«ERREALITATEAN GAUZAK EZ DIRA ERABAT TRAGIKOAK IZATEN»

Ongi etorria hi pobreen paradisura, ogi gogorraren herrira...". Irakurlea Marokon dago, oporretan joana-edo. Bertako gazte bat gerturatu zaio eta bere istorioa kontatzen hasi da. Gazteak euskaraz ederki egiten du ordea, bere familia jatorriz magrebiarra bada ere, Andoaingo euskaldun zaharra baita Tximi. Egun batez Tximi Saki lagunaren kamioira igo zen, honek negozio borobila proposatu ondoren: Marokoraino etorriko ziren biak hainbat afrikar ezkutuan Europara eramateko asmoz.

Istorio tragikoa kontatu duzu "Leuropa"n. Hala ere, irakurleak ez du dramatismorik topatzen zure testuan eta barre ere eragiten du askotan.
Hori ez da hausnarketa sakon baten ondorioa izan. Nik neuzkan bizipenengatik-eta, banekien herriko jendeak izan behar zuela nobelako protagonista, familiarteko pertsonaiak izango zirela, gertukoak. Herritik tratatu nahi nuen gai hori, errealitatean herrian gauzak nola izaten diren azaldu. Eta gauzak ez dira erabat tragikoak izaten, errealitateak konplexutasuna, gorabeherak ditu, eta tartean beti edo askotan izaten da umorea. Hautatu nituen bi pertsonaia nagusiek izaera hori dute; biak oso ezberdinak izanda ere, eta beraiek ez dakitela beharbada, biek dute umore puntu hori.

Istorioa Tximi protagonistetako batek kontatzen digu. Bere kontatzeko era bereziak eragin handia dauka umore puntu horretan. Nolakoa da Tximi zuretzat?
Andoain bezalako herri batean geratzen diren erabateko euskaldun bakarrenetakoa. Ez da ikastolatik pasea. Berez da euskalduna, baina ez du horren inguruan hausnarketa handiegirik egin. Horrela datorkio eta gutxi gorabehera gustura dago inguruan duen jendearekin.
Sinplea da, une jakin batean edozertaz aritzeko gai dena, beti ere ikuspuntu sinple horretatik, ez aldez aurretik gogoeta eginda. Baina ez du lotsarik bere iritzia agertzeko. Ez da asko enteratzen munduan zer pasatzen den, baina badaki bere gauza txikiak defendatzen.

Badirudi inuzente samarra dela Tximi, baina "Leuropa"ri egindako kritika batean, azkenean, hain inuzentea ez ote den eta gu engainatzen ari ote den irakurri dut.
Ez dakit ongi kritiko horrek zer esan nahi zuen. Nik dakidala Tximi ez dabil inor engainatu nahian. Gertaera arrunt baina tragikoen barruan dago bera, eta ikusten dituen bezala adierazten ditu, besterik gabe.

Aldamenean Saki du, kamioilaria, inguruan dugun edozein kamioilari izan daitekeena.
Lagunek hori esan didate, horrelako bat baino gehiago badela herrian. Beste gauza batzuk ere baditu buruan, politika pixka bat, diruzaletasun handiagoa, Tximik bere sinpletasun horretan ez duena. Saki sisteman sartuagoa dago.

Sussu ere hor da, erdi eroa eta herrena, baina bereziki bukaeran gauzak garbi esaten dituena. Ez al da zuk inmigrazioaren gaiaz pentsatzen duzuna garbien adierazten duena?
Besteak beste, funtzio hori betetzen du. Ero dagoenez, besteek esaten ez dituzten gauzak esaten ditu berak. Marokora bazoaz negozio bat egitera seguru aski ez duzu horrelakorik topatuko, bertako jendeak dirua nola atera eta horrelakoak izango ditu buruan. Sussu bat batean agertzen da, ez da fundamentala negozioa burutzeko. Baina erotasun horretan besteek ez dituzten argi batzuk baditu.

Beraz, zuk hona etorri nahi duten afrikarrei ez etortzeko, han geratzeko aholkua emango zenieke.
Atrebentzia izango da igual, baina horrelako zerbait esango nieke. Marokora joan izan naizenean Sussuk bezala pentsatzen duen jendea topatu izan dut. Agian pentsaera primitiboa da, baina beste elementu batzuk ere badituena. Euren tradizioak dituzte, euren kultura, islamismoarekin lotutakoa eta haientzat Europa oso atzerria da. Ez da noski hango gazte gehienen gogoeta.

"Leuropa" esaten du Sussuk, eta titulu hori ipini diozu nobelari, Gianni Amelioren "Lamerica" filmetik hartuta. Zerbait gehiago hartu al duzu film horretatik?
Filman Italiako pertsonaia batzuk Albaniara doaz, sozialismoa bukatzen ari den giro nahasi horretan negozioa egitera. Oinarrizko ideia hori da eta titulua ere hortik hartu nuen. Baina beste erreferentzien artean bat besterik ez da.

