Euskal literaturgintzan erreferentzia garrantzitsuak dira literatur lehiaketak. Idazle gazteentzat liburu bat argitaratu ahal izateko aterabide garrantzitsuak dira. Lanen banaketa eta argitalpena ordea ez da hain kontu ederra; literatur lehiaketetako lanak ez baitira erraz eskura daitezkeen argitalpenak izaten.

Sarritan komunikabideetan oihartzun gutxi badute ere, zabala da Euskal Herrian dagoen literatur lehiaketen eskaintza. Lehiaketen eraginkortasuna zalantzan jartzen duenik bada, baina, ezin da ahaztu literatur lehiaketak euskal literaturaren panoramaren zati garrantzitsua direla. Berauei esker, azken urteetan irakurketa eta idazketa normalizatzeaz gain, literaturaz dugun ikuspegia zabaltzea lortu baita.
Gazte garaian maiz izaten dira sentimenduei buruz idazten hasten gareneko zoroaldi txikiak. Askotan zoroaldiak etorri bezain pronto joaten dira, baina, badira idazketa ohitura modura hartzen duten gazteak ere. Eta literatur lehiaketei esker, gazte garaiko ariketetatik egun ezagunak zaizkigun idazle asko sortu dira.


Bi mailatan bana daitezke literatur lehiaketak: 18 urte bitarteko gazteentzako lehiaketak eta 18 urtetik gorakoentzako lehiaketak. 18 urte bitarteko gazteen artean literatur sormena sustatzeko, erakunde publiko nahiz pribatuek lehiaketa ugari antolatzen dituzte Euskal Herrian. Udalerri askotako euskara zerbitzuek eskualde mailako hainbat lehiaketa antolatzen dute. Eskolartekoak ere antolatzen dira, eta aipagarria da horien artean Donostiako Koldo Mitxelena saria. Iaz Donostiako 25 ikastetxeetako sei urtetik hamazortzi urtera bitarteko 800 ikaslek aurkeztu zuten lehiaketara olerki, ipuin, bertso, komiki, antzerki gidoi edo gutunen bat.
Bi dira hala ere gaztetxoei zuzendutako literatur lehiaketa nagusiak. Batetik, Euskaltzaindiak eta BBK aurrezki kutxak antolatzen duten Azkue saria, eta bestetik, Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza Sailaren ardurapean burutzen den Urruzuno lehiaketa. 1986an sortu ziren bi lehiaketak eta aurten 17. edizioa bete dute. Elgoibarko Pedro Miguel Urruzuno idazlearen izena daraman lehiaketa Bigarren Hezkuntza euskaraz ikasten ari diren hamalau eta hamazortzi urte arteko gazteei zuzendutakoa da. Azkue sariaren kasuan zabalagoa da adin tartea, gaztetxoenek 12 urte izan baititzakete.
Urteen poderioz Urruzuno lehiaketa erreferentzi bilakatu da euskal literaturgintzan. Iaz, esaterako, 464 lan aurkeztu ziren eta horietatik hemeretzik jaso zuten saria. Urruzuno lehiaketaren kasuan, bestalde, norberarentzat esperientzia polita izateaz gain ekarpen ezin egokiagoa egiten dio hezkuntza sareari. Izan ere, urtero saridunen idazlanekin liburu bat kaleratzen da, eta hainbat ikastetxetan eskuliburu gisa erabiltzen dute ikasleek. Gazteek normalean lehiaketetan erabiltzen dituzten gaiak euren eguneroko bizitzako kontuak izan ohi dira. Abentura, amodioa, adiskidetasuna, drogak..., gaurkotasunezko gaiak.
Azkue eta Urruzuno moduko sariketak idazle gazteak trebatzeko harrobi emankorrak izan dira orain arte. Horietan saritutakoak dira, esaterako, Harkaitz Cano, Asier Serrano, Garikoitz Berasaluze, Unai Iturriaga, Leire Bilbao...


