Bizi duen egoeraz egin dugu berba hasieran, hedabideen eta argitaleletxeen zurrunbiloak sorrarazi dioen giroa ez dela oso literarioa izango aipatu diogu: «Ez pentsa! Literaturarako jokoa eman dezake. Quim Monzó idazleak idatzia du egoera honi buruz. Bere ipuin bateko protagonistari sari handi bat ematen diote bere lehen liburuagatik. Ostean elkarrizketak, hitzaldiak, topaketak eta itzelezko lanak burutu behar ditu. Artean, bizitza osoa joaten zaio bigarren liburua idatzi gabe. Azkenean, dena konplot bat izan dela esaten diote. Lagunek kontuz ibiltzeko esan didate, niri ere halako zerbait gertatzen ari ote zaidan...». (Irriak).
Joseba Sarrionandiak iazko azaroan ARGIAn honela esan zuen: «...Unai edota Kirmen izeneko jendeak oso ondo idazten dute...». Zure liburua irakurria zuen, antza.
Eskertzekoak dira bere hitzak, gainera, liburua saritua izan baino lehenago esandako hitzak dira. Gazte batzuek berak baino hobeto idazten dugula ere esan zuen, nik ez dut sinesten, baina eskertzekoa da.
Nola ikusten zenuen zure burua orduan, idazle bezala, eta orain, Narratiba Saria irabazi ondoren?
Liburu bat plazaratu dut, eta hori ez da ezer literaturan. Idazle bat ibilbide eta literatur obra batekin egiten da. Liburu bat egin dut, baina ez dut ibilbiderik, lehen eta orain idazle bera naiz. Denborak esango du zer naizen eta zer ez naizen, denborak eta liburuek.
Orduan idazle izan nahi zenuen?
Bai. Baina idazle izatea zer den ez dakit. Idazle izatea ogibidez idazle izatea bada, oso zaila da.
Suertean sinesten al duzu? Hau da, «SPrako Tranbia» zure bizitzako trena izan daitekeela jabetu al zara?
Argi eta garbi dago suertea izan badela, suertean sinesten dut. Esate baterako, Ramon Saizarbitoriaren «Gorde nazazu lurpean» 2001eko Sari Nazionalean finalista izan zen, baina ez zuen irabazi. Nik «SPrako Tranbia» joan den urtean publikatu izan banu, nire liburua ez zen joan ere egingo Sari Nazionalera, seguru dakit. Saizarbitoriarena joango zen, ez nirea. Berak ez zuen irabazi, eta bere liburua nirea baino hobea da. Beraz, egoeren menpe gaude guztiz, suertea eduki dut, begi bistako suertea.
Idazleen artean inbidia izaten dela aipatu du inoiz idazleren batek. Sari hau irabazi izanagatik sentitu al duzu inbidiarik inorengandik?
Ez dut honelakorik sentitu, orain arte behintzat. Ezagutzen ditudan idazleengandik poza sentitu dut, niregatik poztu dira. Besterik egongo den, ez dakit. Beharbada bai. Nik, berriz, inbidia badut beste idazle batzuekiko. Hau da, niri gustatuko litzaidake beste idazle batzuek dakitena jakitea, nik ez dakidana. Nik inbidia sano hori eduki dut, badut. Inbidia sanoa niretzat, beste batzuek idatzi duten bezala idazten jakitea da, esaterako.
Idazlearen konpromiso soziala delakoak beldurra ematen al dizu? Elkarrizketak, hitzaldiak, enkarguzko lanak... presio sozialaren eragina, alegia.
Beldurrik ez. Presio sozialik ez daukat, ez naiz Atxaga, Lertxundi, Izagirre edo beren mailako beste inor. Jakina, interesgarria da jendeak zer esaten duen jakitea, gizarte batean bizi naiz, ez mendiko punta batean. Presio delako hori jakin beharko dut bereizten edo galbahea ezartzen, jakiten nondik datorren, nork esaten duen, horrek zer sinesgarritasun daukan. Ez zaio denari kasu egin behar, merezi duenari baino ez.
Epe laburrean ikusten duzu zure burua idazlearen rola betetzen?
Hitzaldiak eman izan ditut, baina nik zerbaitetaz hitz egin beharko banu, interesatzen zaidan literaturaz hitz egingo nuke, ez beste ezertaz. Interesatzen zaidan literatura interesgarria izan daiteke beste batentzat edo ez, baina nik ez dut literaturaz orokorrean hitz egingo edo mugimendu literarioaz. Nik horretaz ez dakit, beno badakizkit gauza batzuk, baina ez naiz sistematizatzeko gauza. Orduan, hitz egingo dut interesatzen zaidan literaturaz, egiten dudan literaturaz, azken finean horretaz dakit. Eta bateren bati gustatzen bazaio ondo, bestela ez nazala kontuan har.
Zer da zentzu honetan literatura zuretzat? Artifizio...
... edo jolas bat. Bakoitzarentzat nahi duena izan dadila, ezta? Nik ez dut esango literatura jolasa edo artifizioa denik, edota mundua ulertzeko modu bat. Bakoitzarentzat gauza bat izango da eta hori da literaturak duen gauzarik handiena.
Zuretzat konkretuki zer da?
Neurri batean jolasa da, beste neurri batean mundua ikusteko gauza bat, gauza asko da niretzat.
Intelektualtzat jotzen al duzu zure burua?