Bitxia da erreferentziena. Ez da sarritan ikusten zuk egin duzuna, nobela idatzi zenuen bitartean zuk irakurri eta nobelan eragina izan zuten lanen erreferentziak ipintzea.
Lan horietatik, batzuetan esaldi bat, hitz batzuk... hartu ditut. Esaterako, Tahar Ben Jellounen "Moha le fou" eta "Moha le sage"eko ero jakintsua garrantzitsua izan da Sussu sortu eta garatzeko. Egia da ez dela ohikoa erreferentzia horiek ipintzea, baina interesantea da, ezta? Eta, gehiago jakin nahi duenak, hor ditu liburu batzuk.

Bestelako "dokumentazio" lana ere egingo zenuen. Liburuan bertan Marokoko lagunei, Donostiako SOS Arrazakeriakoei... eskerrak ematen dizkiezu.
Ez nuen aldez aurretik pentsatu liburua egiteko Marokora joan behar nunik eta bertako jendea elkarrizketatu behar nuenik. Denera zazpi-zortzi aldiz joan naiz hara, eta lehen bidaiak nobela idatziko nuela pentsatu baino lehen egin nituen. Bidean hitz egiten diren gauzak, mugako kontuak, hango jendeak esaten dizkizunak... ezagutzen dituzu. Liburua egingo nuela banekiela azkeneko bi bidaiak egin nituen. Bereziki azkenekora detaileen bila, elementu konkretuen bila joan nintzen. Bizitakotik hartu dut libururako materiala, baina ez aldez aurretik horretara propio joanda.

Nobela ez dago euskara batuan idatzia. Editore eta zuzentzaileekin arazorik izan al duzu?
Egia esateko, ez. Garbi esan nien "hau horrela da". Hasierako orrietan pixka bat harritu ziren, baina gero ikusi zuten badela batasun bat. Argi utzi nien liburua idazteko arauak zeintzuk ziren: «Bat, -ea guztiak -ia egiten dira, bi...». Horiek txukun bete ditut eta ez didate eragozpenik jarri. Komentarioak, bai, entzun ditut: batzuen ustez hobe zen batuan egitea, beste batzuentzat ederki dago horrela...

Sintaxi aldetik ere libre jokatu duzu eta erdarakada dezente sartuta gainera.
Erdarakadek ez naute inoiz gehiegi kezkatu, eta kasu honetan narratzailea Tximi denez, haren hizkera errespetatu behar da. Joskerarena, ahozko hizkuntzara hurbiltzeko saio bat da. Nik pertsonaia hori hizketan imajinatu dut eta hark esanak bere horretan jaso ditut.

Eta irakurleari ez al zaio arraro egiten gipuzkeraz irakurtzea?
Agian jende ez hain alfabetatuak irakurriko balu... Baina gauzak hala dira, jende oso alfabetatuak irakurtzen du. Deformatuta gaude, beti gauzak era batera irakurtzen baititugu. Horregatik jaso nuen batuan idazteko gomendioa, irakurtzeko errazagoa izango zelakoan. Arau horiek oso ondo datoz oro har, prentsan eta beste hainbat alorretan. Baina literaturan badugu libreago jokatzea. Nire saioa arau ofizialei ihes egitea da, baina ez besterik gabe kontra egiteagatik, batzuetan ihes egitea ondo datorkidalako baizik. Kasu honetan oso garbi nuen hala behar zuela.
Nobelako protagonistek hainbestetan egin bezala, guk ere tea hartuz luzaroan jardun dugu hizketan, Marokoz, Leuropaz... galtza zikinak eta hautsez betetako txankletak jantzita erreka bazterrean txoritxo erreak jaten lasai ederrean egongo den Tximiren inbidiatan. Teaz gain, faltan dugun denbora oparitu digu Pablo Sastrek. Sussuk bezala


Azkenak
Harrera premia aurreikusiz Zumeta margolaria

Irakurlea dagoeneko jakitun dateke Euskal Herrian askatasunaren alde egon den eta dagoen gatazka politikoaren ondorioz urte luzetan kartzelan, erbestean edota deportazioan bizi behar izan duten euskaldunak, etxerako bidean, beren bizitza berregiten hasteko izaten dituzten... [+]


Trump-ek distentsio nuklearra eskaini die Errusia eta Txinari

Bi herrialdeekin arma nuklearrei buruz hitz egin nahi du AEBko lehendakari Donald Trumpek, ostegun honetan bere bulegoan kazetariei jakinarazi dienez.


Sexu jazarpena leporatu dioten EHUko irakaslea eskoletatik kanpo utzi du errektoretzak

EHUko Errektoretza Taldeak hedabideetara igorritako ohar baten bidez jakinarazi du neurria: "Unibertsitateak baieztatzen du salatu duten irakaslea jada klaseetatik at dagoela eta ez dela fakultatera joango kasua argitu arte".


