«Arantzazuko miraririk handiena, Oteizaren proiektua aukeratu izana da»

  • Txikitatik sartu omen zitzaion arantza bat bihotzean, eta arantzaren bihotzean sartzea erabaki zuen.


Fernando amezketarraren odola omen duzu. Beti Fernandoren xelebrekeriez bakarrik hitz egiten bada ere, zuretzat bazuen beste alde bat...

Denekin oso ongi konpontzen zen, baina lanik txarrenak eskribauekin izaten zituen. Orduko eskribauek notario, epaile, denetik egiten zuten. Herritarrek Fernandorengana abokatu gisara jotzen bazuten, defendatu zezaten, pentsatzen dut bazuela beste alde hori ere. Nik uste hori ekarri ziola hamabost seme-alabetan zaharrena izateak. Gurasoak artzainak izanik, berari tokatu zitzaion txikitatik besteri kontu egitea. Horrek asko gizondu zuen haur txiki hura.

Zuek etxean entzun izan dituzue Fernandoren kontuak?
Garai hartan irratirik ere ez zegoen. Gure etxera 1949an iritsi zen irratia, «Luxia»k eta Gartziarenak Tolosan aizkora apustu handi bat jokatu zutenean. Ikusten denez gure aitak apustu txikiren bat irabazi zuen han eta irratiarekin itzuli zen etxera. Basarri eta horrelakoak entzuten genituen, euskaraz zerbait entzuteagatik.
Gure egunkaria Arantzazuko egutegia zen. Hura besterik ez geneukan euskaraz. Gainera ez ziguten hurrengo egunekoa irakurtzen uzten, egunean egunekoa. Zein egunetan bizi ginen ere hark esaten baitzuen.
Irratirik eta ez genuenez, Fernandoren istorioak eta kontatzen ziren denbora- pasa. Bizi genuen Fernandoren kontua, baina ez hainbeste.

«Naturaren mintzoa» liburua honela eskaintzen duzu: "natur mintzoen berri eman zidaten ama Dolores eta amona Sebastianari". Azaldu hori.
Bost senide umezurtz geratu ginen, aita ezbeharrez hil zelako Amezketako paper fabrikan, nik bederatzi urte nituela. Nik harremanik gehien amarekin eta amonarekin izan nuen. Amonarekin asko ibiltzen nintzen hona eta hara, baita Arantzazura ere. Soro, belaze eta gainerakoetan aitzur txikiarekin laguntzen genien, eta horrela beti sartzen zaizu landare eta animaliekiko zaletasuna, naturarekiko harremana.
Amak, berriz, oso txikitatik irakatsi zidan irakurtzen. Hor sortu zidan jakin-min natural hori, liburuekiko harreman estua. Nik zerbait egin badut nire bizitzan, irakurtzea izan da. Txikitatik sentitu dut jakinaren gainean egoteko beharra. Bakarkako kuriositatea da nirea, liburu eta egunkari denak bildu, eta isil-isilik aztertzekoa. Hortik hamaika zaletasun eta alor landu ditut bizitzan zehar.
Horregatik, inori eskerrak ematekotan, amari zor diot ingurua aztertzeko zaletasuna.

Nola hasi zen zuen ama irakurtzen irakasten?
Amak paper fabrikan lan egiten zuen, baina haurdun geratu zenean utzi zuen lantegia, eta etxera etorri zen. Etxean denbora asko zeukan, eta ni lurrean arrastaka hasi nintzenean erakutsi eta erakutsi hasi zen. Katona irakasten zidan. Ez dakit zenbat urterekin ikasi nuen irakurtzen, baina gogoratzen dut oso umetan okindegira joatean mostradore gainean jarri, eta nola esaten zidan "ea, irakurri hau". Nik aisa irakurtzen nuen. Gero ni aritu nintzen anaiei irakasten.

Aita, berriz, saxofoi jolea omen zen.
Bai. Etxean ez zeukan instrumenturik. Gaztetan ikasiko zuen jotzen, eta herrira jazz banda etortzen zenean, bera oholtzara igo eta saxofoia uzten zioten. Beharbada hortik datorkit musika zaletasuna. Zazpi urterekin hasi ginen solfeoa ikasten Amezketan. Koruan kantatzen genuen. Arantzazura etortzean oso ondo ibiltzen nintzen ikasketetan, eta pianoa ikasten jarri ninduten. Felix Ibarrondo eta biok hasi ginen, baina bera beste musika maila batera iritsi da, noski.

