Venta Isabel oso aspalditik dago Lizarrusti mendatean; esaten denez, duela 300 bat urtetik hona. Etxea eraiki zuen familiako kideetako baten izena zen Isabel; horrela hartu zuen etxeak izena, eta horrela gelditu zitzaion, gaur arte. 1990eko azaroaren 26tik 27rako gauean sute batek kiskali zuen, eta ordutik erdi erorita dauden pareta zahar batzuk bakarrik gelditzen zaizkio zutik. Zoritxarreko gau hartan familia osoa etxe barruan aurkitzen zen, eta arrapaladan irten behar izan zuten garrek beren etxea irensten zuten bitartean. Familiako alabarik zaharrena, gainera, etxearen leiho batetik bota behar izan zuten suteak harrapa ez zezan.

Erre zen arte, Venta Isabel taberna izan zen. Bere garai onenak Estellesa eta Bergaresa autobusek bertan geldiunea egiten zutenean izan zituen. Garai hartan, autobusak ez ziren oraingoak bezalakoak, ezta errepideak ere, eta autobus haietan bidaia egiteak luze jotzen zuen. Horregatik, Venta Isabelen egiten zen beharrezko geldiunea, bidaiariek jan eta edateko, eta atseden hartzeko. Bentan baziren bisitarientzako logelak, eta noski, afari eta bazkariak ere ematen zituzten. Jende ugari ibiltzen zen. Errepidearen beste aldean dagoen Casanueva baserria ere, taberna zen garai haietan.
Etxea erre zitzaienean, Venta Isabelen bizi zen familiak Casanueva etxea erosi zuen, eta bertan segitu Lizarrustitik pasatzen zirenei jan-edana eskaintzen. Gaur, bertan jarraitzen du Venta Isabeleko etxekoandreak etxeko gazta saltzen, agian arrautza batzuk, edo pintxo edo edariren bat ematen. Orain ez du otordurik ematen. Bazkari edo afarietarako, eta lo egiteko, Parketxea errepidearen beste aldean dago. Aitzina, gaur Parketxea dena, arbitrioen etxea zen. Mikeleteen postua zegoen bertan, Nafarroa eta Gipuzkoaren arteko mugan aduana zaintzeko.
Lizarrusti mendatea da gaurko ibilaldiaren abiapuntua (617 metro). Gipuzkoa aldetik iristen denak errepidearen ezkerreko aldean aparkaleku zabal bat aurkituko du lehenengo; hor utzi dugu autoa. Aparakalekuaren ondoan Parketxea dago. Bertan taberna, jatetxea eta aterpetxea daude, eta Aralarko parkeari buruzko hainbat argibide. Mendatean bertan, errepidearen eskuin aldean, Casanueva etxea dago, eta Nafarroa aldera maldan beheraren hasieran, Venta Isabelen aurriak. Lizarrustitik Aralar aldera egin daiteke ibilaldia, Lareoko urtegira, lehen egurra ateratzeko erabiltzen zen trenbidearen ibilbidea segituz. Lareora iristeko, harrian irekita dagoen Akerretako tunel bitxitik zehar pasa beharko dugu. Gu, aldiz, Irumugata gailurraren bila joango gara, lehenengo aldapa gogorrena gainditu ostean, tontor leunetatik kaskoz kasko, pagadi ederrak zeharkatuz. Bidean hiru trikuharri ikusiko ditugu. Izan ere, inguru hau aberatsa da honelako hilobi prehistorikoetan, eta gure ibilbidetik gertu, badira gehiago ere.
Casanueva etxearen atarira bertara joan gara, eta etxearen ondoan, itxita dagoen langa bat topatu dugu. Beste aldera pasa eta bide garbi batetik basoan sartu gara. Bideak Askoako punta ezker aldetik inguratzen du, eta Gipuzkoako Biraren (GR 121) eta Uren Banalerroaren ibilbidearen (GR 12) pintura zuri-gorriz seinalatua dago. Hiruzpalau txondor plaza pasa ditugu ondotik, eta azken malda gaindituta, Askoaren hegoaldeko lepora heldu gara (813 metro).
