pixkanaka bolumena galtzen joaten zen, kare bihurtuta. Beste egun pare bat gehiago itxaron behar izaten zen hoztu eta labetik ateratzeko. Karea batik bat zelaiak ongarritzeko erabiltzen zen, baina bazituen ere beste erabilpen batzuk: baratzeko zomorro txarrak hiltzeko ere erabiltzen zen, fruta-arbolen enborrak zuritzeko, baserrietako paretak zuritzeko erabiltzen zen, desinfekziorako eta gaixotasunak ekiditeko ukuilu eta bestelako lekuetan karea zabaltzen zen, bestalde, karea, hondarra eta ura nahastuz morteroa lortzen zen, eraikuntzarako masa gisa erabiltzeko.
Azken kare-labeak orain dela 40 edo 50 urte piztu ziren. XVIII. mendean hain garrantzitsuak izandako eraikuntza hauetako ugari daude gure ingurunean. Asko pista berriak irekitzean suntsituak izan dira, erdi eroriak edo sasiak janak, edota zaborrontzi bezala erabiliak...


Azkenak
Bonus track: non dago saria?

Jan-edanean zeuden denak, itxuraz alai, baina baten bat urduri zebilen aperitibo eta aperitifa artean. Bigarrenez jasoko zuen saria, baina eskuetan edukiko zuen lehenbizikoa izango zen. Eta urduri zegoen, oroigarriak bulegora heldu beharra zeukalako, joder. ARGIA Sariak ez dira,... [+]


Argia Sarien kronika
Galga azkartasunari

Gauzak bizi eta azkar aldatzen badira ere, zenbait kontu ez dira aldatzen: Argia Sarien ekitaldia da horietako bat. Horixe esan dio kronikagile honi beharrera etorri den kanpoko kazetari batek, ARGIA asko aldatu dela esatearekin batera, sari-banaketa hasi aurretik. Onerako ari... [+]


2025-01-31 | ARGIA
Ikus-entzunezko Argia Saria: EITB Kultura

EITB Kultura telebista saioak jaso du Argia Saria euskal kulturgileen lana bistaratzeagatik, Euskal Herriko txoko guztietako proiektuak telebista publikora ekartzeagatik, eta egiten duten kalitatezko ikus-entzunezkoagatik. Saria Leire Ikaranek eta Kerman Diazek jaso dute, Berde... [+]


2025-01-31 | ARGIA
Prentsako Argia Saria: Irutxuloko Hitza

Prentsako Argia Saria Irutxuloko Hitza-rentzat izan da, eskuin muturraren igoerari egindako jarraipenagatik eta talde erreakzionarioen benetako aurpegia erakusteko kalean hor egoteagatik. Aurten 20 urte beteko ditu Donostiako hedabideak. Aizpea Aizpurua, Andrea Bosch,... [+]


2025-01-31 | ARGIA
Entzunezko Argia Saria: BaDA!bil podcasta

Entzunezko Argia Saria BaDA!bil podcastak jaso du, Hiru Damatxo ekoiztetxeak ekoitzitakoa, eta Gerediaga elkarteak eta EITBk finantzatutakoa. Podcastak kulturgintzan dabiltzan lau mahaikidez osaturiko bost mahai inguru jaso ditu Durangoko Azokaren bueltan. Saria jaso dute Amets... [+]


2025-01-31 | ARGIA
Merezimenduzko Argia Saria: Ene Kantak

Hamabost urteotan gazteenen artean euskara sustatzeko egindako lanagatik eta lortutako arrakastagatik,  Merezimenduzko Argia Saria Ene Kantak proiektuarentzat izan da. Saria Nerea Urbizu, Fermin Sarasa eta Jesus Irujok jaso dute.


2025-01-31 | ARGIA
Urteko kanpaina onenaren Argia Saria: Altxa Burua

Seme-alabek lehen mugikorra izateko adina atzeratzeko eskolaz eskola egindako lanagatik eta lortutako emaitzengatik, ikastetxeak mugikorrik gabeko arnasgune izateko borrokagatik, kanpaina onenaren Argia Saria guraso elkarteek osaturiko Altxa Burua ekimenarentzat izan da... [+]


2025-01-31 | ARGIA
Interneteko Argia Saria: Oroibidea

Galtzaileen herri ondarea sarean jartzeko erakunde publiko batetik egindako ahaleginagatik, ahots gabeen ahotsa entzuteko aukera emateagatik, eta batez ere, Nafarroak aitzindari izaten segi dezan oroimen historikoa berreskuratzeko bidean, Interneteko Argia Saria Nafarroako... [+]


2025-01-31 | ARGIA
ARGIAko lantaldearen mezua: Mundu ilunean, ARGIA gehiago

Onintza Irureta Azkunek egin du hitzartzea ARGIAko lantaldearen izenean:

"ARGIAko komunitatea osatzen duten milaka lagunetako batek berriki adierazi digu batzuetan ARGIA iluna dela, barruak mugiarazten dizkion albiste gogorrak daudela. Lan ona egiten dugula, baina... [+]


2025-01-31 | ARGIA
Banatu ditugu euskarazko komunikazioaren 2025eko Argia Sariak

Sei sari banatu ditugu aurten: ikus-entzunezko saria EITB Kultura telebista saioari eman zaio, prentsako saria Irutxuloko Hitza Donostiako hedabideari, entzunezko saria BaDa!bil podcastari, interneteko saria Oroibidea bilatzaileari eta komunikazio kanpaina onenaren saria Altxa... [+]


Calexit, Kaliforniaren independentzia bilatzen duen ekimena

Ekimenak erreferendum eskaera egin du eta Shirley Weber estatu idazkariak onartu. Orain, prozesuari jarraipena emateko, 546.000 sinadura lortu behar dituzte datorren uztailerako. Marcus Evansek egin du eskaera.


Estatuaren biktimek Chivite lehendakariari eskatu diote egon dadila euren aitortza ekitaldian otsailaren 13an

Estatuaren biolentziaren biktima gisa onartzeko 125 eskaera egin zaizkio Nafarroako Gobernuari 2023an eta 2024an. Horietatik 41 onartu dira. Egiari Zor eta Torturatuen Elkarteak ongi baloratu dute egiten ari den bidea.


'Arizona' antzezlana
Muturrekoa, muturreraino eramanda

Arizona
Aktoreak: Aitziber Garmendia eta Jon Plazaola..
NOIZ: urtarrilaren 26an.
NON: Berrizko Kultur Etxean. plazan.

-------------------------------------------

Arizona eta Mexiko banatzen dituen muga zaintzera abiatu da Idahotik Margaret (Aitziber Garmendia) eta George (Jon... [+]


Eguneraketa berriak daude