Umetan nolakoa zinen?
Formalegia, behartuta. Nahiz eta gu kaletik gertu bizi, amak ez zigun kalean gelditzen uzten. Beti etxeko lanen bat edo zereginen bat bazen. Hezitakoa nintzen. Pentsa, dotrinan hasterako banekien dotrina buruz. Amak egunean hiru galdera egiten zizkidan. Nik hurrena zetozenak ere begiratzen nituen, ea motzexeagoak noiz tokatzen ziren ikusteko.
Ikusmenezko memoria ere oso landuta nuen. Sei-zazpi urterekin apaizak dotrina galdetuta, bota zidan: "hik igual erantzungo didak atzekoz aurrera ere!". Eta halaxe erantzun nion galdera lasai asko, ttaka-ttaka hitz denak atzekoz aurrera esanaz.

Irakasle onak izan dituzu bizitzan.
Zorionez, Amezketako maisuak euskaraz egiten zigun. Gure oso gertukoa zen. Gaztelaniaz nik ez nekien tutik, nahiz eta frankismo garaia izan.
Arantzazun ere zorte handia izan genuen maisuekin. Karmelo Iturria izan genuen irakasle lehendabizi, eta gero Luis Villasante. Hala ere, euskara oso murritza zen hemen. Astean euskarazko eskola bat bakarra genuen. Elizan dena latinez egiten zen, sermoia bakarrik izaten zen euskaraz.

Hamar urterekin etorri, eta zer aurkitu zenuen Arantzazun?
Hemen sekulako mugimendua zegoen basilika berria egiten ari zirelako. Niretzako Arantzazuko miraririk handiena, Oteizaren proiektua aukeratu izana da. Oraindik ez dut ulertzen orduko fraide zahar horiek nola egin zuten apustu hain diseinu berritzailearen alde. Oteiza bera ere, 28 urteko gaztea zen. Fraideek zioten harrizko punta horiek arantzak zirela, eta halakoa behar zuela Arantzazuko basilikak. Horregatik aukeratu omen zuten.
1950ean hasi ziren lanak eta 1953an, ni iritsi nintzenean, artean ere dorrea bukatu gabe zegoen, elizako bobeda jarri gabe... Dibertsioa bageneukan beraz. Oteiza hemen zebilen, apostoluei lehen ukituak ematen, harria jaten... Gu, mutikoak, ez ginen asko arduratzen. Frontoia eta futbola izanez gero, nahikoa bagenuen.

Gizarteak lana eta oporrak oso bereizita dauzka. Fraideek lanerako duten mentalitatea berdina al da?
Umetako garaira itzuliz, hona etortzerako bagenekien hiru urte pasatuko genituela oso osorik oporrik gabe. Txikitatik hori onartzen genuen.
Ez nuen etxera itzultzeko gogorik. Gogoa jada hasieratik estalita genuen, bagenekielako ez ginela joango. Itzuli beharra seinale txarra litzateke, ama gaixo zegoenaren seinale. Amona maiz etortzen zen bisitan, tira, maiz, hilabetean behin (hori guretzako maiz zen). Beste parametro batzutan bizi ginen.
Gaur egun ere ez dugu zailtasunik lanari orduak eskaintzeko. Liburuak irakurtzeko hainbeste zaletasuna dudanez, nire atsedena irakurtzea da. Bost edo sei liburu irakurtzen aritzen naiz, egunero aukeratzen dut zein irakurtzen jarraitu. Aldartearen arabera zailxeagoa, edo errazagoa.

Erriberrin hiru urte eman zenituen filosofia ikasten.
Euskara gehien Erriberrin lantzen genuen. Txikitan ez baikeneukan gaitasunik dena gazteleraz ikasteko. Beti ateratzen genuen denbora euskaraz irakurtzeko, poesia eta bertsoak egin eta gure aldizkaritxoan argitaratzeko. 16-18 urte genituen, hura izan zen garairik onena. Jolaserako sasoi betean, txoriak eta untxiak harrapatzen oso ondo pasatzen genuen.