Ez. Hasteko intelektuala zer den definitu beharko genuke. Nire ustez, esate baterako, Afrikako tribu batean bizi den pertsona batek idatz dezake munduko libururik hoberena. Eta inork ez luke pertsona hori intelektuala ez denik esango.
Idazle batzuek arazoak aitortzen dituzte literatura egiterakoan: hiztegi baten falta dagoela edota euskara herdoildua dagoela. Zuk zer harreman duzu hizkuntzarekin?
Ni herdoildua dagoen hizkuntza desherdoiltzen ahalegintzen naiz. Halako likido bat botatzen saiatzen naiz askatasun bat emateko eta askatasun horretatik literatura egiteko. Literaturaz hitz egitean, sarritan, euskara herdoildua dagoela esaten dugu. Agian, ez dugu erreparatzen jendeak nola hitz egiten duen, esate baterako, baserrian bizi den pertsona batek izan dezake guk bilatzen dugun formula, eta guk, berriz, Axularrengan edo Leizarragarengan bilatzen dugu, baina, ziur aski, hurbilagoa daukagu erabili behar dugun hizkuntza.
Hizkuntza honek behar duzun guztia ematen dizu nahi duzun guztia idatzi ahal izateko?
Problemak daude, baina problemak ere gaztelaniaz daude, edozein hizkuntzan. Nire nobelaren itzulpena egin dudanean problemak izan ditut, diferenteak, baina inork ez dizkit konpondu problema horiek.
Gaztelaniaz maila ona duzu, antza.
Uste dut baietz, baina ez da apartekoa, nirea da, euskaraz bezala. Gauza batzuk errazago idazten ditut euskaraz eta beste batzuk erdaraz. Problema handirik ez daukat ez batean ez bestean.
Darabilzun estilorako nahikoa.
Nire prosa sinpletasunean oinarritzen da, hein handi batean. Nire ustez, hori da literaturarako bidea. XIX. mendean hizkuntzarekin prosa landu bat egiten zen, baina orain hori ez da bidea. Nire bidea sinpletasuna eta zuzentasuna da. Hala ere, beste batek oso prosa landua egin nahi badu, itzelezko artifizioa egin nahi badu, ziur aski idazle ona izango da, bejondeiola, gustura irakurriko dut
«Atxagari kritika egin zioten, niri ez. Kritikatu nahi badute, kritik atu dezatela»
Zure eleberriak zenbait eztabaida sorrarazi du euskal literaturaren munduan. Hasteko, Igartza Beka sarira aurkeztu zenuen, baina ez zuten aukeratu.
Jasone Osororen «Korapiloak» eta Xabier Etxeberriaren «Egun denak ez dira berdin» liburuekin batera hautatua izan zen, boto berberekin. Beka bakarra zegoen ordea. Asko jota, beka bitan banatzea pentsatu zuten. Nirea kanpo gelditu zen baina publikatzeko aukerarekin. Dirurik ez nuen jaso, baina publikatzeko nuen helburua bete zen.
Kritika Sarian aipamenik ez, Euskadiko Sarien finalisten artean ez da agertu, eta orain berriz, Sari Nazionala.
Kritika Sarian finalista izan zen -baina orain arte ez da jakin izan- Joseba Sarrionandiaren «Lagun izoztua» nobelarekin batera; 6 eta 4 botoen aldean. Ondo. «Lagun izoztua» itzelezko liburua da eta merezita irabazi zuen. Euskadi Sariak, berriz... beno, literatura gustu kontua da, subjektiboa da. Bestalde, orain ematen du liburuak kritika onak baino ez dituela izan, baina kritika txarrak ere jaso ditu.
Txarrak edo zorrotzak?
Zorrotzak ez, txarrak. Nobelak ez duela ezer kontatzen ez duela pisurik, irakurri dut. Hor ez dago zorroztasunik, kritikari ez zaio gustatu, besterik ez. Kritika txarrak izan ditu, baina ez da ezer gertatzen.
Bernardo Atxagak Espainiako Literatur Sari Nazionala onartzeagatik kritikak jaso zituen. Hamahiru urteren ostean horrelakorik ez, antza. Zer adierazten du horrek?
Garai hartako politika giroa ez nuen ezagutu eta orain ere, oso gutxi. Politikaz ez naiz enteratzen, beno ez naiz martitzar bat, politika soziologia eta psikologiaren aldetik interesatzen zait. Atxagari kritika egin zioten, niri ez. Zergatik? Ez dakit. Kritikatu nahi badute, kritikatu dezatela.
Bigarren liburua idatzia duzu jada, «Van't Hoffen ilea» izenekoa. Beharrik saria jaso aurretik idatzia zenuela.
Bai. Eskerrak bukatua nuela, zeren sariak erdian harrapatuz gero, desastrea izango zen niretzat eta liburuarentzat.
«SPrako Tranbia»ren mailan ikusten duzu?
Nire gustuko hau liburu sendoagoa da.
Honek ez du Sari Nazionala irabaziko?
Ez. Hau bizitzan behin jasotzen den sari bat da, inork ez du birritan irabazi, eta ez dut nik irabaziko (irriak). Azken batean saria bultzada bat da, nik bultzada hori jaso dut, bigarren sari hori ez dut behar, onerako edo txarrerako. Hau bezalako beste sari batek ez lidake bultzada gehiagorik emango. Hemendik aurrera, jaso dudan bultzada honekin idazten dudana ona bada, aurrera