Gazteen literatur sormena lantzeko eskaintza zabala badago ere, eskarmentu handiko idazleentzat ere deialdi garrantzitsuak egiten dira urtero. Bi maila horien artean, ordea, gazteentzako lehiaketetatik igaro baina oraindik trebakuntza sakonago baten beharrean dauden idazle gazte asko dago. Hori dela eta hutsune hori betetzeko Igartza saria sortu zen 1998an.
Lehiaketa hau Beasaingo Udalak, CAF enpresak eta Elkarlanean argitaletxeak antolatzen dute. Eskola garaiko idazlan eta edizioaren artean salto handia dagoenez, urrats hori ematen laguntzea da Igartza sariaren xedea. Izatez, beka bat da Igartza saria. Sariketara aurkezten direnek narratibazko lan baten proiektua eta horren lagin bat aurkeztu behar dute. Saridun suertatuz gero, bi epetan 6.010,12 eurotako diru laguntza jasotzen dute. Ondoren Elkarlanean argitaletxea arduratzen da lana argitaratzeaz. Horrenbestez liburua argitaratzeko aukera lortzen dute idazle gazteek.
Igartza lehiaketan parte hartzeko ezinbesteko baldintza da 35 urtetik beherakoa izatea eta gehienez bi lan argitaratuta izatea. Urtero dozena bat lan aurkezten dira.


Lehen aipatu modura oso zabala da Euskal Herrian dugun literatur lehiaketen eskaintza. Urte osoan zehar izaten da literatur lehiaketetara aurkezteko aukera, baina, urria eta azaroa izaten dira deialdi gehien dituzten hilabeteak.
Arrazoi ezberdinengatik, bai eskaintzen diren sariengatik, lehiaketek duten ospea edota banaketa moduagatik lehiaketetara aurkeztu ohi den jendearen artean badira garrantzi gehiago duten lehiaketak. Horien artean egongo lirateke Euskaltzaindia-BBKak antolatzen dituzten saiakera, antzerkia, poesia eta eleberri arloak saritzen dituen literatur lehiaketak; Donostia Hiria Literatur Saria; Irun Hiria Literatur Saria; Lizardi Saria; Iparragirre Saria; Tene Mujika Saria; Arabako Foru Aldundiaren Ernestina de Champurcin poesia lehiaketa...
Ordainsari polita eta publikazio duina eskaintzen duten lehiaketak izaten dira gehien estimatzen direnak. Eta ordainsaria baino garrantzitsuagoa izaten da ondoren literatur lana liburu itxuran publikatzeko aukera eskaintzen duen lehiaketara aurkeztea. Egun idazle gazteek euren literatur lanak argitaratzeko ez baitute inolako erraztasunik izaten. Azkenean lehiaketaren ospea, liburua eta haren zabalkundea, hori izaten da lehiaketa bat baldintzatuko duena, dirua bidean galtzen baita; gainerakoa ez.
Jende gaztea izaten da batez ere lehiaketetara aurkezten dena. Lumaren bidean lehenengo urratsak egiten dabiltzanak eta bestetik, lehiaketak, argitaletxeetara saltoa eman aurretiko pauso modura hartzen dituzten idazle gazteak.
Literatur arloko aktore guztiak ados ez badaude ere, literatur lehiaketak erreferentzia gune bilakatzen ari dira nolabait literaturgintzan. Argitaletxe, kultur erakunde, Unibertsitate eta Eusko Jaurlaritzako Kultura Sailak euren gain hartu dute idazle berrien lanak babestu, bultzatu eta zabaltzeko ardura. Eta sarri literatur lehiaketei esker dute ahots berriek oihartzuna.
Azken urteetako panoramari erreparatuta literatur lehiaketen eremuan ez da aldaketa aipagarririk ikusten. Badirudi herri txikietako literatur lehiaketak ospea irabazten ari direla. Alde batetik berauetan irabazle suertatu eta izen berezia lortu duten saridunei esker. Eta bestalde, herrietako literatur lehiaketen eskaintza duin eta zintzoari esker