10. Korrikak Aita Villasante omendu zuen, eta Arantzazun hasi zen. Zer garrantzia izan dute monasterio eta seminarioek frankismo garaian euskarari eusteko?
Normala da euskalgintzaren alde elizgizonek egin izana. Gaur egunetik begiratuta, sekulako zortea zen, egunean hainbeste ordu izatea irakurri eta zeure kasa lan egiteko.
Euskararako zaletasuna zuenak liburu zaharretatik altxorrak atera eta berriak idazteko denbora zeukan. Fraide batzuk genituen sukaldeko kontuez arduratzen zirenak. Gaur egunetik begiratuta, bizitza burgesa zen gurea. Gizartean ez zegoen horretarako modurik. Beste nork egin zezakeen horrelako lanik?
Gainera batak bestea animatzen zuen. Hemen Salbatore Mitxelena egon zen, Gandiaga bera, eta horiek sekulako itzala eta babesa ematen ziguten. Hemengo ikasleak ateratzen hasi zirenean euskalgintza suspertzeko balio izan zuen, zentzu horretan, euskalgintzaren mesedetan gertatu zen.

Bitoriano Gandiagarekin harreman estua izan zenuen.
Bai, Gandiagarekin izan dut harreman beteena. Seminarioan elkarrekin lan egiten genuen. Liturgia mailan, bere olerki produkzioan bide lagun izan nintzen. Bere olerkiei musika jartzen nien. Eta une politenetakotzat gogoratzen ditut 30 urtetan Gabon bezperatan soinua hartu eta kantuan atera ginenekoak.

Gaur egun euskarazko hizlaririk onenak sermoilariak dira. Nola lantzen zenuten oratoria?
Hamar urterekin hona etorri eta euskaraz entzuten genuen bakarra igandeko sermoia izaten zen. Ni organoa jotzen aritzen nintzen, eta sermoia izaten zen korutik pixka bat arnasa hartzera ateratzeko garaia. Baina Julian Alustiza bazen sermoia botatzen, hantxe egongo nintzen adi-adi. Sermoilari onak entzutea eskola ederra da. Horrek denak zaletu egiten zaitu, ikastera jarri. Gainera garai hartan oso eleberri gutxi zeuden, eta irakurtzen genituen gauzak ere sermoiak ziren. Axularren "Gero", Txomin Agirre eta horrelako liburuetatik hartu genituen esamoldeak.

Jada ez dago seminariorik Arantzazun. Nola ikusten duzu elizaren eta gizartearen arteko harremana?
Pixkanaka, lehen elizak betetzen zituen lanak estatua eta gizartea joan da beregain hartzen. Esaterako hezkuntza, edo behartsuei laguntzea, edo zaharrak zaintzea... Beti esaten da egungo gazteek ez dutela bokaziorik, baina nik uste dut kontrakoa dela. Noiz egon da orain bezainbesteko solidaritatea? Hamaika elkarte daude elizaz kanpo gizarte gaiez arduratzen direnak. Esaterako, gaurko gazteek garatu gabeko herrialdeei laguntzeko ez dute misiolari joan beharrik, badira beste erakunde batzuk.

Uste dut elizak zaharrei laguntzen izango duela zeregin handia, gizarte honetan gero eta gehiago baitira. Eta zaharrek arreta berezia behar dute.

Gainera, elizak lehen izan zuen izaera gogor eta zigortzaile hori utzi, eta batez ere xamurtasuna, barkamena eta antzeko baloreak zabaldu behar lituzke.
Eta aurrean duen jendea islamiar edo kristaua den begiratu gabe. Azken batean, Jaunarentzat denok berdinak gara, eta jainko batean edo bestean sinetsi, axola duena da horrek nola laguntzen dizun zure bizitzan, eta nolako gizaki egiten zaituen.

Alor asko ukitu dituen gizona zara; musika dela, meteorologia... Horiez gain zer zaletasun landu dituzu?
Liturgia eta musika ikasteaz gain, urte askotan ibili nintzen kanarioak hazten. Hiru kolore dituzte, eta saiatzen nintzen kolore garbiak lortzen, zuri-zuriak, hori-horiak eta gorri- gorriak. Kanarioak kentzean loreak zaintzen hasi nintzen. Sendabelarrak aztertzen...