Lepo honetatik gure eskuinera aurkitzen den Askoako punta (836 metro) igotzeko aukera dago. Bertara iristeko ez dago bide argirik, baina ez du batere zailtasunik, eta minutu batzuk besterik ez dizkigu kenduko. Askoako puntaren iparraldeko aurpegia zeharo bertikala da eta bertatik Lizarrustiko etxeak ikus daitezke gure oinen azpian.
Lepoan gaudela, gure ezkerrera dagoen malda leunean gora segitu dugu, pagadipean beti, eta gaina hartu dugunean, seinale batek adierazi digu Txaradigorrira iristeko norabidea. Txaradigorri gailurrean (986 metro) ibilbideko lehenengo trikuharria eta bere tumulua aurkitzen dira, ikusiko ditugun hiruetatik, osorik eta egoera onenean dagoena, hain zuzen. Egurrezko hesi batez inguratua dago, eta aldamenean panel txukun batek azaltzen ditu trikuharrien inguruko argibide batzuk. Gainerantzean, Txaradigorriren gailurrak ez du ikusmira zabalik eskaintzen, zuhaitzek estalia dagoelako.
Bigarren trikuharriaren bila abiatu gara. Seinalea zegoen lekuraino etorritako bide beretik, eta hortik aurrera hegomendebalderantz, beste lepo zabal bateraino (903 metro). Lepotik gertu, piska bat aurrerago, aurkitzen da Mintegitxuta trikuharria, hau ere hesiak babestuta eta azalpenetarako panel batek lagunduta. Hemendik maldan gora puska batean segitu eta berehala Zelatamuñoren gailurra (953 metro) zapaldu dugu, eta segidan, Zelatalepora jaitsi (935 metro). Azken aldapa gora leuna bakarrik falta zaigu Irumugatara iristeko.
Irumugataren gailurra (962 metro), izenak argi esaten duen bezala, inguru honetako hiru herriren mugak elkartzen diren puntua da. Horrela adierazten du, gainera, bertan dagoen mugarri handiak: iparraldera Ataun dago, hegomendebaldera Bakaiku (mugarrian "Burunda" jartzen du), eta ekialdera Etxarri-Aranatz. 1777 urtean jarria da, harrian grabatua ageri den moduan.
Nahi izanez gero, Irumugatatik ibilaldia Intxusbururaino luza daiteke, eta handik Atauna jaitsi Bernoako kaltzadatik. Edo, Lizarrustitik Etxegaraterako zeharkaldi ederra egin daiteke Gipuzkoa eta Nafarroaren mugatik, mugarriz mugarri. Horiek beste baterako utzi, eta buelta etorritako bide beretik egin dugu, Zelataleporaino, eta hortik, Zelatamuñora berriz igo ordez, mendia eskuin aldetik inguratu dugu, metro gutxitara aurkitzen den Zelatalepoko trikuharria ikusi asmoz. Honek ere panel txukun bat dauka ondoan.
Zelatamuño inguratzen jarraitu dugu, altuerarik galdu gabe, ekarritako bidearekin topatu arte, eta jada bide ezagunetik, Lizarrusti mendatera itzultzea besterik ez da geratzen. Txangoaren amaieratik gertu gaude ia, eta orduantxe euria botatzen hasi dira egun osoz hor gainean eduki ditugun laino gris potoloak. Pausoa arindu eta iritsi garenean, bentara sartu gara. Taberna zaharraren itxura dauka. Paretak margo zaharkituaz estaliak, lau mahaitxo beren aulkiekin, barra txiki bat, eta txorizo eta urdai zatiak gantxoetatik zintzilik. Kanpoan euria ari du gogotik. Etxekoandrea agertu da eta bi kafesne eskatu dizkiogu. Edalontzi handian ekarri digu, ohiko zaporea ez zuen kafesnea; esnegaina gogorarazten zuen halako gusto goxo bat zeukan. Eta gainera, laguntzeko, gaileta batzuk plater batean