AHT Hego Euskal Herrian: 15.000 milioi euroko inbertsioa Irunera abiadura handian iristeko?

Abiadura handiko trenaren aurkako manifestazioa egingo dute Iruñean larunbat honetan AHT Gelditu plataformak deituta, 12:00etan Diputaziotik abiatuta. Castejon eta Iruñea arteko trenbidearen eraikuntza lanek aurrera jarraitzen dute eta Espainiako Garraio... [+]


Emeadedei + Mahl Kobat
Gutaz ari dira

EMEADEDEI + MAHL KOBAT
NOIZ: otsailaren 2an.
NON: Zuiako gaztetxean, Murgian.

----------------------------------------------------

Iazko irailaren 20an izan genuen lehen aldiz musika kolektiboaren berri, sortu berri zuten sare sozialeko profilean: “Hemen da Hil da... [+]


2025-02-14 | ARGIA
Adin txikiko beisbol jokalari bati musu emateagatik entrenatzaile bat kondenatu dute

Adin txikiko neskak 2023an salatu zuen entrenatzaileak hiru aldiz musukatu zuela bere baimenik gabe. Nafarroako Probintzia Auzitegiak Iruñeko epaitegiak ezarritako zigorra baieztatu du. Entrenatzaileak ezingo du harreman zuzenik izan adin txikikoekin inongo lanbidetan eta... [+]


2025-02-14 | dantzan.eus
Inauteriak 2025 oinarrizko egutegia

Kaskarotak eta maskaradak urtarriletik dabiltza martxan, Malerrekakoak etorri dira segidan eta pixkanaka han eta hemen ospatu dira inauteri festak. Aurten, ordea, data nagusiak berandu datoz oso; Kandelaria egunean Hartza esnatu zen, baina ilargiari begiratu eta beste pixka... [+]


2025-02-14 | Euskal Irratiak
David Gramond
“Gizartea beldurrarazteko baliatu zuten tortura, militantziari uko egiteko”

Otsailaren 13a Torturaren Kontrako eguna izanki, Euskal Herriko Torturaren Sareak gutun publiko bat igorri du. Poliziek torturatu euskal jendeen lekukotasunak bildu, eta aitortza egiteko xedea du sare berri horrek Euskal Herri osoan. Torturatuak izan diren 5.000 pertsonei... [+]


2025-02-14 | Sustatu
Itzulinguru ikerketa: itzulpen automatiko aurreratuak nola eragiten dio euskarari?

Sozioluinguistika Klusterrak, zenbait erakunderen laguntzarekin eta Asier Amezaga, Eduardo Apodaka eta Asier Basurtok landutako lanean, Itzulinguru izeneko proiektuaren emaitzak argitaratu ditu. Itzultzaile neuronalek (azken belaunaldiko itzultzaile automatikoak, zeinak euskaraz... [+]


2025-02-14 | Gedar
Munichen, manifestazio sindikal bat harrapatu eta gutxienez 21 pertsona zauritu ditu gizon batek

 Ibilgailu baten bidez, Ver.diren protesta batean zeuden manifestariak aurretik eraman ditu. Duela egun gutxi, supremazista zuri batek 11 pertsona erail zituen Suedian.


Gizon bat atxilotu du Guardia Zibilak Amurrion, hildako bi agenteren kontura sare sozialetan barre egitea egotzita

"Polizia hila, baratzerako ongarririk onena" idatzi zuen atxilotuak sare sozialetan, eta lau milioi jarraitzaile baino gehiago ditu bere profilak, Guardia Zibilak azaldu duenez.


Iruñeko Laba, agur labur bat, irailean indarberrituta itzultzeko

Larunbat honetan itxiko dute Laba ostatua Iruñeko Gazteluko plazan eta, bitxia bada ere, egun osoko festarekin ospatuko dute itxiera, agurra ez baita behin-betikoa: Labak ondoko Windsor tabernarekin bat egingo du, obrak hastera doaz, eta beranduenez irailean berriz... [+]


Osasunbideak erizain lanpostu bat kendu du Erronkariko bailaran

Amparo Viñualesek, Erronkariko alkateak, salatu du Erronkariko, Burgiko, Gardeko eta Bidankozeko kontsultategiek arreta txikitu beharko dutenez prebentzioan eragingo duela.


Ernaik Berriozarren egingo du Gazte Topagunea, apirilaren 17tik 20ra

Berriozarren (Nafarroa) egingo da Gazteon eskutik lelopean, antolakundearen ustez gero eta gazte gehiagok egiten dutelako bat independentziaren aldeko borrokarekin. Topagunea "ekimen soil bat" baino gehiago dela aldarrikatu dute: "Euskal Herriko txoko... [+]


Eguneraketa berriak daude