Yoga ere egiten omen duzu.
Bai, orain laupabost postura bakarrik egiten ditut, lehen zailagoak ere egiten nituen. Artikulazioei bizitza eman eta goizean goizetik esnatzeko balio dit. Goizero hiru bat minutu buruz behera egotea gustatzen zait, bizitzari beste modu batera begiratzeko.
Nik zorte eta kastigu hori baitaukat, eguraldia eman beharrarekin, goizero albisteak entzunez hasten dut eguna. Goizeko 6:00etako albisteak 7:00etan eta 8:00etan errepikatzen dira, eta azkenerako nazkatu egiten naute.
Nire jakin-minak eraman ninduen yogara. Teologia ikastean asper-asper eginda egoten ginen eskolastika mailako dogmatika hura ikasten. Orduan, beste libururen bat hartzen nuen, kasu hartan yogari buruz beneditar batek idatzitakoa. Yogak ematen dizun erlaxazioa otoitzerako nola baliatu irakasten zuen.
Lo egiteko erabiltzen nuen yoga. Lortu nuen oso segundo gutxitan lokartzeko gai izatea. Pentsa, «Agur Maria» errezatzen hasi, eta bukatzerako lo hartzen nuen.

«Naturaren mintzoa» liburuan esaera zahar asko bildu dituzu, eguraldi kontuak azaltzen dituztenak. Esaera zaharrek asmatzen al dute?
Eguraldiari buruzko esaeretan badago alor bat santuen egunei dagokiena. Horiek mugarri gisa jarritakoak dira. Guk egutegiaren morrontza dugu, baina haiek egutegirik ez zutenez, santu baten egunetik hurrengo santuaren egunera markatzen zuten denbora. Garai horretan egin beharreko lanekin edo eguraldiarekin lotutako esaerak dira.
Beste esaera asko eta asko erreparatzetik datoz. Horiek logika edo funts fisikoa ere badute. Esaterako, "goiz gorri arrats euri" esaera, forma ezberdinetan esaten dena. Baina ezin dira hartu gaur eguraldia neurtzen dugun era berean, halako zehaztasunez.

Zertan da berezia zure iragarpena?
Nik beti eman nahi izan diot euskal kutsua iragarpenari. Madrildik ematen den iragarpenetan euria eta hodeiak dira jendeari axola zaizkionak. Ni beti haizearen berri ematen hasten naiz, euskaldunari hori inporta izan zaiolako beti. Eta horrekin lotuta daude tenporak edo ilargi aldiak. Ilargiak haize genero bat markatzen badu, halatsu jarraituko du.
Horrela, eguraldi kontutan zaletzen dugu entzuleria. Ulertzen laguntzen diogu. Ilargiarekin ahaztuta gaude, baina ohartarazi nahi izaten dugu entzulea, eguraldiak joera finko xamarra duenean ilargiaren koskak alteratu egiten duela joera hori. Gure kulturan sustraituta daude ilargien gorabeherak, gure lehenagoko egutegia ilargi egutegia baitzen.

Euskal Herri osorako behategi bat jartzeko proiektua zertan da?
Eusko Jaurlaritzatik ere ari dira behategi bat sortzeko lanean, baina EAE mailakoa bakarrik egin dezakete. Gu EHKME (Euskal Herriko Klimatologia Meteorologia Elkartea) Fundazioan ari gara lanean. Gure helburua da zazpi probintzietako ahalik eta txoko gehienetara iristea. Politika mailan izango ditugu arazoak, baina beti esan izan da metereologiak ez duela hesi edo mugarik. Mundu eta Europa mailan onartua dago hori, datu horiek denon zerbitzura egon behar dute.
Guk lurralde bakoitzari bere iragarpena eman nahi genioke. Kostaldea, mendialdea, Tutera aldea... Tokian tokikoa, alegia. Euskal Herri osorako iragarpen bakarra emateak ez du balio. Kontuan hartu behar baita euri kontutan Espainiako Estatuko bi muturrak Euskal Herrian daudela: Artikutza aldean egiten du euririk gehien, eta Bardeetan gutxien.
Ari gara behategiarekin lanean. Baina guk uste baino gehiago ari zaigu kostatzen, azpiegitura behar delako web gune bat osatu eta egunero datuak neurtzeko kokalekuak jarri. Gure helburua da Gabonetarako web gunea sarean izatea. Hasteko, hamar puntu ezberdinetako datuak bilduko ditu, behategi homologatu batek eskaintzen dituen datu berak.

Eguraldi iragarle batzuk baikorragoak dira besteak baino.
Eguraldia emateko bi modu daude. Dauden aukeretatik ilunena ematea da iragarlearentzako errazena. Horrela, iragarritakoa baino eguraldi hobea egiten badu, inork ez dizu konturik hartuko (zer den eguraldi ona eta zer txarra, ikuspegi hori aldatu beharra daukagun arren).
Nik, berriz, aukeretatik onena botatzen dut, jendea goizetik animatzeko

- Jaio: Amezketan, 1943. urtean.
- Bizi: Arantzazun, 10 urte zituenetik.
- Fraide frantziskotarra.
- Ikasketak: Teologia eta Filosofia.
- Eguraldi iragarle: 1985ean hasi zen Euskadi Irratian eguraldia iragartzen.
- Musika: Arantzazuko organista da 1961. urtetik. Euskadi Irratian «Klasikoak gaur» saioa egiten du, 1982tik.
- Argitalpenak: «Naturaren mintzoa» (2000).

"Klima aldatzen egongo da, ez dakit, baina gure pentsaera bai aldatu dela. Gaur egun, eskiatzera eta joateko, elurra noiz egingo ote duen zain izaten dira batzuk. Gure garaian, berriz, elurrari beldurra genion. Lehen, gainera, baserrietara joateko pistarik izaten ez zenez, elurrak asko irauten zuen. Egun, ordea, jendea lurrorotakoarekin igotzen da eta bideak azkar geratzen dira garbi-garbi. Hau guztiagatik, jendeak uste du lehen elur gehiago egiten zuela".
www.euskonews.com/0066zbk
«3.000 konpakto inguru izango ditut: musika klasikoa, erlijiosoa...»
www.euskonews.com/0066zbk
«Nik, badaezpada, beti esku batean zientzi liburua eta bestean, nolabait, geure zaharren jakinduria.»
Euskaldunon Egunkaria, 2001-09-26
"Euria da meteorologoa epaitzen duena".
Euskaldunon Egunkaria, 2001-09-26
«Jendeak menpekotasuna du iragarpenekiko. Egun, ez dira ikusten izarrak hirietan, eta guri entzuteko behar erreal bat dago.»
Euskaldunon Egunkaria, 2001-09-26
«Ni, ‘Zabala’ izateaz gain, bizkarrak ere prestatuta ditut lan dexente gainean hartzeko.»
Euskaldunon Egunkaria, 2001-08-30

Arantzazurekin izan dudan lotura harrigarria da. Hamar urterekin hartu nuen hona etortzeko erabakia. Amezketako apaizak bere ondoan nahi ninduen, eta gogor egin zidan kontra. Seminariora bideratu nahi ninduen. Ni nintzen amazulo eta etxezuloa izanik, ez dakit nola izan nintzen gai apaizari kasurik egin gabe erabaki hori hartzeko. Eguraldia iragartzen ere, Arantzazuren izena entzun zedin hasi nintzen.

Zarautzen, 20 urterekin, bere anaiak abitua jantzi zuenean. Ezkerrekoa da Pello, bere ama eta bi anaiez lagunduta.

Doinua: Sagutxo batzuekin
Irakurtzen etxean
ikasia omen,
amari zor diozu
inori baino lehen.
Beti irakurri nahi
ahal zenik gehien,
eta denborarekin
Arantzazun, goien,
lainoak irakurtzen
ikasi zenuen.


Kanal honetatik interesatuko zaizu: Jorge Oteiza
Pentsatzeko leku bat

Jorge Oteizak 1957. urtean erabaki zuen praktika eskultorikoa albo batera uztea eta artistaren egiteko sozialaren eta politikoaren jardunari ekitea, besteak beste, arte-irakaskuntza berritzeko premia eta artearen funtzio sozialaren aitortza aldarrikatuz. Pentsatzeko leku bat... [+]


2021-07-27 | Pilar Iparragirre
Quosque tandem, Jorge Oteiza!
Noiz arte, galdetzen zion latinez, euskaldunon patuari-edo, Jorge Oteizak bere "Quosque tandem...!" liburu ospetsuan. 1963an argitaratu zuen lehen aldiz, orduko gazteen gidaliburu bilakatuko zen "Ensayo de interpretación estética del alma vasca con breve diccionario... [+]

2021-07-23 |
Euskaldunak. Oteiza: Borondatea
Jorje Oteizari elkarrizketa

Euskaldunak. Oteiza: Borondatea
Egoneziña
Oteiza-kin nago. Gure Errian, Oteiza ia bat bakarra ezagutzen degula esan diteke.
Gartsua dela esan didate. Gogora etorri zaizkit Gandiagaren itzak:
GIZON...
ZEUK LEGEZ DAUKAT... [+]








2021-07-23 |
Oteiza‘k Arantzazu’ko Lana Bukatu Du
Jorje Oteizari elkarrizketa

Oteiza'k Arantzazu'ko Lana Bukatu Du
Ertilariak ez dauka Jaungoiko billa ibilli bearrik, nun nai agertzen zaio. Apostoluak sabel eta birikarik gabe gerulu dira. zeukaten guzia eman baizuten.
Arantzazu'ra iritxi... [+]




2021-07-20 | Ainhoa Lendinez
Oteiza pausoz pauso
jorge oteiza eskultore eta idazle ezagunaren inguruan makina bat lan egin da azken aldian. Maisuak arte adierazpen ugari landu zuen barreneko sentimenduak askatzeko eta orain, dantzara egokitu dituzte euskal artistaren ekarpen eta bizipenak. Hari horretatik tiraka dator... [+]

PILOTAZ ISILEAN MINTZO DIREN ESKULTURAK
Pilotak sormen artistikoarekin badu loturarik. Hainbat paisaietan pilotalekuak duen garrantzia ikusi besterik ez dago. Literaturak eta musikak ere sarritan hartu dute gaitzat kirol hau. Maiz saio berean pilota eta bertsolaritza uztartzen dira. Eta antzerkigintzan ere egin da... [+]

2021-07-16 |
"Oteiza Gizon Ikaragarri Bat Da"
Benito Lertxundi abeslariari elkarrizketa

Benito Lertxundi'k
"Oteiza Gizon Ikaragarri Bat Da"
Benito Lertxundi'ren izena orain bi urte asi nintzan periodikuetan ikusten. Etorkizun aundiko abeslaria bezela agertzen ziguten. Orain ere entzun berria diogu... [+]




Jaione Apalategi
«Oteizak beste modu batera egingo zituen gauzak»
Jokin, Joxemartin zena, Jaione, Ur… leinu bereko Apalategi dira denak. Nork bere arloa du langai. Jaione Apalategiri dagokionez, irakasle da Nafarroako Unibertsitate Publikoan eta, aldi berean, Oteiza Fundazio-Museoko kide. Eskola-erakuntzaz mintzatu zaigu, eta Oteiza... [+]

2021-07-12 | Pilar Iparragirre
Edorta Kortadi: «Oteizaren lanaren sintesia eskaintzen duen 120 orriko liburua da»
Nola ekin zenion Jorge Oteizari buruzko lan hau osatzeari?
Txillida hil zenean, Madrilgo Sintesis argitaletxeak Txillidari buruzko liburu bat eskatu zidan, eta 2003an argitaratu zen. Oteiza hil ondoren, gauza bera egiteko eskatu zidaten, baina programazio arazoak zirela-eta,... [+]

Xabier Gantzarain
“Gaur egun berdina balio du katu baten bideoak eta Munchen artelan batek”

Idazlea eta arte kritikoa da, baina guztiaren aurretik, behatzailea. Ikusten duen horri irakurketa propio bat gaineratzen dion behatzaile fina. Artelanari ertzak adina erreferentzia ateratzeko gai dena, eta obrari beste begirada bat emango diona. Zuloa saiakera liburuan euskal... [+]


2013-04-09 | Lide Hernando
Oteizaren heriotzaren 10. urteurrena ekitaldiz beterik

Jorge Oteiza eskultorea hil zela hamar urte bete dira. Urteurrena gogoratzeko zenbait ekitaldi egingo dira. Gehienak Donostiako Doka aretoan izango dira, baita Alzuzan dagoen Oteiza museoan ere.


Eguneraketa berriak daude